Historische kasteelsite met twee behouden hoeves "Kasteelhoeve" nummer 182 en het "Neerhof van het kasteel" nummer 180. Het kasteel en de bijhorende hoeves waren gelegen in het waterrijke dal van de Slijpebeek dat het graven van een wallencomplex mogelijk heeft gemaakt. De dichtgeslibte omwalling is nog herkenbaar in het reliëf. De behouden hoeves zijn gelegen ten zuiden van de dorpskern. Een L-vormige, deels gekasseide historische dreef zie Ferrariskaart met wilde kastanjes, tussen de Avelgem- en Bellegemstraat leidt naar beide. De erfopritten worden gemarkeerd door arduinen paaltjes. Ten zuiden wordt de site begrensd door de Kasteelbeek.

De site is één van de meest indrukwekkende in Zuid-West-Vlaanderen en was eigendom van de heren van Zwevegem. Het omgrachte kasteel vormde het centrum van de belangrijke heerlijkheid Zwevegem-Ten Kasteele.

Historiek

De oudste vermeldingen gaan terug tot 12de eeuw, wanneer reeds heren van Zwevegem worden vermeld. Omstreeks 1270 laat Gerard II van Steenhuuse een tak van zijn familie uitgroeien als heren van Zwevegem. Ze blijven in het bezit van de heerlijkheid tot 1415, wanneer Gheeraert van Steenhuuse "mijn heerschip en seignerie van Sweveghem" verkoopt aan Janne van Halewijn. Hij moet het goed vrij snel verloren hebben, want in 1437 koopt Rogier van Halewijn de heerlijkheid van Gerard Descarnard.

In 1502 wordt een denombrement opgemaakt, het is de oudste en duidelijkste omschrijving van de site: "mijn voorseide leen ende heerelijckhede gheheeten is t'huus ende casteele van Sweveghem, staende binnen der prochie van Sweveghem, met eene nedehove, wal ende chingle daertoebehoorende, groot wesende in leene en erfachtighede onder landt,...watere ende meersch, vier en vichtig bunder lettel min of meer...".

In 1578 wordt het kasteel vernield tijdens de godsdiensttroebelen. In 1606, wanneer Ferdinand van Halewijn kinderloos sterft, komt de heerlijkheid in handen van de familie de Griboval. In 1665 wordt de heerlijkheid verheven tot graafschap. Tijdens de Negenjarige Oorlog 1688-1697 wordt in het kasteel een Frans garnizoen gelegerd en in 1694 wordt het kasteel geplunderd. In 1697 wordt Joseph Ignace de Nassau door erfenis eigenaar van het graafschap. Zijn nakomelingen laten het vervallen kasteel afbreken in 1752 en verkopen de afbraakmaterialen. De laatste eigenaar van de heerlijkheid was graaf Alexander de Nassau, kannunik in Luik. Al zijn goederen werden door de Fransen aangeslagen en openbaar verkocht. In 1805 verliest de site haar belang als administratief en financieel centrum van één van de aanzienlijkste heerlijkheden van het Kortrijkse.

Op de tekening van Sanderus 1641 weergegeven als waterkasteel. Het imposante kasteel wordt met het neerhof verbonden door een brug. Het neerhof is toegankelijk via een imposante poort en de hoeve heeft een U-vormige opstelling. Het landboek van de heerlijkheid van Soets 1752 beeldt enkel het kasteel binnen een vierkante omwalling af en een poortgebouw. Het landboek van Zwevegem circa 1790 beeldt de twee hoeves en het omwalde opperhof af, het kasteel is al verdwenen. Op de Ferrariskaart 1770-1778 vermeld als "Chateau de Sweveghem", hoewel het kasteel al afgebroken was. Beide hoevesites worden afgebeeld.

Beschrijving

Nummer 180. "Neerhof van 't casteel" zie naambord, is het tweede neerhof bij het kasteel. De hoeve ligt ten oosten van de voormalige kasteelsite. De oudste vermelding dateert van 1740: "Joannes Guatennens filius Jan heeft in pachte het tweede nederhof vanden casteele van Sweveghem met XVI bun. VII r.lants meersch ende weyde daermede gaende...". Tussen 1740 en 1747 worden er tal van verbouwings- en herstellingswerken uitgevoerd aan de hoeve. In 1781 wordt een groten houten schuur gesloopt en openbaar verkocht. De hoeve wordt afgebeeld op een kaart horende bij het landboek van Zwevegem circa 1790: drie losse bestanddelen gegroepeerd rondom erf en vermoedelijk bakhuis tegen de walgracht; boomgaard ten oosten en vermoedelijk omhaagde en in perken verdeelde moestuin ten noorden. Hoeve eveneens weergegeven op de Ferrariskaart, met gelijke opstellling. Het primitief kadasterplan circa 1835 toont een gelijke opstelling en de gebouwen worden omschreven als hofstede en gebouw 160, bakhuis 159 en tuin 161. Volgens de kadastrale gegevens wordt in 1882 in het zuiden de schapenstal opgetrokken waardoor schuur en stalvleugel met elkaar verbonden worden.

