Domein Waalborre, heden openbaar park, met voormalig kasteeltje in cottagestijl, portierswoning en onderkomen voor de hovenier uit begin 20ste eeuw. Het park, aangelegd omstreeks 1910 in landschappelijke stijl, van 4,5 hectare kent een ongewoon groot aantal zeldzame bomen.

Historiek

Het domein Waalborre ligt aan de zuidrand van de dorpskern van Asse en kan model staan voor tal van buitenplaatsen die rond de Eerste Wereldoorlog werden aangelegd, meestal in voorstedelijk gebied of, zoals hier, aan de rand van een grote dorpsagglomeratie. Nieuwe tuinstijlen zoals de 'nouveau jardin pittoresque', de Belgische variant van de 'Arts & Crafts garden', komen in dit kader tot ontwikkeling.

In 1912 bouwde Karel Alexander de Vis op een 4,5 hectare groot terrein in het Waelborreveld, volgens het kadaster Waerborreveld, een grote "cottage", meer bepaald een villa met kasteelallures, omgeven door een "lusthof"; de constructie werd ingetekend op het kadaster in 1913. Het domein kreeg trouwens alle componenten van een traditionele buitenplaats uit het begin van de twintigste eeuw aan de rand van een verstedelijkte dorpskern. Aan de oostelijke rand van het domein werden de dienstgebouwen opgetrokken: een portiersloge, kadastraal geregistreerd in 1912, en een hovenierswoning met garages, ingetekend op het kadaster in 1913; de moestuin werd aangelegd in de noordelijke hoek, waar tegen de tuinmuur ook een aantal serres werden gebouwd; de boomgaard, in de kadastrale legger aangeduid als lusttuin, besloeg 85 are en lag ten westen van de moestuin. De toegang lag in de as van de Bergestraat naast de portierswoning.

Na lange onderhandelingen droeg de familie de Vis in 1966 haar eigendom van 60 hectare, bestaande uit het kasteel en een wandelpark over aan de gemeente met de bedoeling in deze omgeving een groot sportcentrum op te richten, terwijl de hoveniers- en portierswoning zouden ingericht worden voor de jeugddienst. Na de aankoop van het domein door de gemeente verdween het nutsgedeelte in de noordelijke hoek aangezien de noordelijke grens ongeveer dertig meter verschoven werd voor de aanleg van de Parklaan; de boomgaard werd na 1970 verkaveld voor woningbouw.

Op 8 december 2000 werd het domein beschermd als 'dorpsgezicht' en de merkwaardigste bomen als 'monument'. De meetcijfers in de hiernavolgende bespreking dateren van 7 november 1999, tenzij anders aangegeven; de besproken bomen worden gesitueerd op bijgevoegde kadasterkaart.

Cottage, conciërge- en hovenierswoning

In 1970 werd het kasteel, gemarkeerd door pseudo-vakwerk en verspringende volumes, naar ontwerp van architect C. Ebrard ingericht als restaurant en uitgebreid met een gevelbrede veranda aan de zuidzijde, waardoor het oorspronkelijke uitzicht ernstig verstoord werd.

De bepleisterde en beschilderde portiers- en hovenierswoning, beide onder mansardedak, vertonen pseudo-vakwerk en de karakteristieke volumewerking; in april 2004 werden de restauratiewerken aan de hovenierswoning beëindigd; eerlang zal ze gebruikt worden als kamphuis en als polyvalente ruimte. De portierswoning is in gebruik voor de speelpleinwerking. Niettegenstaande het relatief gering architecturale belang is het gebouwenbestand wel typisch voor de smaak van de toenmalige beter gesitueerde burgerij; het park aangelegd in een romantische stijl met enkele formele geometrische elementen omvat ook een lusttuin die bestaat uit een grote open vlakte ten zuiden van de villa, omringd door een gordel van dichte beplantingen en een perifeer pad.

