IJzertorencomplex met bedevaartweide. Monumentencomplex bestaande uit de heropgebouwde Pax-poort, restanten van de oude IJzertoren met bijhorende crypte en de eigenlijke IJzertoren.

Geschiedenis van de site

15 augustus 1916: onder het voorzitterschap van Cyriel Verschaeve wordt het 'Heldenhulde-comité' gesticht. Dit comité brengt Keltische kruisen met het opschrift "AVV-VVK" (Alles Voor Vlaanderen - Vlaanderen Voor Kristus) naar ontwerp van kunstenaar Joe English - de zogenaamde heldenhuldekruisjes - op de graven van de gesneuvelden aan.

4 september 1920: de eerste bedevaart georganiseerd door het "Comité voor de jaarlijkse bedevaart naar de graven van de IJzer" vindt plaats te Steenkerke (Veurne). Vanaf dan wordt door het comité jaarlijks een bedevaart naar het IJzerfront georganiseerd.

Mei 1925: op bevel van de militaire overheid worden een vijfhonderdtal heldenhuldezerkjes van de kerkhoven te Adinkerke (Veurne) en Oeren (Veurne) verwijderd. Deze actie roept wrevel op aan Vlaamse zijde en stemmen gaan op om een algemeen IJzergedenkteken te bouwen ter ere van alle Vlaamse gesneuvelden. Na een officiële wedstrijd wordt beslist om het Vlaamse IJzergedenkteken op te richten naar een 'modernistisch' ontwerp van de gebroeders architecten R. en F. Van Averbeke (Antwerpen).

1928: het IJzerbedevaartcomité verzoekt de uitvoerende ingenieur J. De Bondt het oorspronkelijke ontwerp van 32 tot 52 m te verhogen. De bouw van de toren vangt aan in mei 1928.

24 augustus 1930: de IJzertoren wordt tijdens de elfde IJzerbedevaart ingewijd. Tijdens de daaropvolgende bedevaarten worden achtereenvolgens de standbeelden van Renaat de Rudder (1931), Joe Englisch (1932), de gebroeders Van Raemdonck (1933), Lode de Boninge en Frans Van der Linden (1934) naar ontwerp van beeldhouwer Karel Aubroeck (Temse) ingehuldigd.

1936: de crypte in de IJzertoren wordt voor het publiek toegankelijk gemaakt.

1946: na een eerste mislukte aanslag op 16 juni 1945 wordt de IJzertoren in de sfeer van de anti-Vlaamse repressie door onbekenden in de nacht van 15 op 16 maart gedynamiteerd en volledig verwoest.

1948: bovenop de crypte tussen twee overgebleven stompen van de gedynamiteerde toren wordt een groot 'Heldenhuldekruis' opgericht.

1949-1950: met het puin van de oude IJzertoren wordt de Paxpoort naar ontwerp van kunstschilder De Bondt gebouwd. De inhuldiging vindt plaats in augustus 1950. Behalve de brokstukken worden ook de vier monumentale beelden naar ontwerp van Karel Aubroeck gerecupereerd, hersteld en op de hoeken van de Paxpoort aangebracht.

9 februari 1952: het IJzerbedevaartcomité beslist dat de IJzertoren naar model van de voorgaande, maar 34 meter hoger heropgebouwd zal worden op zo'n 150 meter ten zuidwesten van de puinen van de oude IJzertoren. Het ontwerp van de nieuwe toren wordt toevertrouwd aan architect R. Van Averbeke (Antwerpen) en ingenieur A. Monteyne. De aannemer L. Van der Kinderen (Bazel-Waas) staat in voor de uitvoering.

1958: de nieuwe crypte wordt ingewijd.

1965: inhuldiging van de nieuwe IJzertoren.

14 februari 1987: het IJzertorencomplex met IJzertoren, Paxpoort, crypte en omliggend domein worden bij decreet uitgeroepen tot "Memoriaal van de Vlaamse Ontvoogding".

1992: het IJzertorencomplex met bedevaartweide wordt bij M.B. beschermd als dorpsgezicht, de Pax-poort, restanten van de oude IJzertoren met bijhorende crypte en de eigenlijke IJzertoren worden beschermd als monument.

Circa 1994-1999: restauratie van de IJzertoren en de Paxpoort naar ontwerp van architect R. Vereecke (Oostende) en het studiebureau J. Blontrock (Oudenburg); restauratie van de crypte naar ontwerp van architect J. Mortier (Cel Monumenten en Landschappen, Brugge) en architect R. Vereecke (Oostende).

1998: het IJzertorencomplex wordt door de Verenigde Naties erkend als "Internationaal Vredescentrum".

