Lagere jongensschool in neorenaissancestijl, opgericht door de Stad Antwerpen naar ontwerp van stadsbouwmeester Pieter Dens uit 1877, gebouwd in 1878-1879.

Historiek

Het eerste en het tweede Stedelijk Onderwijsgesticht voor Jongens werden beide opgericht in 1876, en waren aanvankelijk respectievelijk gevestigd aan het Vleminckveld (tot verhuis naar Louizastraat/Koninginstraat in 1882) en in de Ambtmanstraat. In 1908 volgde er nog een derde aan de Belgiëlei. Deze betalende scholen voor lager onderwijs kwamen er op vraag van de Franssprekende liberale burgerij. Het uitgebreide, Nederlandstalige leerplan richtte zich op een grondige kennis van de Franse taal, naast Engels en Duits, als voorbereiding op het middelbaar onderwijs in het Koninklijk Atheneum. Tot de doelgroep behoorden kinderen uit de “bonne bourgeoisie au caractère nettement anversois.” Al kort na de opening van het Stedelijk Onderwijsgesticht 2 ontstond het plan voor de bouw van een nieuw schoolcomplex in de Van Maerlantstraat. Stadsbouwmeester Pieter Dens tekende het ontwerp in 1877, de werken gingen van start op 28 juni 1878 en de inhuldiging volgde op 26 september 1879. De oorspronkelijke plannen noch het aanbestedingsdossier zijn teruggevonden.

Het U-vormige complex met een woning voor de hoofdonderwijzer en twee parallelle klassenvleugels, was oorspronkelijk aan de westzijde afgesloten door een turnzaal. Deze maakte plaats voor een nieuwbouw in de Olijftakstraat, naar een ontwerp door stadsingenieur Gustave Royers uit 1883, uitgevoerd door de aannemer Henri Rasquin in 1883-1884. De nieuwe turnzaal met een eclectisch gevelfront en een open houten dakspant, sloot loodrecht aan op de noordelijke klassenvleugel. Eveneens naar ontwerp van Royers, bouwde de aannemer Louis Brosens in 1892 een U-vormig ijzeren afdak aan de westzijde van de speelplaats, boven de toiletten. De woning van de hoofdonderwijzer werd in 1914 onder leiding van stadsbouwmeester Alexis Van Mechelen heringedeeld tot bijkomende klassen, ontsloten door een nieuwe traphal. Het complex onderging in 1963-1964 renovatiewerken, en de turnzaal werd gesloopt en heropgebouwd naar een ontwerp door de architect in stadsdienst André Maes uit 1975. Het complex huisvest tot op vandaag een stedelijke kleuter- en lagere school genaamd “Omnimundo”.

Het Stedelijk Onderwijsgesticht 2 behoort tot het twaalftal vooral lagere scholen, dat Pieter Dens tijdens zijn ambt als stadsbouwmeester tot stand bracht. Daarvan is het ook een van de meest imposante gebouwen, naast de Middelbare School voor Meisjes in de Lange Leemstraat en het Koninklijke Atheneum aan de Franklin Rooseveltplaats. Voor deze latere realisaties paste de stadsbouwmeester een monumentale eclectische architectuur toe, beïnvloed door de neorenaissance. Benoemd op 1 juli 1863, bleef Dens in functie tot 1884. Tijdens deze periode verrezen in Antwerpen van zijn hand behalve de schoolcomplexen, onder meer de verdwenen Vlaamse Schouwburg aan de Kipdorpbrug, het oude Slachthuis aan de Lange Lobroekstraat, en negen politiecommissariaten.

Architectuur

Het complex bestaat uit drie vleugels in U-vorm ingeplant rondom een rechthoekige speelplaats. De voormalige woning van de hoofdonderwijzer en de twee flankerende, parallelle klassenvleugels omvatten elk drie bouwlagen respectievelijk onder tent- en schilddaken (nok loodrecht op de straat, zink). Zij worden onderling verbonden door lagere poortgebouwen van twee bouwlagen onder een plat dak. Voor de constructie is gebruik gemaakt van rood baksteenmetselwerk in kruisverband, met gebruik van blauwe hardsteen voor de geprofileerde plinten en witte natuursteen voor waterlijsten en speklagen, pilasters en kolommen, portalen, vensterkozijnen en -omlijstingen, hoekkettingen en negblokken, boogfriezen, consoles, gevel-, dekstenen en topstukken, een balkon en dakvenster.

