Georiënteerd bedehuis gelegen in de oostelijke uithoek van de gemeente nabij de Schelde en aan de grens met Kerkhove en Ruien (Oost-Vlaanderen). Omringend ommuurd kerkhof met ten zuidoosten graven van het Gemene Best.

Historiek

De oudste vermelding van een bedehuis dateert van 1119 wanneer bisschop Lambrecht van Noyon-Doornik aan abt Gaufridus en zijn monniken van de abdij van Sint-Diederik nabij Reims, het altaar van Kerkhove en de afhankelijke kapel Waarmaarde schenkt. Waarmaarde was op dat ogenblik nog geen zelfstandige parochie. Uit de geschreven bronnen van 1185 blijkt dat Waarmaarde ondertussen een zelfstandige parochie is geworden. Het patronaatsrecht van de kerk is tot de Franse revolutie in handen van de abdij van Sint-Diederik. De tiendheffer is de priorij van Elsegem. Het eerste bedehuis wordt circa 1220 vervangen door een laat-romaans bedehuis, één van de allerjongste in West-Vlaanderen. De huidige kerk is in kern laat-romaans en was wellicht een éénbeukig kruiskerkje opgetrokken in Doornikse hardsteen typerend voor de streek van de Vlaamse Ardennen. De kerk is een belangrijke architecturale getuige van de laat-romaanse kerkenbouw in West-Vlaanderen hoewel ze in de gotisch bouwperiode uitgebreid werd.

Uit de initiële bouwfase bleven de kruisingstoren (zonder bovenverdieping), de zuidelijke transeptarm (zwaar beschadigd in 1940), een deel van de zuidwand van het rechthoekig koor en de zuidgevel van het schip bewaard. In de 13de eeuw wordt de kerk uitgebreid met een vroeg-gotische noordbeuk die in 1940 vernield wordt. Enkel de oostelijke halfzuil bleef bewaard. Vermoedelijk wordt in de 14de eeuw de noordelijke transeptarm afgebroken en heropgebouwd op de breedte van de noordbeuk.

1485: samen met de kerken van Kerkhove en Avelgem, beschadigd door het garnizoen van Oudenaarde. Vermoedelijk wordt de kerk tijdens de herstellingswerken vergroot met de bouw van het huidige koor en zijkoor.

1568: de kerk wordt opnieuw beschadigd door de Geuzen.

17de eeuw: verhogen van de toren, oprichten van een spitse torennaald en verfraaien van het interieur.

1814: herstellen van het dak.

1900-1901: de kerk wordt grondig verbouwd en vergroot (zie oude foto's) door de Gentse architect August van Assche. Oprichting van sacristie, ronde traptoren, doopkapel en verlenging met één travee westwaarts. Bouw van een doopkapel aan de noordzijde. Om meer eenheid te geven aan het gebouw wordt de gevel in Doornikse steen heropgebouwd. De westgevel van de noordbeuk wordt opgetrokken in baksteen. Ook het interieur wordt grotendeels vernieuwd en ingewijd in 1901. De kerk wordt tijdens de beide Wereldoorlogen beschadigd door beschietingen. Bij herstellingen in 1925-1926 door Maurice Allaert uit Kortrijk, wordt de toren verhoogd met een neoromaanse klokkenverdieping. De herstellingswerken in 1940 gebeuren onder leiding van architect J. Baert uit Zwevegem.

Beschrijving

De plattegrond ontvouwt een tweebeukige kerk met schip van vijf traveeën; vierkante kruisingstoren; transept van één travee met rechte sluiting. Hoofdkoor van drie traveeën en zijkoor van twee traveeën met rechte afsluiting. Vijfzijdige noordelijke doopkapel, zuidoostelijke sacristie op rechthoekig grondplan. Metselwerk van Doornikse breuksteen voor toren, zuidbeuk en transept, sacristie en sokkel van koor en noordbeuk. Voorts baksteen voor noordbeuk en koor. Leien bedaking. Volgens P. Despriet werden de oudste delen van de kerk deels opgetrokken uit puin van de nabijgelegen Romeinse nederzetting van Kerkhove. Laat-romaanse hoofdbeuk met verankerde puntgevel. Rondbogig westportaal met houten deur met driepas. Erboven rondboogvenster op afzaat. Versneden natuurstenen steunbeer tussen hoofd- en zijbeuk. Zuidgevel van hoofdbeuk geritmeerd door rondboogvensters op afzaat, evenals de twee traveeën van het hoofdkoor en de zuidelijke transeptgevel. Verankerde bakstenen noordelijke zijbeuk op natuursteen sokkel. Spitsboogvenster in natuurstenen omlijsting en met gotisch maaswerk. Eerste travee gemarkeerd door doopkapel met driezijdige sluiting. Tussen travee twee en drie rondboogdeur in natuurstenen omlijsting. Noordtransept gemarkeerd door versneden steunberen; spitsboogvenster met maaswerk onder waterlijst. Zuidtransept gemarkeerd door rond traptorentje bekroond door kegelvormige spits. Westgevel van het transept met ingewerkt reliëf van Calvarie van Karel Lateur (circa 1900). Hoofd- en zijkoor met tuitgevel met vlechtingen en spitsboogvensters. Vierkante laat-romaanse kruisingstoren van drie geledingen, van elkaar gescheiden door waterlijsten. Het onderste deel van de toren wordt verfraaid door drielobbige blindnissen. De tweede geleding wordt gekenmerkt door rondbogige blindnissen. De bovenste geleding met typische neoromaanse galmgaten met deelzuiltjes en aflijnende tandfries.

Bepleisterd en witgeschilderd interieur. Plint van blauwe hardsteen. Hoofdbeuk van noordelijke zijbeuk gescheiden door drie geprofileerde spitsbogen op arduinen zuilen met achtzijdige sokkel en knoppenkapiteel. Schip overdekt met vlak plafond met moer- en kinderbalken, zijbeuk en beide koren overdekt door middel van houten spitstongewelf. De ribben lopen uit op natuurstenen consoles. Vieringstoren met kruisribgewelf op consoles met gesculpteerde hoofden. Marmeren vloer. Wanden van de doopkapel met twee natuurstenen gedenkstenen met de namen van de pastoors van Waarmaarde.

Mobilair. Eikenhouten communiebank (1634). Eikenhouten preekstoel met op hoeken van kuip engelenkopjes en eronder hermen (1634). Zwartmarmeren doopvont met koperen deksel (1901). Doksaal met orgel, waaronder tochtsluis. Beelden: Maria doorboord door zeven zwaarden, Heilige Jozef, Heilig Hartbeeld, Heilige Catharina. Neogotisch arduinen altaar.