Waalborrepark

Het landgoed dat De Vis tot stand bracht, is tekenend voor de smaak en de levenswijze van de beter gesitueerde bourgeoisie uit het begin van de 20ste eeuw. Minder typisch is de uitzinnige manier waarop met planten werd omgesprongen. In een excursieverslag van de Vereniging Belgische Dendrologie uit 1997 lezen we: "Wie het park in zijn geheel overschouwt, krijgt de indruk dat hier twee, misschien drie generaties collectioneurs aan het werk zijn geweest" en "Met zoveel moois en zeldzaams bij mekaar, kan Waalborre uitgeroepen worden tot de ontdekking van de dag". In de inventaris 'Bomen in België' [1992, hierna afgekort tot BiB] wordt het Waalborrepark als dusdanig niet vermeld, wèl één boom uit het park als 'geïsoleerd' exemplaar. Bij een gedetailleerde inventarisatie in 1993 werden 123 soorten en/of variëteiten van bomen en struiken opgetekend. Ongetwijfeld was de collectie ooit uitgebreider. Zo werd in 1998 'stommelings' een 27 m hoge wierrookcipres (Calocedrus decur­rens) en een zeldzame groene es met geelgevlekte bladeren (Fraxinus pennsylvanica 'Aucubifolia') omgezaagd.

Merkwaardige bomen in het Waalborrepark (De nummers verwijzen naar het toegevoegde kaartje waarop de bomen aangeduid werden).

• Nr. 1 – Hongaarse eik (Quercus frainetto) met 416 cm stamomtrek; dik exemplaar van een zeldzame eikensoort, individueel vermeld in BiB, voor België op de derde plaats qua stamomtrek (vermeld met een stamomtrek van 4m, kroondiamter 25m en hoogte van 26 m in Y. Decuypere). Deze soort is in staat tot verbazingwekkende aanwassnelheden; bij de villa 'Les Conifères' te Leuven (voorheen Korbeek-Lo), die bijna gelijktijdig met Waalborre werd aangelegd, staat een Hongaarse eik met 483 m stamomtrek, vermoedelijk te verklaren door de uitstulpingen boven de lage ent, die als het ware over de lage onderstam zijn 'uitgezakt' en zelfs de wortelaanzetten verbergen.
• Nr. 2 – Kaukasische spar, compacte vorm (Pi­cea orientalis 'Gracilis') met 86 cm stamomtrek (in 1993 gemeten met 76 cm), traaggroeiende cultivar die in 1903 door boomkweker Van Geert uit Kalmthout op de markt werd gebracht.
• Nr. 3 – tweestijlige meidoorn met gevulde bleekroze bloemen (Crataegus laevigata 'Mutabilis') met 219 cm stamomtrek op 1 m hoogte, ongewoon kaliber voor om het even welke meidoornsoort (dikste Crataegus in BiB: 252 cm); spectaculaire, pittoreske stam; deze rond 1800 geïntroduceerde cultivar wordt niet in BiB vermeld.
• Nrs. 4, 5, 6 – groep bruine beuken (Fagus syl­vatica 'Atropunicea') met respectieve stamomtrekken van 361 cm, 330 cm en 312 cm; ongewone stamomtrekken voor bomen die vermoedelijk nog geen 90 jaar oud zijn; zij nemen in het park een visueel-strategische positie in.
• Nr. 7 – Noorse esdoorn met bolstaand blad (Acer platanoides 'Cucullatum') met 262 cm stamomtrek (248 cm in 1993), niet vermeld in BiB, dikste van België voor deze zeldzame, in 1866 geïntroduceerde cultivar.
• Nr. 8 – zilverlinde (Tilia tomentosa) met 466 cm op 70 cm hoogte, laag vertakt exemplaar met brede kroon, behoort tot de 10 dikste van België.
• Nr. 9 – Noorse esdoorn met bruinrood blad (Acer platanoides 'Schwedleri') met 287 cm stamomtrek, prachtig uitgegroeid exemplaar, volgens BiB op de derde plaats qua stamomtrek.
• Nr. 10 – mispelbladige wintereik (Quercus pe­traea 'Mespilifolia') met 245 cm stamomtrek, zeldzame cultivar, op de zevende plaats in de kampioenenlijst van BiB.
• Nr. 11 – Japanse esdoorn (Acer palmatum) met 118 cm stamomtrek, met 17 m onwaarschijnlijk hoog voor een Japanse esdoorn.
• Nr. 12 – eikbladige beuk (Fagus sylvatica 'Quercifolia') met 418 cm stamomtrek op 50 cm hoogte, zeldzame cultivar met ingesneden blad, vermoedelijk de dikste van België.
• Nr. 13 – witbonte beuk (Fagus sylvatica 'Albovariegata') met 381 cm stamomtrek, uiterst zeldzame cultivar, veruit de dikste van België; de vermoedelijke ouderdom in acht genom­en, onwaarschijnlijke afmetingen voor om het even welke beukensoort.
• Nr. 14 – groep van drie Parrotia persica met respectieve stamomtrekken van 147 cm, 145 cm en 129 cm op 50 cm hoogte, horend bij de dikste van België; prachtige groep met knoestige, pittoreske stammen, mogelijk op één wortelgestel.
• Nr. 15 – Noorse esdoorn met bolstaand blad (Acer platanoides 'Cucullatum') met 235 cm stamomtrek; derde dikste van België.
• Nr. 16 – gewone haagbeuk (Carpinus betulus) met 312 cm stamomtrek op 1 m hoogte; ongewoon dik en laagvertakt exemplaar, mogelijk restant van oude haag van vóór de aanleg van het park.
• Nr. 17 – gewone haagbeuk (Carpinus betulus) met 403 cm stamomtrek op 30 cm hoogte, mogelijk restant van een vroegere beplanting.
• Nr. 18 – witte esdoorn met 156 cm stamomtrek, geënt exemplaar met eigenaardige, atypische habitus, schubbige schors en klein blad (Acer saccharinum cv. onbekend).
• Nr. 19 – Japanse zelkova (Zelkova serrata) met 184 cm stamomtrek op de dertiende plaats in de BiB-lijst.
• Nr. 20 – mispelbladige wintereik (Quercus pe­traea 'Mespilifolia') met 250 cm stamomtrek, op de zesde plaats in de BiB-lijst.
• Nr. 21 – tataarse esdoorn (Acer tataricum) – 135 cm stamomtrek op 1 m hoogte, op de tweede plaats in de BiB-lijst; bijna liggend, pittoresk exemplaar aan de rand van het grote gazon.
• Nr. 22 – Oostenrijkse den (Pinus nigra subsp. nigra) met 236 cm stamomtrek; mooi ontwikkeld, uitzonderlijk hoog exemplaar met rechte stam.
• Nr. 23 – eikbladige beuk (Fagus sylvatica 'Quercifolia') – 304 cm stamomtrek, zeldzame cultivar met ingesneden blad, behoort tot de tien dikste van België.
• Nr. 24 – Noorse esdoorn met bolstaand blad (Acer platanoides 'Cucullatum') met 236 cm stamomtrek, tweede dikste van België.