Opstanden

De straatgevel van zeven traveeën beantwoordt aan een drieledige, symmetrische compositie, gemarkeerd door hoger opgetrokken midden- en zijrisalieten met dakvensters als bekroning. Het middenrisaliet correspondeert met de voormalige woning van de hoofdonderwijzer, de zijrisalieten met de klassenvleugels. Deze zijn onderling verbonden door de lagere portaaltraveeën. Horizontaal volgt de opstand een klassieke driedeling, samengesteld uit de sokkelvormende pui met bossage, de bovenbouw in kolossale orde, en de topgeleding die in de zijrisalieten de vorm aanneemt van een blinde attiek.

In het drie traveeën brede, door pilasters gemarkeerde middenrisaliet ligt de klemtoon op de middenas. Deze wordt op de eerste verdieping geaccentueerd door een rondboogvenster, een balkon met voluutconsoles en gesloten borstwering, en op de tweede verdieping door Toscaanse driekwartzuilen op voluutconsoles. Het bekronende dakvenster onderscheidt zich door een rondboogtweelicht met Ionische kolom, dubbele voluten op de hoeken, het stadwapen van Antwerpen in het boogveld, en een gebogen waterlijst op gestrekte uiteinden bekroond door obelisken. Verder regelmatig geordonneerde rondboogtweelichten in een rechthoekige omlijsting, de bovenvensters verrijkt met een bewerkte keper, en diamantkoppen op de borstwering van de eerste verdieping. Het klassieke hoofdgestel met een gekorniste houten tand- en kroonlijst, draagt in de fries de inscripties “OPVOEDING”, “1879” en “ONDERWIJS”.

De door pilasters gemarkeerde zijrisalieten van één brede travee, hadden oorspronkelijk een blinde pui met casementen in het bovenste register, die in 1914 werd geopend door dubbele kruiskozijnen. Een rondbogig drielicht met kruismonelen, onder een waterlijst op doorgetrokken imposten, doorbreekt de bovenverdieping. Deze wordt beëindigd door een rondboogfries, die doorloopt over de aanpalende portaaltravee. De attiek geleed door pilasters met lelietakken, draagt ronde medaillons met de namen van beroemde pedagogen: “PESTALOZZI”, “BENEKE” en “DIESTERWEG” in het linker risaliet, “J.J. ROUSSEAU”, “FROEBEL” en “DESROCHES” in het rechter risaliet. Van het gekorniste hoofdgestel rust de houten kroonlijst op klossen en gegroefde consoles, waartussen casementen met siersmeedwerk. Het getuite dakvenster met schouderstukken op composiete driekwartzuilen, heeft een rondboogopening en smeedijzeren sierankers.

De tussenliggende traveeën worden gemarkeerd door rondboogportalen met een waterlijst, voluutsleutel, imposten, rozetten en eikenloof in de zwikken, onder een gevelsteen met de inscriptie “STEDELIJK ONDERWIJSINSTITUUT VOOR JONGENS”. Zij worden geflankeerd door geblokte pilasters met een bewerkte obelisk, en bekroond door een oculus met het Antwerpse stadswapen, voluten en een gebogen waterlijst op gestrekte uiteinden. Op de bovenverdieping, rondboogtweelicht met drieledig bovenlicht, onder een waterlijst op imposten.

De rechthoekige speelplaats wordt aan de noord- en zuidzijde geflankeerd door de klassenvleugels van negen traveeën. Horizontaal geleed door de puilijst en cordonvormende lekdrempels, beantwoorden de opstanden aan een axiaal-symmetrisch schema. Hoekpilasters en het drie traveeën brede middenrisaliet bepalen de verticale geleding. De risalietvormende middenas met het rondboogportaal wordt bekroond door een getuit dakvenster met voluten, postamenten en topstukken. Regelmatige registers van rechthoekige vensters, breder in de tweede, midden- en voorlaatste travee. De lagere topgeleding is als attiek opgevat, boven een rondboogfries. De regelmatig geordonneerde opstand aan de oostzijde, wordt bepaald door de drie traveeën brede voormalige onderwijzerswoning.

Plattegrond

Vermoedelijk telden de klassenvleugels oorspronkelijk elk acht klaslokalen, twee op de begane grond en drie op de bovenverdiepingen, ontsloten door twee traphallen waarvan de westelijke werd geflankeerd door vestiaires. De woning van de hoofdonderwijzer omvatte oorspronkelijk vier vertrekken per bouwlaag, met toegang vanuit het rechter portaal en ontsloten door de centraal ingeplante traphal.