Historiek

Bij de bepaling van een nieuwe kerkelijke indeling van de Nederlanden in 1559, werd Mechelen zetel van het Aartsbisdom. In 1596 aankoop door aartsbisschop Mathias Hovius van het oude Hof van Lilloo en de gronden van het voormalige refugium van Affligem, gelegen aan de Wollemarkt - Oude Beggaardenstraat. Bestaande gebouwen aangepast en ingericht als aartsbisschoppelijk paleis.

In 1717 bouw van een nieuw paleis in U-vorm in classicistische stijl volgens ongetekend plan van een Italiaans architect in opdracht van kardinaal Thomas Philippus d'Alsace. Na een Romereis (1738-1741) bracht de kardinaal een tweede plan mee, getekend "Philippo Barigioni arch. in Roma 1741" voor de oprichting van een vierde vleugel (in het noorden) die het U-vormig complex sloot tot een vierkant geheel met colonnade en balkons op binnenplaats. Noordvleugel voltooid in 1779 onder kardinaal Joannes Henricus Franckenberg na vereenvoudiging van het ontwerp. In 1798 werd het paleis als nationaal goed verkocht, gevolgd door de afbraak van de noordvleugel en een deel van de oostvleugel. Nadien ingericht als brouwerij. In 1818 werd het complex aangekocht door de provincie Antwerpen. De verwaarloosde gebouwen werden hersteld en uitgebreid onder leiding van architect Verstraeten. De noordvleugel werd echter niet heropgebouwd.

Beschrijving

Heden U-vormig complex met neoclassicistisch uitzicht. Drie bepleisterde en witgeschilderde vleugels van twee en een halve bouwlaag op grijsgeschilderde plint; geknikte schilddaken (leien).

Zuidvleugel aan Wollemarkt: lijstgevel volgens aquarel van J.B. De Noter oorspronkelijk van elf traveeën, in het eerste kwart van de 19de eeuw uitgebreid met drie rechtertraveeën. Middenrisaliet van vijf traveeën geritmeerd door pilasters onder breed driehoekig fronton, afgezet met lijst op klossen; pilasters met geblokte schachten op de benedenverdieping, Ionisch kapiteel met eierlijst op de bovenverdieping. Geblokte lisenen op oorspronkelijke en huidige hoekpunten van de vleugels. Rechthoekige vensters, haast vierkante op lagere derde bouwlaag, in vlakke omlijsting en voorzien van persiennes. Centrale rondboogpoort in geblokte rechthoekige omlijsting; bel-etagevenster onder gebogen fronton op volutenconsoles. Gekornist entablement met kroonlijst op klossen.

Binnenplaatsgevel van negen traveeën. Volgens aquarel van J.B. De Noter eertijds met centraal risaliet van drie traveeën onder driehoekig fronton; rondboogarcade op de begane grond, heden gedicht en voorzien van eenvoudige rondboogvensters; centrale rondboogpoort in geblokte omlijsting. Vensters van tweede en derde bouwlaag als in de voorgevel. Licht inspringende zijvleugels met binnenplaatsgevels van elf traveeën. De rondboogarcade van de zuidvleugel loopt door over de vier aansluitende traveeën aan de zijvleugels. Voorts gelijkaardig uitzicht.

Tegen west- en oostvleugel: verscheidene 19de-eeuwse aanbouwen.

Ten oosten van het complex gekasseide binnenplaats met bepleisterd en witbeschilderd koetshuis uit de eerste helft van de 19de eeuw; vijf traveeën en één bouwlaag onder schilddak (leien); grijsgeschilderde stenen plint; rechthoekige houten deuren met verdiepte rondboogvormige bovenlichten in rondboognissen. Uiterst links en rechts: risaliet van één travee. Ten zuiden van deze binnenplaats: muur met eenvoudige rondboogpoort naar de Wollemarkt.

Het complex is ten zuiden begrensd door een prachtige Franse tuin waarin een tuinpaviljoentje. Eenvoudig gebouwtje op polygonale plattegrond met bepleisterde geveltjes en voorzien van rondboogvormige muuropeningen.

Interieur

Zuidvleugel: centrale traphal met vier Dorische arduinen zuilen; trap met ijzeren empireleuning naar bovenverdieping; empiredeuren geflankeerd door pilasters met Ionisch kapiteel, bekroond door entablement en fronton met acanthus. Tongewelf met caissons waarin bloemen in stucwerk. Op de bovenverdieping: kapel, geritmeerd door gecanneleerde composiete pilasters die een hoofdgestel dragen; boven het altaar fronton op gelijkaardige pilasters.

Westvleugel: op bovenverdieping onder meer salon met witmarmeren empireschouw, troonzaal en privé-vertrekken van de bisschop. Voorts zijn in de oost- en westvleugels administratieve ruimten en vergaderzalen ondergebracht.