Daarnaast zijn er nog tal van curiosa, maar met kleinere afmetingen: gele pavia (Aesculus flava), wittepaardekastanje met wit-geel bestoven blad (Aesculus hippocastanum 'Memmingeri'), smalbladige es (Fraxinus angustifolia), éénbladige es (Fraxinus excelsior 'Diversifolia'), geelhout (Cladrastis lutea), Kaukasische zelkova (Zelkova carpinifolia), moseik (Quercus cerris), zwepenboom (Celtis occidentalis), zomerlinde met ingesneden blad (Tilia platyphyll­os 'Laciniata'), een zachte berk (Betula pubescens) met 190 cm stamomtrek, zwarte berk (Betula nigra), zuilvormige ruwe berk (Betula pendula 'Fastigiata'), ruwe berk met diep ingesneden bladeren (Betula pendula 'Laciniata'), ruwe berk met bruinrode bladeren (Betula pendula 'Purpurea'), Alpenden (Pinus cembra), Amerikaanse kornoelje (Cornus florida), diverse cultivars van buxus (Buxus semperiverens 'Angustifolia', B.s. 'rotundifolia'). Nagenoeg alle bomen die hierboven werden opgesomd, behalve twee haagbeuken (nrs. 16 en 17), werden ongetwijfeld aangeplant na 1910. Tot 1912 werd het perceel door het kadaster gewoon als "bouwland" geregistreerd. De stamomtrekken die sommige bomen hebben bereikt, zijn dan ook verbazend. Een gewone beuk (Fagus sylvatica) met 502 cm stamomtrek, waarvan moeilijk kan worden aangenomen dat hij niet ouder is dan 1910, werd niet op de lijst van de als monument te beschermen bomen geplaatst omdat er reuzenzwam op de stamvoet voorkomt, een op termijn veroordeeld exemplaar.

Deze tekst is een samenvoeging van volgende twee teksten: