erfgoedobject

Lagere Jongensschool 12 en Lagere Meisjesschool 7

bouwkundig element
ID
7410
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/7410

Juridische gevolgen

Beschrijving

Historiek en context

Scholengroep gevormd door de vroegere lagere Jongensschool 12 en de lagere Meisjesschool 17, die de oostelijke helft beslaat van het bouwblok gevormd door Oranjestraat, Sint-Jobstraat, Biekorfstraat en Trapstraat. Het complex in eclectische stijl kwam tot stand in opdracht van de Stad Antwerpen, naar een ontwerp van stadsbouwmeester Pieter Dens uit 1876. De werken begroot op achttien maanden werden bij openbare aanbesteding op 12 maart 1877 toegewezen aan de aannemer Jean Van Lieshout, voor een bedrag van 336.938 Belgische frank. De plechtige inhuldiging van de scholengroep vond plaats op 21 april 1879.

De jongensschool met inkom aan de Oranjestraat, en de meisjesschool met inkom aan de Biekorfstraat, zijn gespiegeld qua opbouw. Beide bestonden oorspronkelijk uit een volledige en een gedeelde klassenvleugel, samen goed voor twaalf klassen, een speelplaats met sanitair, een onderwijzerswoning en een turnzaal. Van de middenvleugel hoorde de noordelijke helft bij de jongensschool en de zuidelijke bij de meisjesschool. De onderwijzerswoningen en turnzalen zijn symmetrisch ingeplant aan beide uiteinden van het complex, de eerste zijde Oranjestraat, de tweede zijde Biekorfstraat.

Van de drie klassenvleugels kregen de uiterste twee in 1918 een bijkomende derde bouwlaag met elk vier extra klaslokalen. Van deze ingreep door stadsbouwmeester Alexis Van Mechelen ontbreekt het aanbestedingsdossier, en van de bouwplannen is enkel een niet gedateerde kopie teruggevonden. Voor het schoolcomplex, destijds de Stedelijke Middelbare Meisjesschool 2 en de Gemengde School 12, maakte de architect Hendrik Suykerbuyk in 1965-1966 een ingrijpend renovatieproject op, onder supervisie van stadsbouwmeester Ferdinand Peeters. Voor de uitvoering in sterk gereduceerde vorm tekende Suykerbuyk in december 1975 een nieuw ontwerp, gewijzigd in december 1977. Van deze ingreep dateren de heropbouw van de inkompaviljoenen, het sanitair en de afsluitmuren aan Oranjestraat en Biekorfstraat. Ook de daken van klassenvleugels en turnzalen werden in deze renovatiecampagne vernieuwd, met sloop van respectievelijk de geveltoppen en dakvensters. Het complex huisvestte op dat moment de Stedelijke Middenschool 6.

De scholengroep in de Oranjestraat en Biekorfstraat behoort tot het twaalftal vooral lagere scholen, dat Pieter Dens tijdens zijn ambt als stadsbouwmeester tot stand bracht. De meest imposante gebouwen uit deze reeks zijn de Middelbare School voor Meisjes in de Lange Leemstraat, het Koninklijke Atheneum aan de Franklin Rooseveltplaats, en het Stedelijk Onderwijsgesticht 2 in de Van Maerlantstraat. Voor deze latere realisaties paste de stadsbouwmeester een monumentale eclectische architectuur toe, beïnvloed door de neorenaissance. Benoemd op 1 juli 1863, bleef Dens in functie tot 1884. Tijdens deze periode verrezen in Antwerpen van zijn hand behalve de schoolcomplexen, onder meer de verdwenen Vlaamse Schouwburg aan de Kipdorpbrug, het oude Slachthuis aan de Lange Lobroekstraat, en negen politiecommissariaten.

