Op een verhevenheid gelegen georiënteerde eenbeukige kapel onder afgewolfd zadeldak (nok parallel aan de straat, leien) met opengewerkte houten dakruiter onder octogonale leien spits met smeedijzeren kruis; tevens een smeedijzeren kruis boven het koor. Kapelsite of kerksite met oude oorsprong; het huidige gebouw gaat terug op het in 1889 verbouwde koor van een oudere 17de-eeuwse (?) kapel. Omringd door linden en catalpas.

Historiek

Verschillende meningen omtrent de stichtingsdatum. Zou volgens bepaalde geschiedschrijvers de oudste kerk van Retie zijn, mogelijk opgericht door de abdij van Corbie; aangezien de abdij in het bezit was van de voogdij Mol-Balen-Dessel, bezat zij ook goederen te Retie waaronder vermoedelijk de Sint-Pieterskapel. Volgens bepaalde auteurs zou de stichting van de kapel opklimmen tot circa 800, periode waarin de voormelde abdij op haar eigendommen parochies oprichtte met kerken die alle Sint-Pieter als patroon kregen. De oudst gekende vermelding gaat terug tot een akte van 6 november 1315, betreffende het geschil over het eigendomsrecht van de kapel tussen de abt van Tongerlo en de heer van Retie, Hendrik IV Berthout. De kapel lag in het herengoed, vlakbij de Klein Hoef, langs de baan naar het gehucht Duinberg. In oude documenten is er sprake van een "kerk", zie de benaming "tusschen beyde de kerkcken" voor de oude wijk tussen de Sint-Martinuskerk en de Sint-Pieterskapel. Mogelijk was eerstgenoemde een vrije kerk, gesticht door de bisschop op het goed van de gemeenschap en laatstgenoemde een domaniale kerk, gelegen op het goed van de dorpsheer. De grond rond de kapel had de kadastrale benaming "kerkhof". Bewaarde rekeningen vermelden vanaf circa 1650 herstellings- en verfraaiingswerken onder meer bezetting van de buitenmuren, vernieuwing van de vloer, dakherstelling, interieurverfraaiing, in de 18de eeuw de bouw van het "bellefort", schenkingen en herstellingen. In de periode 1798-1802 bleef de kapel gesloten; in 1806 werd het bezit van de kapel overgedragen aan de Sint-Martinuskerk waarmee het zelfstandig bestaan van de kapel eindigde.

De voormalige Sint-Pieterskapel was een bedehuis van grotere omvang, de Atlas der Buurtwegen van 1840 toont hiervan nog een plattegrond met een lengte van 25 meter en een breedte van 7,5 meter. Na een brand op 8 juni 1889 bleef hiervan enkel het koor bewaard dat verbouwd werd tot de huidige kapel met langgerekte octogonale plattegrond. Volgens provinciaal architect J. Schellekens werden oude stenen afkomstig van de voormalige middenbeuk hiervoor gerecupereerd; de fundamenten van het afgebroken deel zouden zich nog ondergronds bevinden. De toegemetste deur in de zuidgevel was vermoedelijk een ingang tot de voormalige kapel of kerk. In 1892 plaatsing van de huidige klokkentoren. In 1944 sloeg een granaat in de zuidgevel van de kapel in en beschadigde het interieur. In 1957 kapel beschermd als monument en haar onmiddellijke omgeving als landschap. Eind de jaren 1960 restauratiewerken; in 1987 dringende instandhoudingswerken onder meer aan de klokkentoren naar ontwerp van P. Gevers.

Beschrijving

Eénbeukig gebouwtje van één rechte travee met zowel ten oosten als ten westen een driezijdige sluiting. Sobere baksteenbouw met Y-ankers en een muizentand, geritmeerd door versneden steunberen. Gedrukte spitsboogvensters in een afgeschuinde bakstenen omlijsting; ijzeren ruitvormige tracering omboord door gekleurd glas; afgeschuinde bakstenen dorpels; blind koorvenster met houten kruis. Rondboogdeur met vernieuwde waaier en deur; gedicht korfboogdeurtje in de zuidgevel waarboven een nis met zandstenen Sint-Pietersbeeld.

Bepleisterd en beschilderd interieur met afgeknot gewelf. IJzeren trekstang. Vloer van rode gebakken tegels; koor met verhoogde vloer van cementtegels; eikenhouten bordes waarop een houten altaartombe met guirlandes en palmtakken en centraal een medaillon van Sint-Pieter, destijds gemarmerd, heden wit overschilderd. Repetitie van blind koorvenster aan de binnenzijde, destijds met Sint-Pietersbeeld.