erfgoedobject

Vliegveld Grimbergen met vliegtuigloodsen en compenseerinrichting

bouwkundig element
ID
75203
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/75203

Juridische gevolgen

Beschrijving

"Recreatief vliegveld Grimbergen VZW" aangelegd in 1939 en gelegen tussen de Humbeeksesteenweg ten oosten, de Oyenbrugstraat ten zuiden, de Diegemputstraat en de sociale woonwijk Zonneveld ten westen en de Lintkasteelstraat ten noorden.

In 1939 onteigende het Ministerie van Landsverdediging grond op het Wezenhageveld voor de aanleg van een vliegveld met ingang aan de Oyenbrugstraat ter hoogte van de Oyenbrugmolen. Het betrof hier voornamelijk het nivelleren van het terrein en het zaaien van gras. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het vliegveld door de Duitse bezetter verder uitgebouwd met tientallen gebouwen waaronder vliegtuigloodsen en schuilplaatsen langs de Lintkasteelstraat, Humbeeksesteenweg en Oyenbrugstraat. Een netwerk van straten waarvan nu nog verschillende betonbanen herkenbaar zijn, verbonden de gebouwen met de startbaan.

In 1946 werd het vliegveld door de Amerikanen aan de Belgische autoriteiten overgedragen waarna het door de Regie der Luchtwegen werd aangewend voor toerismeluchtvaart. De oude banen en platformen werden gedeeltelijk opgeruimd en begin 1949 genivelleerd. In 1956 werd de hoofdingang verplaatst naar de Humbeeksesteenweg en in 1976 de laatste Duitse hangar afgebroken.

In het kader van de staatshervorming werd het vliegveld in 1989 overgedragen aan de Vlaamse Overheid en in 1992 gesloten. Na wijziging van het gewestplan in 1994 werd het terrein in drie opgedeeld: een zone voor openbaar nut van 5 hectare gelegen ten oosten, een zone bosgebied van 70 hectare ten westen en tussen beide in een zone voor dagrecreatie van 45 hectare, het eigenlijke vliegveld. Eind 1996 werd het vliegveld heropend onder de naam "Recreatief Vliegveld Grimbergen" (RVG). Van de oorspronkelijke kruisvormige landingsbaan (zie Zaventem) bleef enkel de noord-zuid-as bestaan. In 2000 werd het terrein -met uitzondering van het bosgebied- aangekocht door de gemeente, zie gedenksteen.

Restanten van de Tweede Wereldoorlog. De twee gebouwen links van de ingang zijn voormalige wachtposten en werden circa 1941 opgetrokken. Eenvoudige witgeschilderde bakstenen constructies (dikke muren) onder overkragende zadeldaken op modillons; rechthoekige muuropeningen. De zijpuntgevels zijn afgewerkt met een houten bebording. Een ervan werd in 1948 uitgebreid met een controlekamer en is nog steeds in gebruik.

In de buurt van de Diegemput werd een callibratieschijf geïnstalleerd, een installatie om de kompassen van de vliegtuigen te compenseren, waarvan de betonnen schijf met metalen windrichtingsplaatjes naar verluidt nog steeds zichtbaar is.

De belangrijkste realisatie na de Tweede Wereldoorlog zijn de twee ronde betonnen vliegtuighangars naar ontwerp van Alfred Hardy (Quiévrain, 1900-1965) in samenwerking met de Poolse ingenieur Samuel Chaikes (1910-1986) van 1947 en 1948. De betonstructuur werd uitgevoerd door de Brusselse aannemer Blaton-Aubert, de metalen delen, zoals de lantaarn en schuifpoorten, werden geleverd door het Atelier Hardy-Leroy. De kostprijs bedroeg 7.030.000 Bfr.

Alfred Hardy die geen ingenieur-architect maar aannemer was, putte uit zijn concrete werkervaring om tot een geheel nieuw constructief principe te komen waarop hij in 1946 een patent nam. Dit principe wordt door I. Strauven als volgt samengevat: "Een betonnen paddenstoelconstructie, die opgebouwd is uit een koepel en een ver uitkragend, afgeknotte kegelschaal die beiden samen komen op een ringbalk, die op zijn beurt ondersteund wordt door vier kloeke kolommen. Aangezien koepel en kegel ontworpen zijn als schaalconstructies, zijn er - althans in theorie - geen buigende momenten in het beton. In het overhellende gedeelte is alle door de wapening opgenomen trekspanning geconcentreerd in de concentrische richting, terwijl de drukspanningen radiaal verlopen en door het beton worden opgenomen. Hierdoor blijft barstvorming in het beton beperkt en is het materiaal gebruik minimaal. Hardy zelf sprak van een construction équilibrée die hij de naam "la dalle autoportante" meegaf. Op basis van dit principe ontwierp Hardy een hele reeks projecten in België en Frankrijk, waaronder zijn eigen woning in Dworp. De loodsen in Grimbergen waren zijn eerste project en in typologisch en architecturaal opzicht ook het meest geslaagde. Internationale erkenning kwam er reeds in 1964 toen de loodsen als enigste Belgische werk werden opgenomen in de overzichtstentoonstelling Twentieth Century Engineering in het Museum of Modern Art te New York.

Het betreffen twee identieke ronde hangars opgevat als betonnen paddenstoelconstructies van 7 meter hoog en met een diameter van 50 meter, waarin circa 35 vliegtuigen kunnen worden gestald. Ze worden afgesloten door een systeem van op dubbele rails gemonteerde aluminium schuifpoorten die opgebouwd zijn uit twee meter aluminiumplaten waarboven oorspronkelijk een glaspartij van 5 meter, doch heden golfplaten. Het centrale gedeelte waarin reparaties kunnen worden uitgevoerd, wordt verlicht door een spectaculaire glazen lantaarn. Het cirkelvormige plan in combinatie met de verschuifbare poorten die de hal voor de helft kunnen openzetten, maakt een zeer efficiënte stalling van vliegtuigen mogelijk zonder verlies aan circulatieruimte.

Deze goed bewaarde, gewaagde constructie biedt een boeiende confrontatie tussen de zwaar ogende betonnen constructie -nochtans is de overkraging nergens dikker dan 10 centimeter- en de lichte metalen schuifwanden. Terecht spreekt men hier van een unicum in België.

  • DUBOURG, L., Les hangars circulaires en béton armé de l'aérodrome de Grimbergen-lez-Bruxelles in La technique des traveaux, 28.1-2, januari-februari, Brussel, 1952, p. 29-34.
  • STRAUVEN, I., Alfred Hardy 1900-1965, in Vlees en Beton, 60, Gent, 2002.
  • STRAUVEN, I., Vliegtuighangars // Grimbergen. A. Hardy met S. Chaikes in A+179., in Architectuur, Stedenbouw, Design, Beeldende kunst, nummer 6, december-januari, Brussel, 2002, nummer 074.
  • VAN HUMBEEK F., Het vliegveld van Grimbergen in de Tweede Wereldoorlog, Erpe, 1997.

Bron: VAN DAMME M. met medewerking van DEBACKER I. & BOEKSTAL P. 2005: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie Vlaams-Brabant, Gemeente Grimbergen, Deelgemeenten Grimbergen, Beigem, Humbeek en Strombeek-Bever, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen VLB4, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: Van Damme, Marjolijn
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Vliegveld Grimbergen met vliegtuigloodsen en compenseerinrichting [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/75203 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.