Beschrijving

Zogenaamde Paxpoort of poort van de Vrede. Monumentale toegangspoort in 1949-1950 gebouwd met betonnen brokstukken van de in 1946 gedynamiteerde IJzertoren. Rechthoekige plattegrond met centrale spitsboogvormige toegang bekleed met gele baksteen. Basis eveneens afgewerkt met dambordpatroon in gele baksteen. Boven de toegang in monumentale zwarte letters het opschrift "PAX". Onder de doorgang twee uitgebouwde nissen met vier ijzeren doornenkronen en op de zijkanten geschilderde Vlaamse leeuwen. Op de korte zijden van de poort, twee monumentale bakstenen kruisen opengewerkt met ijzeren ramen en op de begane grond een metalen toegangsdeur met gestileerde leeuwenkop en de letters "AVV-VVK". Onder de dwarsarmen van de kruisen zijn de vier gerecupereerde en gerestaureerde beelden naar ontwerp van beeldhouwer Karel Aubroeck (Temse) opgesteld. Rechts voor de Paxpoort: gedenksteen van Joe English. Kleine rechthoekige gedenksteen naar ontwerp van beeldhouwer Karel Lateur met in hoogreliëf de voorstelling van twee vrouwen in lange gewaden. De ene houdt een schilderspalet in de hand, de andere een kruis. Bovenaan uitgehouwen kruis met de letters "AVV-VVC" en gebeeldhouwde 'blauwvoet'. Op de sokkel het opschrift "JOE ENGLISH R.I.P.".

Ruïne van de oude IJzertoren en bijbehorende crypte. Gerestaureerde achtzijdige bakstenen basis van de voormalige crypte. Gedeeltelijk overdekt met een hedendaagse hemisferische betonkoepel gedragen door twee rijen conische betonpijlers naar ontwerp van architect J. Mortier (Cel Monumenten en Landschappen, Brugge). In de muur zijn nissen uitgespaard waarin heldenhuldezerkjes zijn aangebracht. Te midden van de crypte tussen twee hoogoprijzende restanten van de oude IJzertoren, monumentaal betonnen blok met het opschrift "hier liggen hun lijken als zaden in 't zand hoop op de oogst, O Vlaanderenland". Daarboven monumentaal witgeschilderd heldenhuldekruis met in het zwart het opschrift "AVV VVK" en een 'blauwvoet'.

Aan de basis van de ruïne van de oude IJzertoren, zogenaamd "Kruis van Nieuwpoort". Houten kruis met ijzeren Christusbeeld afkomstig uit de puinen van de stad Nieuwpoort en in 1937 in de crypte ondergebracht. Binnenin de crypte eveneens de graven met heldenhuldezerkje van o.m. R. de Rudder, J. De Winde, B. Willems, F. Van der Linden, J. English, F. Kusters, F. Deprez, de gebroeders Van Raemdonck, ... ; een heldenhuldezerkje "AAN AL WIE VIEL VOOR VLAANDEREN" en een gedenksteen aan de eerste steenlegging van de oude IJzertoren met het opschrift "E.H.C. Verschaeve legde en wijdde in allen eenvoud den eersten steen op zaterdag 7 juli 1928 feestdag van de H. Cyrillus".

Voorts links van de toegangstrap tot de crypte de zogenaamde "STEEN VAN MERKEM" in 1933 naar de crypte overgebracht. Bij de herovering van het dorpje Merkem (Houthulst) in 1917 schrijven Vlaamse soldaten die opkomen voor de toepassing van de taalwetten als vorm van protest op de blauwe hardstenen dorpspomp in rode verf het opschrift "HIER ONS BLOED, WANNEER ONS RECHT". Rechts van de toegangstrap restant van de bronzen klok "Nele" in 1930 in de oude IJzertoren opgehangen zie opschrift. Ten zuidoosten buiten de crypte, hardstenen gedenkplaat met het opschrift "Door den vredeswil der volkeren en de herinnering aan de oorlogsgruwel 1914-1918 werd in dit jaar 1938 een nieuwe wereldramp voorkomen".
Een lange weg geflankeerd door 22 heldenhuldezerkjes leidt van de crypte in zuidwestelijke richting naar de huidige IJzertoren.

De huidige IJzertoren. Naar boven toe versmallende toren eindigend in een met ramen opengewerkt kruis met korte dwarsarmen en het opschrift "AVV-VVK" in geperforeerd en gemoffeld aluminium. Onderaan op de vier hoeken over verschillende niveaus inspringende kubusvormige baksteenvolumes. Op de meest vooruitspringende volumes de opschriften "NOOIT MEER OORLOG", "NO MORE WAR", "PLUS JAMAIS DE GUERRE", "KEIN KRIEG MEHR" in witte letters. Grote achthoekige basis met parement in Ourthesteen en aan de noordoostzijde vooruitgeschoven betonnen toegangshal langs weerszijden geflankeerd door rechte steektrap. Skeletbouw van gewapend beton met aan de buitenzijde geelbakstenen parement.
Het interieur met 22 verdiepingen is ingericht als het museum "Oorlog-Vrede-Vlaamse Ontvoogding". Op gelijkvloerse verdieping ontvangstruimte en kapel met glasramen van glazenier E. Yoors, onder andere naar ontwerp van kunstenaar Joe English. Voorts klokkenkamer met beiaard en op de 22ste verdieping panoramazaal met tegeltjes met de namen van de talrijke schenkers onder andere het Davidsfonds, de Vereniging van Oud-Strijders en de VTB.

De site van de IJzertoren is gelegen ten westen van Diksmuide, langs de IJzerdijk. De site omvat het secretariaat van het IJzerbedevaartscomité met ernaast het beeld van Lode de Boninge, de gedenkzuil voor Joe English langs de straat met vlak erachter de Paxpoort, daarachter de crypte met de restanten van de oude toren en ten slotte, na een wandelweg geflankeerd door heldenhuldezerkjes langsheen de bedevaartsweide, de nieuwe IJzertoren.

Historische achtergrond

Oorspronkelijk grafmonument van Joe English, ontworpen door Karel Lateur.

Joseph A.M. English is geboren in Brugge op 5 augustus 1882 als zoon van een Ierse goudborduurder en een Vlaamse moeder. Hij liet zich tot Belg naturaliseren. Hij studeerde aan de Brugse Stedelijke Academie en het Hoger Instituut voor Schone Kunsten te Antwerpen, waar hij vriendschap sloot met Sam de Vriendt.

Al vóór de Eerste Wereldoorlog verwierf Joe English bekendheid in de Vlaamse Beweging. Zijn tekeningen verschenen in "De Blauwvoet", "De Vlaamsche Vlagge" en "Jong Dietschland", hij tekende prentkaarten ter illustratie van een drama van Rodenbach, hij ontwierp het huismerk van Lannoo, hij hield lezingen voor studentenbonden en ontwierp hun gildenvlaggen en hij portretteerde Verschaeve.

Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog werd English opgeroepen, maar bij de aftocht naar Frankrijk kreeg hij een gewrichtsontsteking en kwam terecht in een compagnie van travailleurs. In 1916 werd hij toegevoegd aan het onderzoekscentrum voor de bescherming tegen stikgasaanvallen, dat in het college van Veurne onder leiding stond van Daels. In dat college was ook het Secretariaat der Katholieke Vlaamsche Hoogstudenten waarvoor English illustraties maakte. Verder illustreerde hij nog "De Belgische Standaard". Hij zou vooral bekend worden door zijn ontwerp van het heldenhuldezerkje.

Na bemiddeling van Maria Belpaire werd hij in april 1918 hij opgenomen in de Section artistique de l'armée de campagne.  Op 31 augustus 1918 stierf hij op 36-jarige leeftijd aan een acute appendicitis in het veldhospitaal l'Océan in Vinkem. Hij werd begraven op de Belgische militaire begraafplaats in Steenkerke.

Het was vooral Verschaeve die met een artikel in "Ons Vaderland" op 12 september 1918 de cultus rond English op gang bracht: English werd voorgesteld als een eenvoudig en bescheiden Vlaams soldaat die tegelijk een groot kunstenaar was. Op 4 september 1920 trok de eerste IJzerbedevaart dan ook naar zijn graf. Zijn stoffelijk overschot werd in 1932 bijgezet in de crypte van de IJzertoren. Bij die gelegenheid werd English uitgeroepen tot één van de IJzersymbolen. De IJzertoren en het witte kruis dat in 1948 op de puinen van de eerste IJzertoren werd opgericht, zijn geïnspireerd door zijn werk.

Beschrijving

Op een kleine rechthoekige sokkel staat een zuil met voorstellingen in hoogreliëf: twee vrouwen in lange gewaden getooid met een hoofddoek staan elk in een nis. De ene heeft een schilderspalet in de hand, de andere een kruis in de beide handen.

Hierboven een reliëf met de 'blauwvoet'. Op de top is een kruis uitgehouwen met erin 'AVV VVC'.

Op de sokkel staat: 'Joe English', 'R.I.P.'.

H. 216,5 cm x Br. 56,5 cm x D. 60 cm

Uitvoering: Karel Lateur

• DE SCHRYVER R. (ed.) 1998: Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse beweging, Tielt.
• JACOBS M. 1996: Zij die vielen als helden... Inventaris van de oorlogsgedenktekens van de twee wereldoorlogen in West-Vlaanderen, deel 2, Brugge.

De site van de IJzertoren is gelegen ten westen van Diksmuide, langs de IJzerdijk. De site omvat het secretariaat van het IJzerbedevaartcomité met ernaast het beeld van Lode de Boninge, de gedenkzuil voor Joe English langs de straat met vlak erachter de Paxpoort, daarachter de crypte met de restanten van de oude toren en tenslotte, na een wandelweg geflankeerd door Heldenhuldezerkjes langsheen de bedevaartsweide, de nieuwe IJzertoren.

Historische achtergrond

De crypte is een overblijfsel van de eerste IJzertoren, die in 1946 gedynamiteerd werd. Pas toen de bouw van die IJzertoren bijna voltooid was, was men op het idee gekomen om een crypte te incorporeren. Aanvankelijk was de crypte dan ook slechts beperkt toegankelijk, omdat grote delen ervan te laag waren en steunmuren en funderingen een optimaal gebruik van de ruimte niet toelieten.
Toch zou ruimte van de crypte tijdens de volgende jaren niet onbenut blijven.

