erfgoedobject

Gevangenis 't Pandreitje

bouwkundig element
ID
82113
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/82113

Juridische gevolgen

Beschrijving

Voormalige gevangenis zogenaamd "'t Pandreitje", in 1992 haast volledig gesloopt. Sinds 2000-2002 vervangen door woonproject bestaande uit 75 stadswoningen en appartementen, ondergrondse garage naar ontwerp van architecten Haverhals-Heylen (Antwerpen); doorheen het voormalige grondgebied lopen vier nieuwe, autovrije straten met name Diamantslijpers-, Goudsmeden-, Beeldenmakersstraat en Koudemarkt.

In de tweede helft van de 13de eeuw: locatie van het kerkhof van het minderbroederklooster, zie Minderbroederstraat.

1482: bouw van een gesloten handelsgalerij zogenaamd "'t Pand", rondom een vierkant binnenplein enkel toegankelijk via een brug over de toenmalige Pandrei ter hoogte van de huidige Willemstraat.

1671: teloorgang van commerciële functie en omvorming tot rasphuis.

1689: "'t Pand" wordt tevens gebruikt als gevangenis na de brand in 1685 in de toenmalige gevangenis op de Burg (het "Steen", cf. 18n a, Oudste kern).

1739: tijdelijk overbrengen van het rasphuis naar de Jeruzalemstraat.

1768: na afbraak van "'t Pand" en gedeeltelijke demping van de voormalige rei, in 1770 bouw van het "Vleeshuis van de Wilde Beenhouwers", op het schilderij van J. Garemyn (1778) afgebeeld als laag classicistisch gebouw van vijf traveeën met middenrisaliet en balustradebekroning boven de zijtravee.

1827: toekenning van het statuut van rijksgevangenis en uitbreiding o.m. door inname van het voormalige "Vleeshuis" en de "Hengstenstal" (sinds 1808 koninklijke paardenstal).

1836-1851: fasegewijze verbouwing van "'t Pand" tot cellengevangenis naar ontwerp van ir. Roget (1844) en door aannemer Devestele, vanaf 1848 verder gezet door ir. Gerardot de Sermoise en aannemer Verschelde. Aan de Cherry Hill gevangenis te Philadelphia (1825) werd het systeem ontleend van individuele cellen uitkomend op elkaar aansluitende gangen, waarbij de bewaking werd vergemakkelijkt. De typerende, en later alom verspreide plattegrond met centrale bewakingspost en radiaal opgestelde cellenblokken werd echter niet toegepast.

1854: nieuwe zuidelijke uitbreiding in neogotische stijl naar ontwerp van architect J. Dumont en met behulp van architect I. Alleweireldt (Brugge).

1861-1863: bouw van het poortgebouw en de aanpalende aalmoezeniers- en directeurswoning (nummer 10) naar ontwerp van architect I. Alleweireldt, ook oprichting van de nieuwe vrouwenafdeling en uitbreiding van de mannengevangenis.

1865: de Poppkaart geeft het gebouwencomplex weer bestaande uit het poortgebouw met aalmoezeniers- en directeurswoning aan het Pandreitje, het voormalige klooster van de zusters-bewakers met 17de-eeuwse kern doch 19de-eeuws uitzicht, de L-vormige vrouwenafdeling en de eerst T- en later kruisvormige mannengevangenis.

1991: overbrenging van de gevangenen naar het penitentiair complex in Sint-Andries.

1992-1995: afbraak van de gevangenis, op het poortgebouw (nummer 9), de aalmoezeniers- en directeurswoning (nummer 10) na; vrijgekomen terrein in gebruik als parking.

1998: uitschrijving van een architectuurwedstrijd voor de realisatie van een woonproject met integratie van het poortgebouw en de directeurswoning.

2000-2001: consoliderende restauratie van het poortgebouw en directeurswoning naar ontwerp van architecten Haverhals-Heylen, sanering van beide gebouwen om er appartementen in onder te brengen en optrekken van nieuwbouw bestaande uit 75 stadswoningen en appartementen, ondergrondse garage.

Nummer 9. Neoclassicistisch poortgebouw van vijf traveeën en twee bouwlagen onder plat dak, door gevelsteen gedateerd "ANNO 1861". Massieve onderbouw met arduinen parement, teruggaand op het "Vleeshuis van de Wilde Beenhouwers" - een vijfledige rondbooggalerij in Lodewijk XVI-stijl, deels dichtgemetseld en naar ontwerp van architect J. Dumont verhoogd met één bouwlaag afgeboord met een overstekende rondboogfries. Gevelparement van arduin met Franse voegen, uitwaaierend boven de verdiepte rondboognissen met spaarvelden van baksteen en rondboogvensters; vernieuwde diefijzers op de begane grond. Centraal poortrisaliet met korfboogdoorgang, geflankeerd door twee schamppalen. Veelhoekige schoorsteenschacht op rechthoekig basement.

Nummer 10. Voormalige directeurs- en aalmoezenierswoning. Hoekpand, palend aan brandstraatje achter de panden aan de Geerolfstraat, gebouwd in vereenvoudigde eclectische trant. Enkelhuis van drie traveeën en twee bouwlagen onder zadeldak. Gekanteelde, bakstenen lijstgevel, doorbroken door centraal dakvenster in puntgevel met schouderstukken. Gebruik van arduin voor sokkel, speklagen en omlopende druiplijst doorgetrokken over de rechthoekige openingen onder typerende terra cotta panelen met rankversiering. Schoorsteenschacht naar analogie van het poortgebouw. Soortgelijke achtergevels, zichtbaar aan Willemstraat, doorbroken door segmentboogopeningen; versneden, uitkragende baksteenfries onder kroonlijst.

  • Afdeling Ruimtelijke Ordening, Huisvesting en Monumentenzorg West-Vlaanderen, Cel monumenten en Landschappen, archief, dossier 7565.
  • BEERNAERT B., Open Monumentendag Vlaanderen. Monument en Tijd, Brugge, 2000, p. 105-111.
  • DEVLIEGHER L. 1975: De huizen van Brugge, Kunstpatrimonium van West-Vlaanderen 2-3, Tielt, 278-279.
  • DUCHEYNE W., De Gevangenis aan het Pandereitje te Brugge (1689-1989), Brugge, 1989.
  • RYCKAERT M., Het Pandreitje te Brugge, in Wevend aan het verleden. Liber amicorum O. Mus, 1992, p. 195-203.

Bron: GILTÉ S., VANWALLEGHEM A. & VAN VLAENDEREN P. 2004: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Stad Brugge, Middeleeuwse stadsuitbreiding, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 18nb Zuid, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Gilté, Stefanie; Vanwalleghem, Aagje; Van Vlaenderen, Patricia
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Gevangenis 't Pandreitje [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/82113 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.