erfgoedobject

Sint-Annakapel

bouwkundig element
ID
75246
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/75246

Juridische gevolgen

  • is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Sint-Annakapel
    Deze vaststelling is geldig sinds

  • is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Sint-Annakapel
    Deze vaststelling was geldig van tot

Beschrijving

De voormalige "Sint-Annakapel", vormt samen met de nummers 185-187, 193-199 de enige overblijfselen van het voormalige "Hof van Oyenbrugge", in de volksmond "'t Kruiske" genaamd.

De plaatsnaam "Oyenbrugge" komt reeds voor in een charter van 1208 en zou "schapenbrug" kunnen betekenen, maar kan ook afgeleid zijn van "bruc" of "broek" wat laag dal met moerassige weiden betekent. De heerlijkheid was gelegen in de Maalbeekvallei op het einde van de Poddegemstraat en bestond uit een waterburcht met op het neerhof een pachthof, brouwerij en kapel gelegen op de zuidelijke oever van de Maalbeek en een watermolen op de noordelijke oever (Oyenbrugstraat nummer 140-142).

Het "hof van Oyenbrugge" was een leengoed van de heren van Grimbergen met een hogere en lagere rechtspraak, tot de 17de eeuw in leen gehouden door de familie Oyenbrugge. Een gravure van Harrewijn, verschenen in Le Roy J., Castella et Praetoria nobilium Brabantiae in 1694, geeft een goed beeld van de situatie op het einde van de 17de eeuw. De omwalde middeleeuwse burcht op vierkant grondplan met vier ronde hoektorens was aan de oostzijde via een brug met paviljoen, verbonden met het neerhof. Het nagenoeg vierkante binnenhof werd aan de zuidzijde begrensd door een vrijstaand volume dat van links naar rechts bestond uit een kapel, poortgebouw en woning; in de zuidoostelijke hoek een L-vormige hoeve en aan de noordzijde een bouwvallige muur. Volgens een archiefbron van 1769 was het kasteel toen reeds verdwenen. In 1781 werd het domein opgekocht door de latere burggraaf van Grimbergen, Hendrik Helman, en als volgt beschreven: "de restanten van het kasteel, de kapel, de hoeve, de brouwerij en de watermolen". In tegenstelling tot de Ferrariskaart (1771-1778) is op het primitief kadasterplan van 1821 ook de omwalling van het kasteel verdwenen en restten er nog slechts vier dienstgebouwen. Deze vier volumes zijn grotendeels tot op heden bewaard, doch sterk verbouwd. De watermolen werd als monument opgenomen in het dorpsgezicht "De Maalbeekvallei" bij Koninklijk Besluit van 9 juli 1980.

Nummer 183: voormalige "Sint-Annakapel" of "Heilig-Kruiskapel" en een deel van het "poortgebouw" eertijds behorende tot het "Hof van Oyenbrugge", heden verbouwd tot woonhuis.

Volgens een archiefbron van 1769 was de kapel van het Hof van Oyenbrugge van oudsher gesitueerd op het neerhof. De hierboven vermelde gravure van 1694 toont de kapel aan de rechterzijde geflankeerd door een poortgebouw en een woning. De kapel op rechthoekig grondplan bezit een driezijdige koorsluiting onder een leien bedaking met aan de westzijde een slank zeszijdig klokkentorentje onder naaldspits. De ingang lag in het flankerend poortgebouw dat aan de erfzijde voorzien was van een korfboogvormige poortomlijsting in de eerste travee en een getrapt dakvenster in de tweede. De twee volumes hadden een afzonderlijke dakstructuur wat kan wijzen op verschillende bouwfasen. Gegevens over het interieur van de kapel zijn schaars. In 1720 wordt melding gemaakt van een glasraam aan de evangeliekant met een opschrift, wapenschilden van Claude de la Bourlotte en zijn echtgenote Anna van Oyenbrugge en het jaartal 1606. In 1769 spreekt men van een "verdraagbaar altaar" en een schilderij met beeltenis van Sint-Anna dat boven het tabernakel hing en volgens Wilmet zou de familie die de kapel gedeeltelijk lieten slopen nog steeds in het bezit zijn van het Sint-Annabeeld.

Toen het "Hof van Oyenbrugge" in 1781 verkocht werd aan de latere burggraaf Helman de Grimberghe, verkeerde de kapel in zo'n slechte toestand dat de aartsbisschop van Mechelen instemde met een eventuele afbraak. In 1783 werden de laatste missen voor de familie Oyenbrugge in de Sint-Annakapel betaald. De kapel en het poortgebouw werden in de loop der jaren verbouwd en gingen deel uit maken van de voormalige kasteelhoeve. Het driezijdig koor met gedichte spitsboogvensters bleef bewaard (zie oude postkaart) tot circa 1937 (zie kadaster), toen werd de schuine zijde aan de straatkant verwijderd en de voorgevel en het zadeldak doorgetrokken.

Breedhuis van drie traveeën en één bouwlaag onder pannen zadeldak minstens opklimmend tot de 17de eeuw. De eerste travee behoorde tot het voormalig poortgebouw, de overige tot de voormalige kapel. De muur rechts van de bouwnaad (derde travee) dateert van circa 1937 toen de schuine zijde van het koor verwijderd werd en de voorgevel verlengd (zie bouwnaad). Verankerd breukstenen parement op een grijs geschilderde, afgeschuinde, gecementeerde plint. Later aangebrachte muuropeningen onder houten lateien. Beluikte vensters met suggestie van hoek- en negblokken door middel van cementering. De korfboogvormige poort met telmerken op elke boogsteen stond oorspronkelijk niet op deze plaats en werd mogelijk van de achtergevel (zie gravure) naar de voorgevel verplaatst. Hierop wijzen verschillende elementen, met name: het ontbreken van enkele boogstenen en de onlogische nummering ervan, het ontbreken van de linker rechtstand en de rechter rechtstand die niet in het verlengde van de aanzetsteen staat. Rondboognisje met bakstenen achterwand waarboven een kruisje in de witte steen gehouwen.

Binnenin behoud van de scheidingswand tussen poortgebouw en kapel met de oorspronkelijke deuropening in natuurstenen omlijsting, heden gedicht. Van de kapel zijn volgende elementen terug te vinden: de rode tegelvloer, een deel van de driezijdige koorafsluiting met een gedicht spitsboogvenster met moneel in de noordoostelijke muur en sporen van een venster in de oostelijke muur, en de consooltjes waarop de ribben van het koorgewelf hebben gerust. De ingekapselde schouw en de kelder zijn van latere datum.


Bron: VAN DAMME M. met medewerking van DEBACKER I. & BOEKSTAL P. 2005: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie Vlaams-Brabant, Gemeente Grimbergen, Deelgemeenten Grimbergen, Beigem, Humbeek en Strombeek-Bever, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen VLB4, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: Van Damme, Marjolijn
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Is gerelateerd aan
    Deel van Hof van Oyenbrugge

  • Is gerelateerd aan
    Deel van Hof van Oyenbrugge

  • Is gerelateerd aan
    Stal van hoeve

  • Is deel van
    Poddegemstraat


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Sint-Annakapel [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/75246 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.