Heropgebouwde parochiekerk toegewijd aan Sint-Petrus. Georiënteerde kerk, gelegen in omringend kerkhof. Lage bakstenen ommuring onder ezelsrug, ijzeren toegangshekken tussen hekpijlers. Aan de noordzijde is het kerkhof afgezoomd met een rij lindebomen; poortje in bakstenen omlijsting naar de pastorietuin.

De Petrus van Nieuwkapelle is afgebeeld met een visnet, en niet zoals gewoonlijk met een sleutel. Dit verwijst mogelijk naar de belangrijke familie De Visch, heren van Nieuwkapelle (ook vissen in het gemeentewapen).

Kerkhof met bewaarde grafmonumenten, onder meer 19de-eeuwse grafmonumenten met neogotische inslag. Het familiegraf van de familie Moenaert (schepen Moenaert gestorven in 1901) is herkenbaar op een prentbriefkaart van de vernietigde kerk (periode 1914-1917), en wel op dezelfde plaats ten noordwesten van de kerk: arduinen pinakelvormig monument met kruisbekroning. In de buurt van dit graf, ligt ook Marie Thérèse Louisa Tack (geboren te Nieuwkapelle, overleden te Brussel) of douairière Favarger de la Faverge begraven. Deze bleef tijdens de Eerste Wereldoorlog in de onmiddellijke nabijheid van de loopgraven van de Belgische eerste linie langs de IJzerdijk wonen (zie IJzerdijk nummer 18): arduinen kruis en horizontale dekplaat. Op het kruis geschilderde zwarte bloem en opschrift: "A LA MEMOIRE DE LA DOUAIRIERE (...)/ MAMAN DES SOLDATS/ CHEVALIER DE L'ORDRE DE LEOPOLD II/ DECOREE DE LA MEDAILLE DE LA REINE ELISABETH 1836-1927 R.I.P.".

Geschiedenis

1222: eerste vermelding van de parochie Nieuwkapelle als "Nova Ecclesia" in verband met een twist tussen het kapittel van Lo en de parochianen, in

1231 "Nova Capella". Vanaf 1266 "Nueve Capiele" of varianten daarop. De benaming 'Nieuwkapelle' ontstond wellicht om het onderscheid te maken met het eerder gestichte en nabijgelegen “capella” reeds vermeld in 1183 en in 1222 (of 1228) genoemd als 'Oudekapelle'.
In de literatuur zijn weinig gegevens bekend over de kerk. Mogelijk ontstaan uit een romaanse kapel van de 11de of 12de eeuw (een romaans gedeelte zou nog bewaard geweest zijn voor de oorlog). De vooroorlogse hallenkerk zou teruggaan op de 14de eeuw.

In 1423-1424 wordt de 'vieringtoren' van de vooroorlogse kerk gebouwd zie verloren gegane koperen plaat. Dit gebeurde onder impuls van Jacobus de Visch, heer van Nieuwkapelle.

In 1850-1863 wordt de kerk hersteld en vergroot. De apsis wordt herbouwd en de bedaking wordt vernieuwd, dit naar ontwerp van provinciaal architect Pierre Buyck (Brugge).

De vooroorlogse kerk was een georiënteerde driebeukige hallenkerk - vermoedelijk 14de-eeuws - met 'vieringtoren' van 1423-1424. Toren met markerende korfboogvakken en veelzijdige ingesnoerde leien spits.

In 1914-1918 wordt de kerk vernield door Duitse bombardementen, onder meer in 1915. De "verscheidene altaren, talrijke schilderijen, een merkwaardig meubilair en een bekend orgel" gaan hierbij verloren.

De kerk wordt in 1921-1925 (zie Archief Dienst der Verwoeste Gewesten) heropgebouwd naar ontwerp van architect Antoine Dugardyn (Brugge). Tevens bewaarde wederopbouwplannen in het archief van de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen (zie illustratie). In 1924 wijding van de heropgebouwde kerk (plaatsen klokken en torenuurwerk in 1925). De kerk wordt niet-historisch heropgebouwd: het principe van de driebeukige hallenkerk wordt behouden, maar de 'vieringtoren' wordt vervangen door een voorgeplaatste westtoren. Zowel in opstanden als in plattegrond is er een sterke gelijkenis met de heropgebouwde kerk van Oudekapelle, naar ontwerp van dezelfde architect.

Beschrijving

De plattegrond ontvouwt: voorgeplaatste vierkante westtoren; driebeukige hallenkerk van vijf traveeën; zijkoren met rechte afsluiting en hoofdkoor van één travee met vijfzijdige afsluiting. Ten zuidoosten van het zuidkoor, sacristie van twee traveeën op rechthoekig grondplan.