In 1929 besliste het IJzerbedevaartcomité een aantal belangrijke gesneuvelde Vlamingen over te brengen naar de IJzertoren, om daar opnieuw begraven te worden. De zogenaamde “IJzersymbolen” zijn: Renaat de Rudder, Firmin Deprez, Juul de Winde, Joe English, Frans Kusters, Frans van der Linden, Edward en Frans van Raemdonck (wiens stoffelijke resten samen begraven zijn met die van de Waal Fiévez), Lode de Boninge en Bert Willems. De overbrenging en herbegraving van hun stoffelijke resten was niet evident en bracht heel wat wettelijke en administratieve perikelen met zich mee, gezien de IJzertoren en omgeving geen begraafplaats waren.
Pas tijdens de 13de IJzerbedevaart, op 21 augustus 1932 konden de eerste IJzersymbolen in de crypte begraven worden. Juul de Winde werd als laatste der IJzersymbolen pas in 1937 onder de IJzertoren herbegraven. Lode de Boninghe werd niet overgebracht maar bleef in Wevelgem begraven.
Ondertussen werd de crypte omgevormd tot een toegankelijke ruimte, met een regelmatig grondplan en met 4 grote en 3 dubbele kleine grafkamers. Aan de buitenste rondgang zouden de namen van alle Vlaamse gesneuvelden worden aangebracht. Tijdens de 19de IJzerbedevaart (21 augustus 1938) werden de eerste 10.000 namen ingehuldigd.

De “Steen van Merkem” was op 20 augustus 1933 naar de crypte van de IJzertoren overgebracht. Aan deze steen wordt volgend verhaal opgehangen: tijdens een nachtelijke actie in 1918 van Vlaamse soldaten die opkwamen voor de toepassing van de taalwetten, hadden zij op een oude pompsteen in het verwoeste frontdorp Merkem geschreven: "Hier ons bloed, wanneer ons recht".

Op 11 november 1938 werd een speciale gedenksteen aangebracht, waarmee de internationale crisis herdacht werd die enkele maanden voorheen de wereld op de rand van een nieuwe oorlog had gebracht: “Door den Vredeswil der volkeren en de herinnering aan de oorlogsgruwel 1914-18 werd in dit jaar ‘38 een nieuwe wereldramp voorkomen”.

Het kruisbeeld kon uit de totaal verwoeste havenstad Nieuwpoort gered worden. De aalmoezenier van het Franse Leger, L. Andrieux, had dit ijzeren kruis in 1915 uit de tuin van het klooster der Arme Klaren overgebracht naar het kerkhof rond de O.L.V. kerk, dat was aangelegd voor de Franse soldaten. Het doorschoten kruis werd na WOI aan de Arme Klaren teruggegeven en in het portaal van de kapel geplaatst. In 1937 werd dit kruis aan de IJzertoren geschonken en werd het naar de crypte overgebracht.

De IJzertoren was tijdens en na WOII herhaaldelijke malen beschadigd geraakt, maar werd nagenoeg volledig met de grond gelijk gemaakt in de nacht van 15 op 16 maart 1946.
Met het puin van de vernielde IJzertoren werd een kruis op de crypte opgericht in de zomermaanden van 1948, met “AVV-VVK” en het vers van Cyriel Verschaeve: “Hier liggen hun lijken als zaden in ’t zand / Hoop op de oogst, o Vlaanderland” op een witte achtergrond. Tevens werd gestart met de herstelling van de crypte en de enkele geredde heldenhuldezerkjes werden opnieuw ingemetseld en de grafkamers werden overwelfd.

Vóór de crypte werd de “Pax-poort” gebouwd (1949) uit de restanten van de gedynamiteerde toren.

De originele klok (“Klok Nele”), die in de kruiskop van de IJzertoren hing en 1200kg woog, barstte tijdens de dynamitering van de IJzertoren. Ze werd nadien overgebracht naar de crypte.

Omwille van waterinfiltratie, barsten, scheuren, verzakte muren werd in overleg met Monumenten en Landschappen beslist de crypte grondig te restaureren. De restauratie gebeurde naar ontwerp van architect J. Mortier en R. Vereecke. Op 2 juni 1997 werden de kisten van de IJzersymbolen naar de kapel in de toren overgebracht. De restauratie was ingrijpend, maar de restanten van de oude toren bleven zichtbaar en de steen van Merkem, de klok Nele, de eerste steen van de eerste toren, de naamstenen en de oorspronkelijke ingangsdeuren werden verwerkt in de nieuwe crypte. Op 18 augustus 2001 werden de kisten van de IJzersymbolen bijgeplaatst in de Crypte. Het wijden van de zerkjes gebeurde op de Bedevaart van 2001.

Het is niet duidelijk hoeveel mensen er exact in de crypte begraven liggen.

