Vrijstaande, bovengrondse betonnen militaire constructie op een akker ten oosten van de dorpskom van Houthulst, op grondgebied Staden, net tegen de grens met de gemeente Houthulst. De bunker ligt ten westen van de Vrijbosstraat, ten noordoosten van het Houthulstbos.

Historisch overzicht

Duitse bunker, opgetrokken in een nu verdwenen noordoostelijk stuk van het Houthulstbos.

Het Houthulstbos tijdens de Eerste Wereldoorlog

Het huidige Houthulstbos is een overblijfsel van het historische Vrijbos, dat in de vroege middeleeuwen nog ongeveer 4000 hectare groot was. In de volgende eeuwen, onder opeenvolgende heersers en eigenaars en na diverse ontginningen, kromp het bos beetje bij beetje. Aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog bedroeg de oppervlakte van het Vrijbos nog ongeveer 1000 hectare.

Het bos viel op 20 oktober 1914, tijdens de Eerste Slag bij Ieper (18 oktober – 22 november 1914) in Duitse handen. Het bos bleek een strategisch interessante locatie te zijn door zijn hoogteligging, op een uitloper van de rug van Westrozebeke. Bovendien vormden de bomen een uitstekende camouflage voor de Duitse activiteiten. Duitse eenheden bouwden het Houthulstbos uit tot een goed gecamoufleerde opslagplaats. Heel wat troepen werden ingekwartierd in diverse barakkenkampen, verspreid over het bos. Er werden oefenterreinen met schietstanden aangelegd. Noodzakelijkerwijze verschenen er in en rond het bos, zeker ten gevolge van de Eerste Slag bij Ieper en de Tweede Slag bij Ieper (22 april – 27 mei 1915) vele begraafplaatsen.

Het bos werd meer en meer versterkt. In het bos werden goed gecamoufleerde artillerieopstellingen geplaatst, evenals munitieopslagplaatsen. Er werd een netwerk van smalspoorlijnen aangelegd met bijhorende laadstations. Deze waren nodig voor de aanvoer van munitie voor de artillerie, maar ook van materialen voor de bouw van bunkers. In dit bos werden namelijk vele bunkers opgetrokken, vaak bedoeld als artilleriecommandoposten of als schuilplaatsen voor de manschappen van de artillerie, maar ook voor de verdediging van het bos.

Ten westen van het bos werd de II. Stellung aangelegd, ten oosten de Flandern I Stellung. Tussen beide stellingen, die min of meer noord-zuid georiënteerd liepen, werden Riegel of grendelstellingen aangelegd. Behalve bunkers dienden ook prikkeldraadversperringen een vijandelijke inname van het bos te voorkomen. Op de hoeken van het bos werden heuse versterkte punten uitgebouwd om het bos te verdedigen tegen mogelijke aanvallers. Ten behoeve van de artillerie werden er observatieposten in de bomen ingericht, evenals een hangar voor observatieballonnen.

Door aanhoudende artilleriebeschietingen vóór en tijdens de Derde Slag bij Ieper en door de overvloedige regenval veranderde de bodem van het Houthulstbos in een bijzonder modderig terrein. Dit verklaart voor een belangrijk deel waarom de geallieerden er niet in slaagden het bos te veroveren: door de erbarmelijke staat van het terrein zonken de geallieerde artilleriestukken weg en konden ze bijgevolg niet meer efficiënt worden ingezet. De munitie kon maar heel moeizaam aangevoerd worden. Tijdens de voorbereidende artilleriebeschietingen waren de Duitse bunkers en prikkeldraadversperringen helemaal niet vernietigd. Behalve vijandelijke artilleriebeschietingen en gasaanvallen hadden de aanvallers ook af te rekenen met dodelijk efficiënte mitrailleurs die vanaf de talrijke Duitse bunkers gehanteerd werden.

De Duitse bunker en het geallieerde Bevrijdingsoffensief

Van stellingen is tegen eind 1917 helemaal geen sprake meer, slechts enkele betonnen bunkers en de half met water gevulde granaattrechters konden de verdedigers van het bos enige beschutting bieden. De organisatie van stellingen werd na de Derde Slag bij Ieper herbekeken. Zo kwam de positie van de bunker ten noorden van de II. Stellung te liggen, ten zuiden van een Artillerie-Schutz-Stellung. Tussen beide stellingen, die ter hoogte van de dorpskom van Houthulst min of meer noordwest – zuidoost liepen, waren Riegel of grendelstellingen aangelegd. Er werden vele draadversperringen aangelegd, waaronder bij onderhavige bunker. In de omgeving van deze bunker stonden in de zomer van 1918 verschillende batterijen opgesteld. Gezien de vrij geavanceerde uitwerking van de bunker kan vermoed worden dat deze pas in het laatste oorlogsjaar was opgetrokken, en bedoeld was als artilleriecommandopost.

Deze bunker lag in de aanvalssector van de Groepering Noord. Op de eerste dag van het geallieerde Bevrijdingsoffensief, 28 september 1918, werd er in deze omgeving zwaar gevochten ten koste van heel wat bloedvergieten. Het Belgische leger slaagde er in een groot deel van het Houthulstbos, of wat er toch van overbleef, te veroveren. Het Kasteel de Groote, op 700 meter ten zuidwesten van onderhavige bunker, kon op 28 september 1918 nog veroverd worden, maar meer naar het noordoosten toe bleken de laatste oostelijke boskavels steviger versterkt en bezet dan deze ten westen van de weg Houthulst-Poelkapelle. De dreven waren hier nog drassiger en ontoegankelijker. De artillerie bleef steken. De volgende dag zouden de Belgen er niettemin in slagen op te rukken tot aan de hoogten bij Terrest, ’s Graveneik en Tolhoek en dus ook de omgeving van deze bunker te veroveren.

Beschrijving

Vrijstaande, bovengrondse betonnen post met nagenoeg rechthoekig grondplan van 910 x 620 centimeter, met afgeschuinde hoeken. Het beton, hoofdzakelijk samengesteld met kleine tot middelgrote kiezel, is gegoten tegen een houten bekisting. Het dak, met schuin afgewerkte randen, is 150 centimeter dik en bevat verschillende openingen. Er zijn ronde wapeningsijzers van 10 millimeter zichtbaar in het dak. In de zuidelijke en westelijke muur zijn enkele putten in het beton zichtbaar, mogelijk veroorzaakt door beschietingen. De constructie is opgetrokken op een betonnen vloer. Het plafond bestaat uit ijzeren profielen, met ertussen houten balken, die voor een groot deel bewaard gebleven zijn. Er zijn binnenin restanten van de houten bekisting bewaard gebleven. Aan noordelijke zijde zitten twee toegangen (hoogte 172 centimeter), met uitsparingen voor een deurlijst en bewaarde ijzeren scharnieren bij de zuidelijke deuropening. Bij de noordelijke deuropening zitten drie schuine, ronde gaten met een diameter van 8 centimeter. Tussen deze twee deuropeningen zitten twee vensteropeningen, die naar buiten toe verbreden. De twee toegangen komen uit op een gang, met centraal een grote insprong en op de twee uiteinden toegang tot de twee binnenruimtes. In de gang en in de twee ruimtes zijn verschillende nissen aanwezig. Zo steekt in elke ruimte een nis met gebogen achterwand en bovenaan een schuin oplopende opening naar buiten, voor het plaatsen van een kacheltje. De opening (hoogte 50 x breedte 60cm) in de muur tussen de twee ruimtes diende wellicht als kruipgat. De uitsprong in de westelijke hoek van de gang diende wellicht voor het plaatsen van een toiletton.