Baksteenbouw op een circa 1 meter hoge dito sokkel. Afdekking door middel van leien zadeldaken. Omlopend druippad vernieuwd. Tegen de noordzijde van de toren, calvarie met pleisteren beelden onder luifel.

Aansluitend bij regionale baksteengotiek:
Voorgeplaatste westtoren van drie geledingen gemarkeerd door doorlopende cordonlijsten en zware versneden overhoekse hoeksteunberen als aanzet van een over de drie geledingen doorlopende geprofileerde korfboognis. Achtzijdige leien spits. Onderste geleding: geprofileerd: korfboogportaal verdiept in spitsboognis waarin beeldnis met Heilig Hart. Erboven drie oculi in klaverbladmotief, ingeschreven in oculus. Tweede geleding: geprofileerde spitsboognis met drielobbig maaswerk. Derde geleding: geprofileerd spitsbogig galmgat; borstwering. In de oksel met de zuidbeuk, ronde traptoren onder leien spits, voorzien van lichtgleuven.
Zijbeuken en koren geritmeerd door versneden en deels haaks op elkaar gestelde steunberen en geprofileerde spitsboogramen (drielichten) op afzaten en met druiplijsten. De zijgevels van de zijbeuken en van de sacristie zijn afgesloten met tuitgevels.
Sacristie: arduinen bolkozijnen, op afzaat en verdiept in steekboognis. Diefijzers.

Interieur. Bepleisterde en witgeschilderde hallenkerk. Geprofileerde spitsboogarcade op bakstenen zuilen met dito achtzijdige kapitelen en sokkels. Overwelving van schip en koren door middel van houten spitstongewelven, metalen trekstangen. Afdekking hoofdkoor door middel van houten straalgewelf.

Mobilair. In de noordbeuk, zwartmarmeren gedenkplaten van 1927 voor de burgerlijke en militaire slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog. Marmeren grafstenen van de familie Tack, met familie- en alliantiewapen. Eén van deze grafstenen werd tijdens de Eerste Wereldoorlog vernield en daarna hersteld zie opschrift. Diverse blazoenen (obiit) van leden van de familie Tack, hersteld na de oorlog. Votiefschilderij van de Vlaamse school (18de eeuw) met familieportret van Joannes Alexander Tack (gestorven in 1710), hersteld na de oorlog.
Neogotisch mobilair van de jaren 1920. In het koor, glasramen met afbeelding van diverse heiligen en wapenschilden van de schenkers (diverse leden van de familie Tack).

Gelegen op het kerkhof van Nieuwkapelle, ten noorden (links) van de kerk.

Historische achtergrond

Graf van Madame Tack die tijdens de loopgravenoorlog halsstarrig weigerde haar woonplaats aan de IJzer (Belgische eerste linie) te verlaten.

Op 10 oktober 1836 werd Marie Thérèse Louisa in Nieuwkapelle in de aanzienlijke familie Tack geboren. Na de dood van haar man, de tot Belg genaturaliseerde Zwitserse edelman Franz Faverger de la Favarge (gestorven op 25 augustus 1883), vestigde ze zich terug in haar geboortedorp Nieuwkapelle, in de Villa Marietta langs de IJzerdijk.

Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog was zij 78 jaar en werd zij de legendarische 'Moeder van de soldaten', 'Maman des soldats', 'Dame de l'Yser', 'Maman des tranchées', 'De dame der loopgraven', 'Soldatenmoeder', 'Maman Tack'... Het verhaal gaat dat zij haar woning weigerde te verlaten (die tegen de Belgische eerste linie gelegen was) en met haar ezelin Paula te zien was in de loopgraven. Ze zou de militairen in de loopgraven bezocht hebben en hen van voedsel en sigaretten voorzien hebben. Ze zou officieren en soldaten ontvangen hebben in haar huis. Feit is dat ze in dagboeken van militairen vermeld wordt en dat ze op 20 juni 1916 het Ridderkruis van de Orde van Leopold II ontvangen heeft.

In april 1916 werd haar huis gedeeltelijk vernietigd en moest zij het verlaten, maar militairen herstelden het en na twee dagen kon zij al terugkeren. In de herfst van 1917 werd het echter te gevaarlijk en vluchtte ze naar De Panne, waar talrijke militairen haar kwamen opzoeken.

Ze stierf te Brussel in 1927, op 91-jarige leeftijd, en werd met militaire eer begraven op het kerkhof van Nieuwkapelle. Aan beide zijden van het graf ligt familie van haar begraven, onder meer haar dochter Mariette Faverger de la Favarge-Buyse en haar kleindochters Rose Buyse en Blanche Buyse.

