Voormalig cijnshof van middeleeuwse oorsprong, waarvan de gebouwen dateren uit de 17de en 19de eeuw en herenboerenpark met interessante bomen en tot landschappelijke vijver gerecycleerde gracht.

Weyer is een reeds in 1324 vermeld cijnshof dat aanvankelijk in handen was van de familie Van den Wyer of Du Vivier. In de 17de eeuw werd het verheft door de familie de Grati (het jaartal 1641 en hun wapensteen bekroont de poortdoorgang) en in 1782 werd het gekocht door Simon Huygen, schout van Hoeselt van 1773 tot 1782. Diens zoon Jan Peter Huygen, landbouwer in Hoeselt staat dan ook in de kadastrale legger als eigenaar bekend.

Weyer heeft op de Primitieve kadasterkaart een vierkante wal (perceel nr. 711), waarbinnen bij de brug een L-vormige gebouwenvleugel ligt met een tweede volume er tegenover (nr. 713), een tuin (nr. 712) en een boomgaard (nr. 714). Dit gegeven herkent men ook op de Ferrariskaart (1774-1775), waar het goed als château wordt benoemd. Buiten de gracht horen tot het goed nog verschillende boomgaarden (nr. 714, 715, 717), bouwlanden (nr. 709, 716), hooilanden (nr. 705, 707, 708), een poel (nr. 706) en tussen de gracht en de straat een perceel lusttuin (nr. 710). In meerdere door de opmetingsschetsen geregistreerde stappen ontstaat de huidige configuratie die sedert 1875 ongewijzigd bleef voor de gebouwen (de 1641 gedateerde poorttoren en de 19de-eeuwse uitbreidingen). Sedert 1857 vormen ze een gesloten geheel rond een gekasseide binnenplaats. Sedert 1868 is de westelijke helft van de ringgracht gedempt.

De hoeve

Herenhoeve van 1641, oorspronkelijk L-vormig, met losstaand dienstgebouw achteraan het erf, gelegen op een vierkant, omgracht perceel, en op deze wijze afgebeeld op de Ferrariskaart -met vermelding Château- en in de Atlas van de Buurtwegen (1844).

Het oorspronkelijk gedeelte van het huidige complex is de noordwestelijke poortvleugel en de haaks hierop aansluitende zuidwestvleugel. De huidige vrijwel gesloten vorm rondom een rechthoekig gekasseid erf kreeg het geheel na toevoeging van de noordoost- en zuidoostvleugel in de tweede helft van de 19de eeuw. Van de omgrachting bleven resten bewaard in de tuin, achter het kasteel. Witgekalkte, bakstenen gebouwen onder zadel- en schilddaken (Vlaamse pannen) verstevigd met 17de-eeuwse smeedijzeren muurankers met krullen in het oude gedeelte.

De noordwestvleugel omvat naast de inrijpoort ook het woonhuis (zuidgedeelte) en wat voorheen waarschijnlijk de stallen waren. Laatstgenoemd gedeelte werd in de tweede helft van de 19de eeuw tot woning omgebouwd en doet thans dienst als garage. De haakse vleugel bevat een gedeelte van het woonhuis.

Het poortgebouw heeft een gecementeerde voorgevel en een mansardedak (leien); in de nok een smeedijzeren windvaan met tweekoppige adelaar. Rondboogpoort in een verdiepte, rechthoekige kalkstenen omlijsting met zware negblokken. Oorspronkelijk houtwerk. Boven de poort een gevelsteen met wapenschild, opschrift "GRATA SIDERAGNATI" en datering 1641. Erboven een rechthoekig venster in een vlakke, kalkstenen omlijsting uit het begin van de 19de eeuw. Aan erfzijde heeft de poort alleen de boog van natuursteen. Erboven een bolkozijn in vlakke kalkstenen omlijsting (eerste helft 18de eeuw).

Het woonhuis heeft rechthoekige vensters in kalkstenen omlijsting van hergebruikt materiaal -een aanpassing uit de eerste helft van de 19de eeuw-, originele, rechthoekige, mergelstenen vensters onder de kroonlijst en recentere, getoogde vensters in gecementeerde omlijsting; in de achtergevel heeft de haakse vleugel getoogde, tweede helft 18de-eeuwse vensters in een kalkstenen omlijsting met sluitsteen. De rechthoekige deur in vlakke kalkstenen omlijsting heeft het houtwerk met bovenlicht en houten roedeverdeling uit de eerste helft van de 19de eeuw.

De voormalige stalvleugel heeft rechthoekige, eind 19de-eeuwse vensters in de voorgevel, en recente muuropeningen in de erfzijdegevel. Aanbouwsel onder lessenaarsdak tegen de linkerzijgevel, voorzien van een rondboogpoort. De twee flankerende vleugels zijn voorzien van een beschilderde mergelstenen kroonlijst op ojiefvormige consoles, met een fries van cartouches, diamantkoppen en medaillons.

Tegenover de inrijpoort bevindt zich de huidige stalvleugel, uit het midden of de tweede helft van de 19de eeuw. De oudste muuropeningen zijn de rechthoekige, in vlakke, kalkstenen omlijsting, mogelijk van hergebruikt materiaal. De dwarsschuur verbindt deze vleugel met de poortvleugel. Ze is voorzien van twee bakstenen rondboogpoorten (tweede helft 19de eeuw).