Kenmerken

Achter de Pax-Poort zijn de restanten bewaard van de gedynamiteerde IJzertoren. De herstelde crypte heeft een achthoekig grondplan en is deels overdekt door een betonnen constructie, steunend op betonnen zuilen. In de muren zijn er nissen uitgespaard, waarin heldenhuldezerkjes staan.
Op de crypte staan enkele restanten van de vroegere toren, waartussen een betonnen blok geplaatst is, waarop aan de voor- en achterkant in witte letters staat 'Hier liggen hun lijken als zaden in 't zand hoop op de oogst, O Vlaanderland'. Hierbovenop staat een afgebrokkeld heldenhuldekruis met korte dwarsarmen, wit beschilderd met in zwarte letters AVV VVK en een blauwvoet.
In de open rondgang staat opzij van de toegangstrap een restant van een waterpomp uit hardsteen, 'steen van Merkem' genoemd, waarop in bleekrode letters 'Hier ons bloed, wanneer ons recht' is aangebracht.
Aan de andere kant is er een bronzen klok opgesteld, met de volgende tekst: 'Ik ben Nele het hart van Vlaanderen' 'Peter - Cl. De Landtsheer' 'Meters Mw - Wwe De Rudder-Bauwens Mw - Jan De Bondt-Van Daele' '24° Augustus 1930' 'Klokkengieter G. Slegers - Causard Tellin - België' (gesigneerd).
Tegenover de centrale toegang staat een houten kruis met ijzeren Christusbeeld, dat zwaar beschadigd werd. Voor dit kruis ligt een heldenhuldezerk, met de tekst: 'Aan al wie viel voor Vlaanderen'. Een tekstbordje vermeldt dat hier de stoffelijke resten van meerdere frontsoldaten liggen, gevonden bij de opgraving van de fundamenten.

Op de grond aan de linkerbuitenzijde van de crypte een hardstenen gedenkplaat: 'Door den Vredeswil der volkeren en de herinnering aan den oorlogsgruwel 1914-18 werd in dit jaar '38 een nieuwe wereldramp voorkomen'.
Bij het binnenkomen van de crypte aan de rechterkant, een gedenkplaat voor de vernieling van de IJzertoren: 'Op 16 maart 1946 werd deze toren vakkundig, efficiënt, naamloos, en toch gekend gedynamiteerd en neergehaald'. In en rond de crypte zijn nog diverse informatieborden in plexiglas aanwezig.

In de crypte zijn de heldenhuldezerken opgesteld. De heldenhuldezerken van de IJzersymbolen liggen op de grond: Frans Van der Linden, Frans Kusters, Renaat de Rudder, Joe English, de gebroeders Van Raemdonck en Amé Fiévez, Firmin Deprez, Bert Willems en Juul De Winde. Bij de zerken staan kleine tekstbordjes, die meer duiding geven over deze personen.
Tegen de muur staan heldenhuldezerkjes in nissen, een zeldzaam zerkje bevat nog gegevens. Tegen de muur rondom rond hangen ook koperen plaatjes met vredeswensen uitgaande van individuen of instellingen.

De site van de IJzertoren is gelegen ten westen van Diksmuide, langs de IJzerdijk. De site omvat het secretariaat van het IJzerbedevaartcomité met ernaast het beeld van Lode de Boninge, de gedenkzuil voor Joe English langs de straat met vlak erachter de Paxpoort, daarachter de crypte met de restanten van de oude toren en tenslotte, na een wandelweg geflankeerd door Heldenhuldezerkjes langsheen de bedevaartsweide, de nieuwe IJzertoren.

Historische achtergrond

Met het puin van de gedynamiteerde IJzertoren (15/16 maart 1946) werd in 1949 deze 'Poort van Vrede' gebouwd. Ontwerp door kunstschilder De Bondt en uitvoering door zijn broer, ig. Jan De Bondt, die ook de bouwleider was van de eerste IJzertoren. De bouw besloeg de periode 22 mei 1949-1 oktober 1949 en werd op de IJzerbedevaart van 20 augustus 1950 ingewijd.

De ijzeren kransen bij de ingang van de Paxpoort herinneren aan de strafkampen van de Orne, Auvours, e.a. waar Vlaamsgezinde soldaten tijdens WOI omwille van hun overtuiging heen werden gestuurd.
Op de 4 hoeken van de poort beelden van de zogenaamde IJzersymbolen Renaat De Rudder (rechts vooraan), Joe English (links achteraan), de gebroeders Edward en Frans Van Raemdonck (links vooraan), en tenslotte Lode De Boninge en Frans Van der Linden (rechts achteraan). Deze beelden zijn afkomstig van de gedynamiteerde IJzertoren.
De expressionistische beelden van de hand van Karel Aubroeck (Temse, 1894-1986) waren verkozen ten nadele van het intimistisch voorstel van Oscar Jespers. De bas-reliëfs werden onthuld tijdens de jaarlijkse IJzerbedevaarten van 1931 tot 1934.