Kenmerken

De grafsteen bestaan uit een arduinen kruis en een horizontale dekplaat die uit 2 delen bestaat. Op het kruis is een zwarte bloem geschilderd. Daaronder is een porceleinen medaillon bevestigd met een foto van Marie Tack. Op de sokkel van het kruis staat in het wit geschilderd: "A la mémoire de la - Douairière - Faverger de la Favarge - née Tack - Maman des soldats - Chevalier de l'ordre de Léopold II - décorée de la médaille de la Reine Elisabeth 1836-1927 R.I.P.". Op de horizontale dekplaat staat een wapenschild met drie hertenkoppen in een ovaal.
H. 125 cm x L. 153 cm x Br. 92 cm

• DEMOEN H. 1984: Het Diksmuidse van toen, Brugge.
• DEWYNDT A. 1991: Mevrouw Tack, de soldatenmoeder 1914-1918 uit Nieuwkapelle, Bachten de Kupe, 33.1 (jan.-feb), 8-12.
• MESSIAEN M. 1992: Madame Tack, moeder van de soldaten 1914-1918, Bachten de Kupe, 34.1 (jan.-feb), 8-20.

Gedenkplaat in de linkerzijbeuk van de St-Pieterskerk van Nieuwkapelle.

Nieuwkapelle, gelegen achter de 1ste Belgische linie, had tijdens de oorlog veel te lijden onder langdurige Duitse beschietingen, die vooral tijdens 1915 en 1917 hevig waren. Vele bewoners vluchtten in de richting van Lo. 14 militairen en 21 burgers uit Nieuwkapelle overleefden de oorlog niet.
Vanaf 1919 keerden de eerste vluchtelingen terug en behielpen zich met noodwoningen.

Kenmerken

Rechthoekige zwartmarmeren plaat.
Bovenaan een kruis in een cirkel, met eronder de tekst: 'Soldaten van Nieuwcapelle gesneuveld tydens den Duitschen oorloge 1914-1918' 'Zy stierven voor Land en Volk voor 't Recht voor d'Heilige Vryheid', de namen van de militaire oorlogsdoden, chronologisch gerangschikt, "Heere Jesus, bij de kracht van Uw goddelyk bloed, geef hun d'eeuwige ruste!..', 'Akten van Geloove Hope en Liefde (7 jaar en 7 maal 40 dagen Afl.', 'Gedenksteen gejond door de Parochianen in H. Hertemaand 1927'.
H. 202 cm x Br. 104 cm
Uitvoering: Bossaert & Delameilleure, Dixmude (gesigneerd)

• DEMOEN H. 1984: Het Diksmuidse van toen, Brugge.
• JACOBS M. 1996: Zij die vielen als helden... Inventaris van de oorlogsgedenktekens van de twee wereldoorlogen in West-Vlaanderen, deel 2, Brugge.

Gedenkplaat in de linkerzijbeuk van de St-Pieterskerk van Nieuwkapelle.

Nieuwkapelle, gelegen achter de 1ste Belgische linie, had tijdens de oorlog veel te lijden onder langdurige Duitse beschietingen, die vooral tijdens 1915 en 1917 hevig waren. Vele bewoners vluchtten in de richting van Lo. 14 militairen en 21 burgers uit Nieuwkapelle overleefden de oorlog niet.
Vanaf 1919 keerden de eerste vluchtelingen terug en behielpen zich met noodwoningen.

Kenmerken

Rechthoekige zwartmarmeren plaat.
Bovenaan een kruis in een cirkel. Daarbij de tekst: 'Burgers van Nieuwcappelle (sic) getroffen tydens den Duitschen oorloge 1914-1918 en hier of elders gestorven', de namen van de burgerlijke oorlogsdoden, chronologisch gerangschikt, 'Dat de zielen door de bermhertigheid Gods, in vrede rusten!..', 'Akten van Geloove Hope en Liefde (7 jaar en 7 maal 40 dagen Afl.)', 'Gedenksteen gejond door de Parochianen, in H. Hertemaand 1927'.
H. 202 cm x Br. 104 cm
Uitvoering: Bossaert & Delameilleure, Dixmude (gesigneerd)

• DEMOEN H. 1984: Het Diksmuidse van toen, Brugge.
• JACOBS M. 1996: Zij die vielen als helden... Inventaris van de oorlogsgedenktekens van de twee wereldoorlogen in West-Vlaanderen, deel 2, Brugge.