Het herenboerenpark

Prentkaarten uit het eerste kwart van de 20ste eeuw tonen een mooi beeld van Weyer, met zijn witgekalkte gevels waartegen hoog leifruit groeit. Als voortuin, ten westen en ten zuiden, lag er toen een siertuin die van de oprit en van de straat is afgeschermd door een mooie, golvend gesnoeide haag waarboven kegelvormige snoeivormen uitsteken. De gebogen lijn die deze haag beschrijft is al te herkennen op de opmetingsschets van 1875, het vermoedelijk aanlegjaar van de tuin. Vandaag is de begrenzing van de voortuin die zich zoals vroeger ook ten zuiden van het huis uitstrekt, nog steeds de wel 150 jaar oude, maar nu recht gesnoeide taxushaag die langs de weg naar Rijkhoven verder loopt en met sneeuwbes is gemengd. De haag wordt nu onderbroken door twee hekken. Het grote inrijhek in de zuidwestelijke hoek maakte het huis bereikbaar zonder over het erf te moeten, maar is al van kort na de tweede wereldoorlog in onbruik geraakt. Het is een witgeschilderd smeedijzeren poorthek tussen hekpijlers van baksteen met vlakke deksteen. Het heeft vierkant stijl en regelwerk met schoorstijlen, gepunte spijltjes en spijlen met lanspunten, afwisselend van hoogte en ook afwisselend onderling verbonden door boog- of door U-motieven. Dit hek en een deel van de voortuin werd ten voordele van de NMBS onteigend.

Haaks op de huisgevel staat het witgeschilderd smeedijzeren voetgangershekje tussen mooi gedetailleerde gietijzeren hekzuiltjes. Het heeft vierkante onder-, midden- en bovenregels, ronde spijlen en onderspijltjes en het klimmend beloop van de met opengewerkte lanspunten afgewerkte spijlen wordt opgevangen door lage, liggende volutes. Een derde hek vermoedelijk uit de jaren 1920 en van bandijzer voor het stijl- en regelwerk, sluit de binnenkoer af tussen de haakse woonhuisvleugel en de schuur en vervangt allicht de vroegere veldpoort. Het bestaat uit twee vaste traveeën en een centraal poorthek, opgehangen aan een lange platte regel die van muur tot muur loopt en waarboven de spijlen doorlopen en stangen verankeren de vaste stijlen in de bodem. De ronde spijlen zijn onderling verbonden door bandijzers in boogvorm die het hek karakteriseren samen met de zweepslagvormige decoraties tussen de spijlen en de roosjes die ze op de regels vastzetten.

Dit hek geeft toegang tot het herenboerenpark dat binnen de grachten en ook over de oude, als L-vormige vijver gerecycleerde walarm is aangelegd. Het is omringd met een verhoogde, begroeide en beboomde berm ten oosten en ten zuiden. Verder bestaat het uit gazons (voorheen als hooiland onderhouden) met een solitair bij de vijver, verspreide sierstruiken en de relicten van een oudere aanleg met rustieke accenten zoals een ruwe bank van zwerfstenen op een verhoogd plekje afgeboord met dezelfde steen, die ook op de bodem van de vijver voorkomt en gebruikt is voor de oeverversteviging. In de tuin ten zuiden van het huis ligt een cirkelvormig waterbekken rond de bron die nu droog ligt, maar voorheen de grachten voedde en een overloop bezat naar de Demer. Over de vijver ligt een eind 19de-eeuws boogbrugje, op ijzeren liggers, met een brugleuning bestaande uit gekoppelde volutes waarin centraal een medaillon is ingewerkt met de letters MB van Martha de Brouckmans; dezelfde initialen bekronen ook het 1880 gedateerde fronton boven de 18de-eeuwse poort van het Sint-Jozefinstituut.

Een rondpad verbindt alle delen van het park, loopt parallel met de begrenzing van het goed en wordt links en rechts begeleid door onder meer hazelaar, esdoorn en recentere aanplantingen van coniferen. De mooiste boom, een bruine beuk die door zwam was aangetast en waarvan de stronk in de zuidoostelijke hoek bleef staan, moest in 2004 worden gekapt. Hij behoorde tot de oudste generatie bomen (ca 125 jaar), die over hun hoogtepunt geraken. De onderbegroeiing bestaat uit klimop, sneeuwklokje en siernetel, groot en klein hoefblad, sleutelbloem, maarts viooltje, Aronskelk en in de struiklaag komen sneeuwbes, hazelaar, boerenjasmijn, mirabel, buxusboom en taxus voor. Bij de brug groeit een Magnolia soulagneana en in de gracht onder meer gele lis en groot hoefblad. Weyer is gelegen naast de spoorlijn Hasselt/Luik, in de vochtige vallei van de Demer die hier in de omgeving haar bronnen heeft. Toch hebben de vijvers en de bomen de laatste jaren erg te lijden van de droogte, een bron op het goed staat zelfs droog.

BOMEN

Treures (Fraxinus excelsior ‘pendula’)(200 cm) als solitair bij het hek; gewone hulst (Ilex aquifolium)(97 cm), taxus (Taxus baccata)(132 cm), gewone esdoorn (Acer pseudoplatanus)(230 cm) en gewone esdoorn met bont blad (Acer pseudoplatanus ‘Leopoldii)(260 cm) en twee exemplaar met dubbele stam (240 en 339 cm onder de takken) en een met drie stammen (282 cm); gewone esdoorn (Acer pseudoplatanus)(270 cm); es (Fraxinus excelsior)(255 cm) en (261 cm), gewone beuk (Fagus sylvatica) en bruine beuk (Fagus sylvatica ‘Atropunicea’)(235 cm), Hollandse linde (Tilia x vulgaris)(295 cm), Vederesdoorn (Acer negundo)(310 cm) als solitair en over de vijver hangend; acacia (Robinia pseudoacacia), een solitaire amberboom (Liquidambar styraciflua)(234 cm) op het gazon tussen het huis en de vijver; een beeldbepalende magnolia (Magnolia x soulangeana) bij het brugje over de vijver.