Kenmerken

Een monumentale poort verleent toegang tot het complex van de IJzertoren en is opgebouwd met de rest van de gedynamiteerde toren. De poort heeft een centrale doorgang met spitsboog die bekleed is met gele baksteen.
Op de zijkanten van het poortgebouw zijn 2 monumentale kruisen in baksteen ingemetseld. Onder elke dwarsarm is een halfverheven beeldhouwwerk uit keien en beton geplaatst. De andere muren bestaan uit dikke stukken betonresten. Onderaan is de muur versierd met een baksteenpatroon. Boven de doorgang staat in monumentale letters 'Pax', in de doorgang zijn er aan elke zijkant nissen uitgespaard waarin 4 doornenkronen van ijzer hangen en 2 beschilderde Vlaamse leeuwen staan op elke hoek. In elk van de kronen is een opschrift aangebracht: links 'Orne', 'Auvours', rechts 'Fresnes' en 'Cezembre'. Op de smalle zijden tussen de beelden is aan elke kant een kruis in baksteen uitgewerkt en zijn er vensters op de verschillende niveaus aangebracht, onderaan een metalen toegangsdeur met leeuwenkop en 'AVV VVK'.
Rond de Paxpoort zijn diverse informatieborden aanwezig.
H. 1.503cm (t.o.v. de straat) x Br. 1.985cm x D. 653 cm.
Uitvoering: Karel Aubroeck (beelden)

• Afdeling Ruimtelijke Ordening, Huisvesting en Monumentenzorg West-Vlaanderen, Cel Monumenten en Landschappen, Archief nr. 278.
• JACOBS M. 1996: Zij, die vielen als helden... Inventaris van de oorlogsgedenktekens van de twee wereldoorlogen in West-Vlaanderen, deel 2, Brugge.
• MORTIER J. 1995: De IJzertoren: krachtpatserij of bedevaartsoord, M&L XIV.4 (juli-augustus 1995), 36-49.
• SEBERECHTS F. 2003: Slechts de graven maken een land tot vaderland. Van Heldenhulde tot IJzertoren: een stenen hulde aan de Vlaamse IJzersoldaten,  SEBERECHTS Frank (red.), Duurzamer dan graniet. Over monumenten en de Vlaamse beweging, Lannoo Uitgeverij en Perspectief Uitgaven, 123-154 (= Bijdragen Museum van de Vlaamse Sociale Strijd, 19).

• IJzertoren (Kaaskerke) [online] http://www.ijzertoren.org (geraadpleegd op 27 juli 2004).
• Wereldoorlog I in de Westhoek [online], http://www.wo1.be (geraadpleegd in 2004)

 

De site van de IJzertoren is gelegen ten westen van Diksmuide, langs de IJzerdijk. De site omvat het secretariaat van het IJzerbedevaartscomité met ernaast het beeld van Lode de Boninge, de gedenkzuil voor Joe English langs de straat met vlak erachter de Paxpoort, daarachter de crypte met de restanten van de oude toren en ten slotte, na een wandelweg geflankeerd door heldenhuldezerkjes langsheen de bedevaartsweide, de nieuwe IJzertoren.

Historische achtergrond

Beeld afkomstig van de gedynamiteerde IJzertoren, Lode de Boninge voorstellende.

Louis de Boninge werd geboren als Franstalige notariszoon te Antwerpen op 26 november 1896 en liep school van 1906 tot 1913 aan het Sint-Amandscollege te Kortrijk en vanaf 1914 aan het seminarie van de Witte Paters te Boechout.

Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog zette hij zijn opleiding voort in Boxtel - Nederland. In november 1915 werd hij opgeroepen, op 15 februari 1916 vatte hij zijn opleiding aan als brancardier te Auvours (Frankrijk) en vier maanden later kwam hij aan op het IJzerfront. Hij ontplooide zich als medewerker van het frontblaadje 'Sint-Amandus Studentenblad' en werd stichter-redacteur van 'De Leiekerels'.

Aanvankelijk vermeed De Boninge elke discussie over de Vlaamse problematiek. In de loop van 1917 radicaliseerde hij tot het flamigantisme, wat tot uiting komt in zijn dagboek. Hij vormde zijn voornaam om tot Lode en eind 1917 sloot hij zich aan bij de Frontbeweging. Zijn leuze was 'Recht door zee'.

Na een mislukte vliegtocht te Hondschote werd hij opgepakt en door de krijgsraad (na beroep) veroordeeld tot zes maanden voorwaardelijk. Op 7 mei 1918 werd hij op 22-jarige leeftijd bij een actie dodelijk getroffen door een obusinslag, te Sint-Joris bij Nieuwpoort. Hij werd begraven op 10 mei 1918 in De Panne (Duinhoek).

Na de oorlog werd zijn stoffelijk overschot overgebracht naar zijn familiegraf op het gemeentelijk kerkhof te Wevelgem (1921). In 1934 werd hij op de IJzerbedevaart verheven tot IJzersymbool. Zowel te Kortrijk als te Wevelgem werd een straat naar hem genoemd.

Beschrijving

Fragment van beeld samengesteld uit keien vermengd met beton. Het stelt Lode de Boninge voor en is afkomstig van de gedynamiteerde IJzertoren. Achter het beeld hangen fragmenten van een ijzeren ketting.

