Bondsgebouw van de Antwerpse Diamantbewerkersbond. Complex in beaux-artsstijl met vleugels aan de Plantin en Moretuslei en de Baron Joostensstraat, gebouwd in opdracht van de Samenwerkende Maatschappij “Ons Huis”, naar een ontwerp door de architect Max Winders uit 1912, en in oktober van dat jaar ingehuldigd. Het complex was in gebruik tot de opening van een nieuw bondsgebouw in de Lange Kievitstraat in 1982, en werd vervolgens gesloopt in de jaren 1990.

Historiek en context

De Samenwerkende Maatschappij “Ons Huis” maakte deel uit van de coöperatieve beweging rond de Antwerpse Diamantbewerkersbond (ADB). Deze socialistische vakbond werd opgericht in 1895, en herdoopt tot Algemene Diamantbewerkersbond van België in 1918. Gefusioneerd met de Centrale der Kleding in 1993, maakt de vroegere ADB sinds 1994 deel uit van ABVV-Textiel, Kleding en Diamant. De bouwaanvraag voor “Ons Huis”, dat onder meer de bestuurskamer en kantoren, de grote vergaderzaal en de drukkerijhuis van de ADB vestte, werd ingediend door Louis Van Berckelaer (1872-1936). Hij was sinds 1912 voorzitter van de ADB en secretaris van het Wereldverbond voor Diamantbewerkers, en zou in 1925 worden verkozen tot socialistisch senator voor het arrondissement Antwerpen. Tot zijn overlijden was Van Berckelaer ook hoofdredacteur van “De Diamantbewerker”, het blad van de ADB dat vermoedelijk in de drukkerij van "Ons Huis" van de persen rolde. Al in 1902 nam de ADB het initiatief tot de bouw van een feestzaal en bondsgebouw naar het voorbeeld van "Ons Huis", het gebouw van de Gentse socialisten aan de Vrijdagmarkt. Hiertoe gaf de bond aandelen uit en kocht in 1905 een eerste grondstuk aan op de hoek van Oostenstraat en Rolwagenstraat; architect Franz Fabri tekende een ontwerp in art-nouveastijl, dat werd gepubliceerd in het Jubelalbum van den Kring voor Bouwkunde 1900-1910. Uiteindelijk werd wegens het uitblijven van de nodige fondsen met een gereduceerd programma het bondsgebouw op een nieuw verworven grondstuk aan de Plantin en Moretuslei opgetrokken.

“Ons Huis” behoort tot het vroege oeuvre van Max Winders, die tot 1907 voor zijn vader architect Jean-Jacques Winders had gewerkt. Vanaf het begin werd zijn loopbaan gekenmerkt door het grote aantal ontwerpen voor bankgebouwen, met name in Antwerpen. Hierbij ontwikkelde hij vóór de Eerste Wereldoorlog een monumentale beaux-artsstijl naar Frans model. Zijn belangrijkste realisaties uit deze periode zijn de diamantbeurs ”Fortunia” op de hoek van Pelikaanstraat en de Vestingstraat, de Banque de l’Union Anversoise aan de Graanmarkt en de Banque Centrale Anversoise in de Lange Gasthuisstraat. In 1937 werd de bestuurskamer van "Ons Huis" in modernistische stijl heringericht en opnieuw gemeubileerd naar een ontwerp door de architect Eduard Van Steenbergen.

Architectuur

Opgetrokken op een L-vormige plattegrond, omvat het complex drie bouwlagen onder een pseudo-mansarde met dakkapellen. Het statige, vijf traveeën brede gevelfront aan de Plantin en Moretuslei, heeft zoals opgelegd een parement uit witte natuursteen. De lijstgevel is opgebouwd uit een geblokte pui met puilijst, en een bovenbouw geritmeerd door kolossale Ionische pilasters, en afgewerkt met een klassiek hoofdgestel. Symmetrisch van opzet wordt de compositie gemarkeerd door twee zijrisalieten met portaal en balkon op consoles, doorgetrokken tot in de bedaking. Regelmatige registers van rechthoekige deur- en vensteropeningen, op de bovenverdiepingen in bandomlijsting, met bijkomende gestrekte waterlijst of gebogen fronton op de bel-etage. Deuren in ijzersmeedwerk; op de begane grond cartouches met monogram ADB en bronzen gedenkplaten met bas-reliëfs. Aan de Baron Joostensstraat vier traveeën brede lijstgevel in baksteenbouw, gekenmerkt door rondboogopeningen op de begane grond, registers van rechthoekige bovenvensters en een klassiek hoofdgestel.

Het complex bestaat volgens de bouwplannen uit drie vleugels gegroepeerd rond een binnenplaats. De vleugel zijde Plantin en Moretuslei omvat op de begane grond kantoren en een portiersloge, geflankeerd door de inkom- en traphal. Een aparte vestibule uiterst links biedt toegang tot de grote vergaderzaal met bovenlicht in de achterbouw. De vleugel zijde Baron Joostensstraat met eigen inkom- en traphal omvat de drukkerij, met in de kelder de rotatiepers en ‘clicherie’, en op de begane grond de administratiekantoren en zetterij. De plattegronden van de bovenverdiepingen ontbreken in het bouwdossier.

Burgerhuis in beaux-artsstijl uit begin 20ste eeuw, vijf traveeën en drie bouwlagen onder (pseudo-?)mansardedak. Natuurstenen lijstgevel met risalietvormende uiterste ingangstravee gemarkeerd door een balkon op zware consoles. Geblokte gelijkvloerse verdieping onder brede puilijst waarop kolossale Ionische pilasters; klassieke gevelbeëindiging. Rechthoekige vensters; op bovenverdiepingen in bandomlijsting met bijkomende gestrekte waterlijst of gebogen fronton voor balkonvensters op tweede bouwlaag. Rechthoekige deuren met ijzersmeedwerk. Op begane grond cartouches met monogram DAB en bronzen gedenkplaten met bas-reliëfs.