In oorsprong aansluitend bij het omwalde type met losstaande bebouwing; door recente uitbreidingen heden semigesloten opstelling. Ten oosten beboomde huisweide en ten zuiden resten van de omwalling, aangeduid door knotwilgen. Vandaag niet meer in bedrijf.

Verankerde bakstenen bestanddelen onder pannen zadeldaken gegroepeerd rondom een gekasseid erf. Overwegend gewitte gevels op gepikte plint. Ten noorden boerenhuis, ten westen stalvleugel met aansluitend poortgebouw, ten zuiden schapenstal en ten oosten schuur. Eenvoudig bakstenen poortgebouw onder zadeldakje geeft toegang tot het erf. Poortdoorgang met overschilderde natuurstenen hoekblokken. Zijpuntgevels met aandak. Links aansluitende bakstenen muur met getoogde deuropening die eveneens toegang geeft tot het erf. Boerenhuis met laat 19de-eeuws uitzicht, maar in kern vermoedelijk teruggaand tot de 17de eeuw zie historische bronnen en sporen van vlechtingen in zijpuntgevels. Verankerde lijstgevel van zeven traveeën en één bouwlaag. Voor het huis vernieuwd klimmend bordes. Getoogde vensters met schrijnwerk onder meer uit de jaren 1920. Verdiepte deur in getoogde nis. Gelijkaardige achtergevel. Langgestrekte vermoedelijk 19de-eeuwse stalvleugel met koeien- en paardenstallen. Overstekend zadeldak rustend op hondjes. Oostelijke paardenstal met gekasseide vloer, ijzeren ruiven, natuurstenen voederbakken en diltepersen. Westelijke paardenstal met bakstenen vloer en houten ruiven. Lage bakstenen stalvleugel voor schapen van circa 1882, geritmeerd door rondboognissen afwisselend doorbroken door rechthoekige deuren of venstertjes. Westelijke zijpuntgevel met dichtgemetste vensteropening onder druiplijstje. Ten zuiden vermoedelijk 17de-eeuwse dubbele dwarsschuur met wagenhuis links; uitgebreid in de 19de eeuw. Ten noorden, achter het woonhuis van de hoeve, moestuin en vrij gaaf bewaard bakhuisje.

Nummer 182. "Kasteelhoeve" zie naambord, historisch belangrijke hoeve waarvan de oudste vermelding terug gaat tot 1502. De boerderij wordt in 1562 opgemeten door Pauwels de Hase en beschreven als "het nederhof". De hoeve wordt samen met het kasteel weergegeven bij Sanderus 1641. Het imposante poortgebouw en het gebouwtje links ervan zijn vandaag nog duidelijk te herkennen op de site. In 1727 wordt de hoeve omschreven in een pachtcontract:"la cense Bassecourt du chateau de Sweveghem, grand parmij cour jardin prez bois haijes eta...trente huit bonniers deux cent et demij ou environ...".

In de periode 1740-1750, worden er aan de gebouwen heel wat herstellingswerken uitgevoerd. In 1741 wordt Jacques Dooms meester-metser betaald voor het leveren van kalksteen en in 1742 Joseph de Riemaecker meester-schrijnwerker voor het timmerwerk, voor het herstel van de gebouwen van het neerhof. In 1745 herstelt Joseph de Rieu de poort en wordt een palissade rond de hoeve aangelegd, om ze te beschermen tegen oorlogsgeweld. In 1749 worden de daken hersteld.Bij de hoeve hoorde ook een brouwerij die vermeld wordt in 1502 en in 1662. In 1752 wordt de brouwerij afgebroken.