H. 168,5 cm x Br. 161,5 cm x D. 89 cm

• DE SCHRYVER R. (ed.) 1998: Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse beweging, Tielt.
• JACOBS M. 1996: Zij die vielen als helden... Inventaris van de oorlogsgedenktekens van de twee wereldoorlogen in West-Vlaanderen, deel 2, Brugge.

De site van de IJzertoren is gelegen ten westen van Diksmuide, langs de IJzerdijk. De site omvat het secretariaat van het IJzerbedevaartcomité met ernaast het beeld van Lode de Boninge, de gedenkzuil voor Joe English langs de straat met vlak erachter de Paxpoort, daarachter de crypte met de restanten van de oude toren en tenslotte, na een wandelweg geflankeerd door Heldenhuldezerkjes langsheen de bedevaartsweide, de nieuwe IJzertoren.

Historische achtergrond

Vlaams gedenkteken in Diksmuide (Kaaskerke), opgericht in 1928-1929 als hulde aan de Vlaamse soldaten die sneuvelden aan het IJzerfront tijdens de Eerste Wereldoorlog. De geschiedenis van (de bouw van) de IJzertoren is nauw verbonden met de woelige geschiedenis van de Vlaamse Beweging.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog was door leden van de Frontbeweging (een beweging die zich bekommerde om het lot van de Vlaamse soldaten in de loopgraven) het “Heldenhulde-comité” opgericht, met als eerste voorzitter Cyriel Verschaeve. Op de graven van gesneuvelde Vlamingen werden identieke zerkjes opgericht, naar het ontwerp van de Vlaamse kunstenaar Joe English.

In 1923 besliste de regering echter dat de grafzerken van alle Belgische gesneuvelden uniform moest zijn en werden de Vlaamse heldenhuldezerkjes in hun bestaan bedreigd. Het Heldenhuldecomité besloot in 1924 om de Vlaamse zerkjes te recupereren en ze bijeen te brengen op een zinnebeeldige begraafplaats, op een daartoe aangekochte grond te Kaaskerke. Jaarlijks zou op deze plaats een “Bedevaart naar de Graven aan de IJzer” georganiseerd kunnen worden. De traditie van een jaarlijkse Vlaamse herdenkingsplechtigheid bestond al sedert 1920 met plechtigheden bij de graven van Joe English (1920), de gebroeders van Raemdonck te Steenstraete (1921) en Renaat de Rudder te West-Vleteren (1922). In 1923 werd eerherstel gebracht aan de stukgeslagen heldenhuldezerkjes te Alveringem-Oeren.

Toen eind mei 1925, op bevel van de militaire overheid, honderden Heldenhuldezerkjes werden verbrijzeld om er betonwegen mee aan te leggen, was de verontwaardiging aan Vlaamse zijde groot en werden de plannen voor een zinnebeeldige begraafplaats gedeeltelijk doorkruist. Vanaf nu werd gedacht aan de oprichting van een IJzergedenkteken en een wedstrijd werd uitgeschreven.

Het ontwerp van de Eerste IJzertoren was van de hand van de architecten Robert en Frans van Averbeke, en geïnspireerd op het heldenhuldezerk van Joe English. De bouwwerken werden uitbesteed aan de firma De Tandt Gebroeders uit Nederbrakel.

In mei 1928 werden de werken aangevat. Het IJzerbedevaartcomité stimuleerde de uitvoerend architect, ingenieur De Bondt, om het ontwerp te verhogen van 32 tot 52 meter. Op 7 juli 1928 legde Verschaeve de eerste steen. 120 Heldenhuldezerkjes werden ingemetseld. Op 12 oktober 1929 was de 52m hoge toren voltooid. Tijdens de 11de IJzerbedevaart van 24 augustus 1930 werd de IJzertoren plechtig ingehuldigd.

In de loop van de jaren werd de IJzertoren als het ware aangekleed. Verschillende elementen droegen daartoe bij. De hang naar romantiek die de IJzerbedevaarten tijdens het Interbellum kenmerkte, werd vooral geconcretiseerd in de "IJzersymbolen", die alle tussen 1930 en 1937 werden overgebracht naar de crypte: enkele gevallen soldaten, uit elke provincie 1, werden op grond van hun gemystificeerde levensloop, soldatencarrière of persoonlijkheidskenmerken tot symbool van Vlaamse volksverbondenheid verheven. In de periode 1931-1934 werden 4 bas-reliëfs met “IJzersymbolen” door Karel Aubroeck tijdens de bedevaarten onthuld. In 1933 werd ook de Steen van Merkem als relikwie in de crypte van de toren ondergebracht, in 1937 het stukgeschoten Christusbeeld uit Nieuwpoort, in 1939 de vlaggen van de oud-strijders. In 1935 werd het secretariaat van het Ijzerbedevaartcomité overgebracht van Temse naar Diksmuide. In 1936 werd de leuze 'Nooit meer Oorlog' aangebracht en werd de crypte toegankelijk gemaakt als grafkamer, de ‘IJzersymbolen’ waren bijgezet. In 1938 werden de eerste 10.000 namen ingehuldigd en werd een speciale gedenksteen voor de 'Vredeswil' aangebracht. Toen reeds maakte men plannen voor een museum.

