Georiënteerde dorpskerk met omringend ovaal kerkhof heden afgesloten door een laag bakstenen muurtje of haag en rij acasiaboompjes in plaats van vroegere fraaie ijzeren hekken. Beeld van Heilige Adalardus op zuil van circa 1900 in noordwestelijke hoek.

Historiek

Eerste toestemming om een kerk op te richten gegeven door bisschop van Doornik in 877 (zie falsum gemaakt in de abdij van Corbie in de 11de eeuw ?) aan graaf Koenraad en de abt van Corbie. Volgens de legende, teruggaand op de "Vita Sancti Adalardi" schonk de Heilige Adalardus, 9de abt van Corbie, zijn bezittingen in Huise aan de abdij. 16de-eeuwse schrijvers laten Adalardus zelf in Huise geboren worden doch tot op heden zijn geen afdoende bewijzen hiervoor voorhanden. Van een eerste, mogelijk houten kerkgebouw is niets teruggevonden. Vermoedelijk in de loop van de 13de eeuw, bouw van een laatromaans (éénbeukig?) kruiskerkje in Doornikse kalksteen waarvan zeker de vierkante kruisingstoren en mogelijk delen van het transept en koor heden nog bewaard zijn. Aanpassingen in de 18de en de 19de eeuw. Volgens archiefdocumenten vanaf midden 19de eeuw, herhaaldelijk herstellingswerken en bouw van een nieuwe sacristie in 1865. Restauratieprojecten vanaf 1885. In 1889 opmaak van plannen voor grondige restauratie- en vergrotingswerken door architect Auguste Van Assche. Op dat ogenblik vertoonde het kerkje volgende plattegrond en opstand: een driebeukig schip van drie traveeën, transept van één travee met rechte sluiting, vierkante kruising met zware pijlers, koor van twee traveeën met zijkoren van één travee en rechte sluitingen, aanleunende sacristie met vijfzijdige sluiting achter hoofdkoor en tweede sacristie in zuidoostelijke hoek. Exterieur volledig opgetrokken uit Doornikse steen. Brede westelijke puntgevel met 18de-eeuws portaal en bekronend steekboogvenster met roedeverdeling; brede midden- en smalle zijbeuken onder één afdekkend zadeldak. Noord- en zuidgevel met vier steekboogvormige venstertjes. Transeptgevels met aflijnende lisenen, 18de-eeuws steekboogvenster met roedeverdeling en rechte kroonlijst onder lessenaarsdak. Vierkante toren, boven de klokkenkamer overgaand in achthoek via halfpiramidale dakjes; klokkenkamer met twee rondboogvormige galmgaten, enkel aan oostzijde met aanzet van deelzuiltje. Zijkoren van één travee met steekboogvenster en hoogkoor van twee traveeën met spitsboogvenster. Huidige kerk in een historiserende pseudo-romaanse stijl eigen aan architect Auguste Van Assche met onder andere het volledig slopen van schip en groter heropbouwen. Tezelfdertijd vernieuwen van het meubilair, onder meer de altaren naar ontwerp van Auguste Van Assche, glasramen door G. Ladon en volledige interieurschildering volgens bewaarde plannen van Fr. Coppejans van 1901. Herstellingswerken aan toren, daken, goten en sacristie in 1955 onder leiding van architect A.R. Janssens. Herschilderen van het interieur waarbij een groot deel van de neogotische muurschilderingen overschilderd werden in 1980. Nieuwe onderhouds- en restauratiewerken onder leiding van architect D. Martens aan de gang.

Beschrijving

Huidige plattegrond van het basilicale type met kruisingstoren, schip en zijbeuken van vijf traveeën, iets uitspringend transept van één travee met rechte sluiting, koor met twee rechte traveeën en vlakke sluiting en twee zijkoren; toegevoegde halfronde doopkapel aan tweede traveeën en rond traptorentje in de oksel van de noordelijke beuk en transept. Met uitzondering van toren en delen van koor en transept volledig nieuw parement van Doornikse kalksteen. Afdekkende leien zadeldaken. Nieuw schip met hoge iets uitspringende middenbeuk met westelijke puntgevel en flankerende zijbeuken, aflijnende lisenen verbonden door een boogfries, rondboogportaal en -venster. Zijgevels geritmeerd door lisenen en rondboogvensters en -bovenlichten in dito nissen; geprofileerde consooltjes onder de stenen daklijst. Sierankers. Halfronde doopkapel met rondboognissen met alternerend venstertjes onder kegeldak. Transeptarmen met behouden muren tot de kroonlijst van het koor, vernieuwde puntgevel, boogfries en rondboogvormige vensterafwerking. Behouden romaanse vierkante toren met vernieuwde galmgaten met deelzuiltjes en vier toegevoegde uurwerken. Deels behouden koor en zijkoren met vernieuwde rondboogvensters, toegevoegde lisenen en boogfriezen.

Interieur

Stilistisch harmonieus kerkinterieur, echter jammerlijk deels ontdaan van zijn polychrome muurschilderingen. Schip heden beige geschilderd met enkel behouden geschilderde apostelfiguren in de zwikken van de middenbeuk; rondboogarcaden op arduinen zuilen met gestileerd knoppenkapiteel. Overwelving met houten tongewelf met beschilderde ribben en moerbalken. Zijbeuken onder houten gedrukt zadeldak met ribben op zware moerbalken. Kruising met kruisvormige pijlers en kruisribgewelf rustend op vier, bij de restauratie toegevoegde (?) gesculpteerde hoofdjes; behouden begin 20ste-eeuwse beschildering met medaillons van de vier seizoenen tussen arabesken. Koor met houten tongewelf en behouden polychroom beschilderde wand achter hoofdaltaar. Noordwand met rondboog van vroegere tribune boven de berging. Zijkoren en transeptarmen met gedrukte houten gewelven.

Mobilair

Beeldhouwwerk: neogotische polychrome heiligenbeelden op sokkel.

Meubilair: polychroom geschilderd stenen hoofdaltaar naar ontwerp van Auguste Van Assche in pseudo-romaanse stijl, 1895; noordelijk zijaltaar van Heilige Adalardus en zuidelijk zijaltaar van Onze-Lieve-Vrouw naar ontwerp van Auguste Van Assche, arduinen tafel en gepolychromeerd gesculpteerd retabel, 1894; koorbanken door J.B. Bethune, 1868; witstenen Neoromaanse preekstoel door R. Rooms, 1905; orgel van P. Scheyven in orgelkast door Auguste Van Assche, 1898; rest van polychrome muurschilderingen in hoogkoor, zijkoren, torengewelf en twaalf apostelen in schip, door Fr. Coppejans en De Cramer, 1901-1903, glasramen van Sint-Pieter, Sint-Urbanus en Heilige Adalardus, door G. Ladon; merkwaardige kruisweg in gepolijst graniet door R. Rooms, 1900; verschillende 18de-eeuwse grafstenen, onder meer ingewerkt in muren van portaal .