Architectuur

Het gespiegelde complex bestaat uit drie parallel ingeplante, langgerekte vleugels van veertien traveeën, oorspronkelijk twee bouwlagen hoog onder een zadeldak (nok loodrecht op Oranjestraat en Biekorfstraat). De westelijke en oostelijke klassenvleugel tellen sinds 1918 drie bouwlagen, en de drie vleugels zijn omstreeks afgedekt met een schilddak dat het oorspronkelijke zadeldak vervangt. Tussen de drie vleugels in bevinden zich de speelplaatsen, oorspronkelijk volledig omringd door luifels uit ijzer en glas op gietijzeren kolommen. De oostelijke speelplaats van de jongensschool had het poortgebouw aan de korte noordzijde en het sanitair aan de tegenoverliggende zuidzijde. Bij de westelijke speelplaats van de meisjesschool was het schema omgekeerd. Poortgebouwen en afsluitmuren zijn in eigentijdse vorm heropgebouwd omstreeks 1975.

Opstanden

De verschillende opstanden van klassenvleugels, onderwijzerswoningen en turnzalen, hebben een parement uit rood baksteenmetselwerk in kruisverband. Witte natuursteen (Bollendorff en Audun-le-Tiège) is gebruikt voor pilasters en lisenen, inkomrisalieten en gevelpanelen, imposten en cordons, sluitstenen, consoles en kraagstenen, blauwe hardsteen voor de plint en lekdrempels, en ingelegde steengoedtegels voor friezen. Beide langgerekte gevelfronten aan de Oranjestraat en Biekorfstraat beantwoorden aan een volkomen symmetrisch compositieschema, geritmeerd door de kopgevels van de drie klassenvleugels. Deze zijn verbonden door de omstreeks 1975 heropgebouwde inkompaviljoenen en afsluitmuren. De gespiegelde onderwijzerswoningen flankeren het complex aan de Oranjestraat, de turnzalen aan de Biekorfstraat. Het gevelfront aan de Sint-Jobstraat bestaat uit de zijgevels van de onderwijzerswoning en de turnzaal van de jongensschool, verbonden door een afsluitmuur.

De klassenvleugels hadden oorspronkelijk kopgevels in de vorm van puntgevels op schouderstukken, gemarkeerd door een kepervormig spaarveld binnen brede lisenen, en met een smeedijzeren topstuk als bekroning. Bij de verhoging van de uiterste vleugels in 1918 bleef dit schema behouden. Horizontaal geleed door de puilijst op klossen en hoekpilasters, is het oorspronkelijk blinde eerste register van de kopgevels bij de renovatie omstreeks 1975 op één na geopend door een vensterpartij. Het door een tegelfries gemarkeerde tweede register draagt in de uiterste klassenvleugels een natuurstenen paneel met de inscripties “GEMEENTE SCHOOL VOOR JONGENS” of “GEMEENTESCHOOL VOOR MEISJES”, en in de middelste vleugel het gebeeldhouwde stadswapen van Antwerpen. Tot omstreeks 1975 doorbrak een ronde oculus de geveltop van de uiterste klassenvleugels, die vervolgens net als de middenvleugel werden afgetopt en beëindigd met een gestrekte kroonlijst.

Beide langgevels van de klassenvleugels beantwoorden aan een regelmatig ordonnantieschema, aan de speelplaatsen gemarkeerd door de risalieten van de traphallen in de vierde en elfde travee. Daarvan is de begane grond met het rondboogportaal uitgevoerd in natuursteen. De bovenbouw met een rondbogig spaarveld doorbrak oorspronkelijk de kroonlijst, rustend op kraagstenen, met een segmentvenster in het boogveld en een keperlijst als afwerking. Ook dit schema bleef behouden bij de verhoging van de uiterste klassenvleugels in 1918. Verder registers van rondboogvensters op cordonvormende lekdrempels, met fijne booglijsten uit metselwerk op doorgetrokken imposten. De eerste verdieping wordt geaccentueerd door een tegelfries, en luchtroosters doorbreken de borstweringen.