De IJzerbedevaarten evolueerden tijdens de jaren ’30 tot massamanifestaties met een specifieke politieke agenda. Het IJzerbedevaartcomité werd een strijdperk voor verschillende Vlaams-nationale fracties en de bedevaart kreeg een anti-Belgisch en fascistisch karakter.

De radicalisering van de Vlaamse Beweging zou het lot van de IJzertoren (die in mei 1940 reeds getroffen was door een Engelse vliegtuigbom) bepalen. Na de WOII ontketende zich een blinde haat tegen alles wat Vlaamsgezind was. Vlaamsgezindheid werd immers geassocieerd met collaboratie, en de IJzertoren was hiervan het symbool bij uitstek. Na een eerste, mislukte aanslag op 16 juni 1945, werd de IJzertoren tijdens de nacht van 15 op 16 maart 1946 gedynamiteerd en ten gronde vernield. Geen van beide aanslagen werden ooit opgehelderd, althans officieel niet.

In de zomer van 1948 was een betonnen platform boven de resten van de IJzertoren (de crypte), een wit kruis met de letters “AVV-VVK” en de tekst van Cyriel Verschaeve “Hier liggen hun lijken als zaden in ’t zand / Hoop op den oogst, o Vlaanderen-land”, aangebracht. De Paxpoort werd uit brokstukken naar ontwerp van De Bondt opgebouwd vanaf 22 mei 1949 en voltooid op 1 oktober 1949.

Een symbolenstrijd barstte in volle hevigheid los omtrent de vraag wat de wederopbouw van de IJzertoren moest inhouden. Vanaf 1948 werden nieuwe ideeën geponeerd inzake het bouwen van een nieuwe toren, die grootser moest zijn dan de vernietigde. Vooral het project van Clement Van Himbeeck was bijzonder ambitieus.

Uiteindelijk besliste het IJzerbedevaartscomité in 1952 dat de nieuwe toren in dezelfde vorm als de oude moest worden opgebouwd, maar wel veel hoger (84m). De toren zou een 150m ten ZW van de puinen van de oude toren worden ingeplant. De werkzaamheden werden toevertrouwd aan ingenieur A. Monthaye en architect Robert Van Averbeke. De werken werden aanbesteed op 16 juni 1952 en toegewezen aan bouwfirma Lode Van der Kinderen uit Bazel-Waas. De nieuwe IJzertoren werd tijdens de IJzerbedevaart van 1965 ingewijd.

Na de “oorlogsbedevaarten” (tijdens de Tweede Wereldoorlog) in de crypte van de IJzertoren en de zogenaamde jeugdbedevaart van 1946 blijft de bedevaartsweide sinds 1948 het toneel van de jaarlijks terugkerende massamanifestatie, met uitgesproken politieke boodschap. Thema’s zijn de eis voor meer Vlaamse autonomie, de vraag naar amnestie en sinds de Koude Oorlog de internationale roep om vrede.

Op 14 februari 1987 werd de site van de IJzertoren bij decreet uitgeroepen tot 'Memoriaal van de Vlaamse ontvoogding'. Op 10 november 1992 werden de IJzertoren, de crypte en Paxpoort bij MB beschermd als monument en de bedevaartsweide als dorpsgezicht. In augustus 1993 werd de eerste restauratiepremie goedgekeurd voor herstellingswerken aan Paxpoort en IJzertoren. Ook de crypte werd gerestaureerd en de bedevaartsweide werd heraangelegd, met de aanplanting van 139 vredesbomen (1995). Sedert 9 juli 1997 staat het monument vermeld in het voorstel van decreet voor de lagere school eindtermen als een te kennen Vlaams symbool, naast het volkslied en de vlag. Vanaf 1998 werd het monument opgenomen in de lijst van de VN als 'Internationaal Vredescentrum'. Met een Vlaamse subsidie kon op 13 maart 1999 het museum "Oorlog-Vrede-Vlaamse Ontvoogding" geopend worden

Beschrijving

De site van de IJzertoren bestaat uit het secretariaat van het IJzerbedevaartcomité, het beeld van IJzersymbool Lode de Boninge afkomstig van de eerste IJzertoren daarachter, de gedenkzuil voor IJzersymbool Joe English vlak vóór de Paxpoort, de Paxpoort die is opgebouwd uit de restanten van de eerste IJzertoren, daarachter de Crypte met de stoffelijke resten van een aantal IJzersymbolen gebouwd op de restanten van de eerste IJzertoren en tenslotte, na een lange wandelweg geflankeerd door Heldenhuldezerkjes, de nieuwe IJzertoren met daarin een museum en errond de Bedevaartweide waar de jaarlijkse IJzerbedevaarten in augustus plaatsvinden.