Iets hoger gelegen neogotische kruisbasiliek, ingeplant in de noordwesthoek van het plein en gebouwd tussen 1869 en 1895 naar ontwerp van de Antwerpse provinciale architect E. Gife (1819-1890) ter vervanging van de 18de-eeuwse kerk. Heden omgeven door een laag omheiningsmuurtje met trap in het noordoosten en het zuidoosten. Het omringende kerkhof werd afgeschaft in 1933 toen de nieuwe begraafplaats in de Jozef De Vleminckstraat in gebruik werd genomen. Systematisch, tot de jaren 1950, werden de oude graven overgebracht. In 1938 werd het oude kerkhof aan de kerkingang zodanig verkleind dat men de straat kon verbreden. Een nieuwe muur en eretrap werden opgetrokken waarin men naast de rechtse steunbeer van het inkomportaal de vermelding "ANNO 1938" verwerkte en naast de linkersteunbeer het jaartal "1638". Vermoedelijk werden de stenen met inscripties "ANNO" en "1638" gerecupereerd van de voormalige kerkhofmuur. De grafsteen van Henri Van der Noot (1731-1827) (zie De Villegas de Clercampstraat nummer 12) die zich aan de ingang van de oude kerk bevond, werd verplaatst achter het koor tegen de omheiningsmuur van de pastorie. Links van het portaal staat een beschilderd metalen Heilig Hartbeeld op hoge hardstenen sokkel. Het beeld bevat aan de voorzijde het opschrift "H. HART VAN JEZUS - KONING DER HUISGEZINNEN" en aan de achterzijde J. DECHIN/ PROPRIETE PROuVOST DENONVILLIERS". De sokkel draagt het opschrift "STROMBEEK-BEVER/ AAN HET H. HART/ -1934-" en de inscriptie G. MERTENS/ EN ZONEN".

Historiek

De eerste bidplaats zou volgens de traditie gesticht zijn door de Heilige Amandus in de zevende eeuw op de grondvesten van een Romeins gebouw. In de tiende of elfde eeuw werd het kerkje omgevormd tot eigenkerk van de plaatselijke heren. Circa 1250 werd vermoedelijk een eenvoudig romaans kerkje opgericht, dat in de loop der eeuwen meermaals verbouwd werd. Tussen 1739 en 1749 werd de kerk herbouwd en voorzien van een nieuw koor en sacristie. Nog een eeuw later werden twee zijbeuken toegevoegd naar ontwerp van L. Spaak (1834).

In 1869 werd de oude kerk afgebroken, waarbij Romeinse resten in de funderingen werden gevonden, zie gemeente-inleiding. Een nieuw gebedshuis werd opgericht naar ontwerp van architect E. Gife (Antwerpen). Ten gevolge van diverse problemen als slecht uitgevoerde werken en geldgebrek, werd de bouw in 1872 stopgezet. Slechts het koor, de kruisbeuk en twee sacristieën waren afgewerkt. In 1882 werden de werken verder gezet, maar al gauw bleken er stabiliteitsproblemen te zijn en moesten zes pilaren aan de linkerzijde herbouwd worden. Gife liet zich in 1883 vervangen door architect G. Hansotte, die de bouw van de kerk tot een goed einde bracht: de inzegening gebeurde op 2 oktober 1895. Vóór 1893 werd het kerkinterieur beschilderd naar ontwerp van de architecten Bilmeyer en Van Riel (Antwerpen). In 1936 werd het pleisterwerk hersteld en gewit en van een lambriseringen in eternit voorzien. Bij de laatste reinigings- en restauratiewerken gestart in 2001, werden onder meer de knipvoegen verwijderd en door een lichte platte voeg vervangen waardoor het contrasterende effect tussen het donkere baksteenmetselwerk en de witte kalkzandstenen omlijstingen grotendeels verloren ging.

Beschrijving

Niet-geörienteerde driebeukige kruisbasiliek, opgetrokken uit donkere baksteen met gebruik van contrasterende witte steen voor onder meer de sokkel, omlijstingen, afzaten, en sierelementen; onder leien zadel- en lessenaarsdaken.