De drie klassenvleugels waren oorspronkelijk verbonden door de identiek vormgegeven poortgebouwen en afsluitmuren van de speelplaatsen. Eén bouwlaag hoog werden beide in de middenas gemarkeerd door een natuurstenen portiek met steekboogpoort of -nis, met doorgetrokken imposten op korte, in het muurwerk geïntegreerde zuiltjes. Een klassiek hoofdgestel met schuine afzaat, een attiek en een ijzeren dakvorst vormde de bekroning. De flankerende afsluitmuren waren afgewerkt met een rondboogfries en een smeedijzeren hekwerk.

De onderwijzerswoningen met enkelhuisopstand en een gevelbreedte van drie traveeën, omvatten drie bouwlagen onder een schilddak (nok loodrecht op de Oranjestraat). Horizontaal geleed door de puilijst op klossen en cordonvormende lekdrempels, wordt de bovenbouw gemarkeerd door hoekpilasters. Axiaal-symmetrisch van opzet, is de opstand verder opgebouwd uit registers van rondbogige deur- en vensteropeningen met fijne booglijsten uit metselwerk en doorgetrokken imposten. De middenas vormt ter hoogte van de eerste verdieping een risaliet op Toscaanse halfzuilen en kraagstenen, voorzien van smeedijzeren sierankers, en onderscheidt zich op de lage tweede verdieping door een tweelicht. De twee traveeën brede zijgevel van de onderwijzerswoning op de hoek van Oranjestraat en Sint-Jobstraat (jongensschool) heeft dezelfde ordonnantie als de voorgevel.

De opstand van turnzalen, één travee breed en één bouwlaag hoog, wordt geflankeerd door ingediepte steunberen met schuine afzaat. Geleed door de puilijst op trigliefconsoles met guttae, is het blinde eerste register afgewerkt met een rondboogfries. Het tweede register werd oorspronkelijk gemarkeerd door het brede, hoger opgetrokken middenvenster met puntgevel en rondboogopeningen, maar is omstreeks 1975 afgevlakt. De vijf traveeën brede zijgevel van de turnzaal op de hoek van Biekorfstraat en Sint-Jobstraat (jongensschool), wordt geritmeerd door dezelfde steunberen, geleed door een rondboogfries en in het bovenste register geopend door getoogde tweelichten. Tussen onderwijzerswoning en turnzaal is zijde Sint-Jobstraat de afsluitmuur met rondboogfries bewaard, evenwel zonder het smeedijzeren hekwerk.

Plattegronden

Volgens de bouwplannen omvatten de drie parallelle klassenvleugels elk vier klaslokalen per verdieping, die twee aan twee worden ontsloten door de twee traphallen. Beide onderwijzerswoningen, waarvan deze van de jongensschool zich onderscheidt door een hoekinplanting, beantwoorden aan hetzelfde, gespiegelde enkelhuisschema. Ontsloten door de zijdelings ingeplante inkom- en traphal, bestaan de begane grond en de twee bovenverdiepingen telkens uit een voor- en achterkamer. Een smalle eenlaagse achterbouw aan de binnenplaats herbergt de keuken annex pomphuis en wc. De onderwijzerswoningen zijn van de achterliggende turnzalen gescheiden door een ommuurd tuintje. Van de turnzalen is deze van de meisjesschool aan de westzijde van het complex iets kleiner. Beide eenbeukige ruimten beschikken nog over de oorspronkelijke, opengewerkte houten dakspant.

  • Provinciaal Archief Antwerpen, Schoolgebouwen, Antwerpen, Oranjestraat.
  • Stadsarchief Antwerpen, dossiers MA#81412 en MA#66881, plannen 697#989-993, 697#1237, 326#19842-19844, 326#17894 en 326#17819-17820.

Auteurs: Braeken, Jo
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Lagere Jongensschool 12 en Lagere Meisjesschool 7 [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/7410 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Stad Antwerpen

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.