Het landboek van Zwevegem circa 1790 vermeldt de hoeve als: "een bewalde hofstede zijnde het gewezen appartement van het casteel". De bijhorende kaart toont een omwalde site met poortgebouw, woonhuis en twee verder gelegen nutsgebouwen met L-vormige opstelling vermoedelijk stal en schuur. De Ferrariskaart toont een omwalde hoeve bestaande uit losse bestanddelen. Ook het opperhof met voormalig kasteel en drevenstructuur zijn duidelijk te herkennen. Het primitief plan circa 1835 toont een gelijkaardige opstelling met twee bijkomende volumes ten opzichte van het landboek. Vermoedelijk waren deze al aanwezig, maar niet weergegeven omdat het om kleinere volumes gaat. Op de Atlas der Buurtwegen circa 1846 vermeld als "Kasteelgoed". De verschillende losse bestanddelen 7 liggen binnen de rechthoekige omwalling. Volgens de kadastrale gegevens wordt in 1882 het kleine volume in het westen afgebroken en wordt in het zuiden de schuur opgetrokken. In 1957 wordt de hoeve ten zuiden uitgebreid met een loods die in 1984 wordt vergroot. Een deel van het L-vormige volume wordt afgebroken en vervangen door nieuwbouw. Het woonhuis en voormalig koetshuis worden uitgebreid. In 1989 is de loods verbonden met het voormalig L-vormige volume.

De huidige hoeve heeft losse bakstenen bestanddelen gegroepeerd rondom een deels gekasseid en deels gekiezeld erf. Ten oosten van het erf boerenhuis en toegangspoort, ten zuidoosten voormalig koetshuis van het kasteel, ten zuiden dwarsschuur en ten westen stalvleugel met aansluitend recente uitbreidingen. Huisweide ten noorden.

Erf gemarkeerd door imposant poortgebouw, al duidelijk herkenbaar bij Sanderus 1641 en opgetrokken in renaissancestijl. Witte natuursteen onder pannen zadeldakje. Rondbogige poortdoorgang in geblokte omlijsting geflankeerd door twee halfzuilen op vierkante sokkel. Boven de toegang laurierkrans. Volgens de tekening van Sanderus werd het poortgebouw bekroond door een driehoekig fronton met wapenschild, dat heden verdwenen is.

Rechts van de poort bakstenen muurtje dat de verbinding vormt met het boerenhuis. Het woonhuis heeft nu een vroeg 20ste-eeuws uitzicht maar heeft een oudere kern zie historische bronnen en bouwsporen. Verankerde baksteenbouw onder pannen mechanisch zadeldak bekroond door klokje; acht traveeën en één bouwlaag. Met schijnvoegen gecementeerde erfgevel; cementering vermoedelijk uit begin 20ste eeuw. Licht getoogde muuropeningen met vernieuwd schijnwerk. Straatgevel met latere uitbreiding van circa 1957 zie kadastrale gegevens; witgekalkte lijstgevel op gepikte plint. Rechthoekige muuropeningen met diefijzers. Zijpuntgevels met vlechtingen.

Rechts van het poortgebouw staat het vermoedelijk voormalig koetshuis van het kasteel. Het volume is duidelijk herkenbaar op de tekening van Sanderus 1641. Eenvoudig verankerde baksteenbouw onder schilddak bekleed met kunstleien; hondjes. Witgekalkte erfgevel op gepikte plint. De voormalige korfbogige toegangen zijn nu dichtgemetsteld. Deels behouden balkenlaag met fraai uitgewerkte moerbalken volgens Despriet afkomstig uit het woonhuis. De grote haard werd recent verwijderd.

Ten westen dubbele dwarsschuur van circa 1882 zie kadastrale gegevens en vermoedelijk later uitgebreid met lager tweeledig wagenhuis zuid. Tussen de twee rondbogige poortopeningen, aardappelkelder. Rechterpoort met houten tweeledig rondboogpoort met klinket. Twee stallingen links noord. Behouden spant bestaande uit acht gebinten. Gekasseide stoep.

Ten oosten eenvoudige stalvleugel met oudere kern, onder pannen zadeldak. Gewitte erfgevel. Zijpuntgevels met vlechtingen. Behouden slieten. Vernieuwde roostering. Voor de stalvleugel, open mestvaalt.

• Rijksarchief Kortrijk, KA Harelbeke, nummer 20225, nummer 20228, nummer 20234, nummer 20423, nummer 20450, nummer 20273, nummer 20475, nummer 20507-20508.
• Rijksarchief Kortrijk, Gemeentearchief Zwevegem, nummer 626, Landboek van Zwevegem, circa 1790, opgemaakt door E. Vandevenne.
• Rijksarchief Kortrijk, KA Zwevegem, nummer 91, Caerte figurative van D' heerlich'hede van Soets, 1752.
• Kadasterarchief West-Vlaanderen, Brugge, 201: Primitief perceelplan, Zwevegem, 1ste afdeling, sectie C, 1ste blad, perceelnummers 159, 160, 161 en 164 bis, 165, 166.
• Kadasterarchief West-Vlaanderen, Brugge, 207: Mutatieschetsen, Zwevegem, 1882/149, 1882/150, 1957/172, 1984/61.

• DESPRIET P. 1978: 20 Zuidwestvlaamse hoeven, deel 1, Kortrijk, 194-210.