De plattegrond vertoont een aan noordoostzijde ingebouwde toren, geflankeerd door de doopkapel (heden rouwkapel) en een berging, een driebeukig schip van vier traveeën, een transept van twee rechte traveeën met vlakke sluiting en aan zuidwestzijde een koor van drie rechte traveeën met driezijdige sluiting, geflankeerd door een sacristie en bergruimte. In het westelijke oksel van koor en transept de Sint-Amandskapel, de Onze-Lieve-Vrouwkapel ten zuiden. De kerk vertoont een homogeen neogotisch uitzicht met een aan noordoostzijde ingebouwde vierkante toren van vijf geledingen onder een leien spits; verjongende, versneden hoeksteunberen benadrukken het rijzige karakter. Fraai neogotisch uitgewerkt toegangsportaal bestaande uit een rechthoekige deur met geprofileerde lateiconsolen gevat in een meervoudig geprofileerde en verdiepte spitsboogomlijsting die wordt bekroond door een wimberg met hogels, een kruisbloem en vierpasmotieven. Het tympaan is versierd met een hoogreliëf van de Heilige Amandus met op de achtergrond enkele pelgrims en de oude Sint-Amandskerk alsook een banderol met het chronogram "SANCTO AMANDO SACRA PULCHIOR PRIORE EXURGO" (1872). Bekronend spitsboogvenster met neogotisch maaswerk en hogerop twee lancetvensters en het torenuurwerk; de spitsbogige galmgaten zijn uitgewerkt als dakvensters met contrasterende hoekkettingen. Het schip met basilicale opstand wordt evenals de rest van de kerk geritmeerd door al dan niet versneden steunberen waartussen spitsboogvensters met neogotisch maaswerk in een witstenen omlijsting. Het noordwestelijk portaal is gelijkaardig opgevat als het hoofdportaal doch in een soberdere uitvoering en zonder wimberg. Het tympaan bevat een driepas.

Tegen het koor bevinden zich nog enkele hardstenen grafstenen van het einde van de 19de en begin 20ste eeuw.

Interieur

Bepleisterd en witgeschilderd interieur met een sterke verticaliserende ruimtewerking. De heldere ruimte wordt gestructureerd door een hoge geprofileerde spitsboogarcade op bundelpijlers met veelhoekige geschilderde sokkel en dito bladkapiteel. De kruisribgewelven vertonen bakstenen gewelfvlakken en bepleisterde ribben die samen met de gordelbogen gestut worden door hoge schalken die verticaal effect ondersteunen.

Mobilair

Beeldhouwwerk: geschilderde gekruisigde Christus, 19de eeuw, stijl 17de eeuw, hout; in 1889 voorzien van een nieuw kruis met opschrift door De Boeck en Van Wint (Antwerpen); gepolychromeerde beelden van de Heilige Isidorus en de Heilige Antonius, beiden door J. De Martelaere (Brussel), hout, 1897; gepolychromeerde Sint-Jozef, hout, 1898; gepolychromeerde Onze-Lieve-Vrouw met Kind, door De Boeck en Van Wint (Antwerpen), 1889, hout; gepolychromeerde Heilige Amandus, toegeschreven aan De Boeck en Van Wint (Antwerpen), 1893, hout; kruisweg door De Boeck en Van Wint (Antwerpen), 1880, steen.

Meubilair: twee neogotische biechtstoelen waarvan één gedateerd 1889; twee neogotische koorgestoelten met wapenschilden van de schenkers, door P. Daems (Turnhout) naar ontwerp van Bilmeyer en Van Riel (Antwerpen), heden gebruikt als afsluiting in het koor, circa 1890; eclectische doopvont, tweede helft 19de eeuw, hardsteen en hout; zes Thonetstoelen met groene lederen zitting. Kwaliteitsvolle figuratieve glasramen met heiligentaferelen uit de periode 1872-1949, onder meer van Samuel Coucke en zoon (Brugge), van Gust Ladon (Gent), het atelier Janssens en Stalins (Antwerpen), van L. en J. Struys (Brugge), van F. Crickx (Brussel) en van J. Jacobs (Laken).

Orgel door Loret (Laken), 1890, volledig hersteld in 1921 en uitgebreid in 1942, heden vooraan in de kerk geplaatst.

Neogotische gebouw van 1869.

Mobilair. Grafsteen van H. Van de Noot, bezieler van de Brabantse Omwenteling (+ 1827).