erfgoedobject

de Villa

bouwkundig element
ID
84790
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/84790

Juridische gevolgen

  • is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed de Villa
    Deze vaststelling is geldig sinds

  • is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Villa
    Deze vaststelling was geldig van tot

Beschrijving

Voormalig brouwershuis nu opgedeeld in drie appartementen. Gelegen in een tuin die met het aanpalende pand (nummer 31-33) een rest vormt van een omgrachte site teruggaand op de vroegere uitbatingszetel van een domein in bezit van de cisterziënzerabdij van Sint-Bernards van Hemiksem. Deze abdij gesticht in 1237 was aanvankelijk gevestigd te Vremde bij Antwerpen en werd in 1246 verplaatst naar Hemiksem aan de Schelde. Daar groeide de abdij uit tot één van de rijkste abdijen in Brabant. De abdij had van in de 13de eeuw een belangrijk aandeel in de ontginning van Moerzeke-Kastel door het droogleggen van polders en het indijken van de Schelde. In 1259 verkreeg de cisterciënzerabdij van Sint-Bernards uit Hemiksem in het kader van dit ontginningsproject een terrein in bezit bij de zandige hoogten van Kastel in Moerzeke. De monniken richtten er een groot omwald uitbatingscentrum (grangium) of "uithof" op, te lokaliseren in de hoek gevormd door de huidige Warandestraat en Koning Albertdijk, aan het noordeinde van de Bosstraat ter hoogte van de Abdijstraat. Melding van "'tgoed te gastelle of ter mueken" in 1420. Dit met grachten en wallen omsloten abdijgoed, waar aanvankelijk lekenbroeders van de Sint-Bernardsabdij verbleven, was nog gekend als het "Hof ter Muncken", "Grangie", en ook "Schaeliencamer" of "Schalle-huys". Na de verwoestingen op het einde van de 16de eeuw bleven een aantal gebouwen van de centrale hoevesite gespaard waaronder de kapel en de Schaliënkamer. De pachthoeve van het abdijdomein was intussen door de lekenbroeders verlaten en het Schaliënhuis werd de woning van de dijkgraaf. Volgens het land- en kaartenboek van Moerzeke van 1772-1782 opgemaakt door J. B. Martens was het hof waarop de site van "de Villa" teruggaat toen bewoond door joannes d'hollander. In 1789-1790 besteedde de abdij er nog kosten voor de bouw van een nieuwe brouwerij en een “nieuwe kamer”. Na haar afschaffing werd de Sint-Bernardsabdij in 1797 openbaar verkocht en pas in 1833 heropgericht in het voormalige Engels klooster te Bornem. Ook de verpachte hoeven van de Sint-Bernardsabdij kwamen in andere handen. Eerste bekende eigenaar in de 19de eeuw van de deels omgrachte site met brouwerij, paardenkorenmolen, huis met boomgaard en tuin was Jacobus D’Hollander. Deze gebouwen waren al in 1828 kadastraal genoteerd. Mogelijk gingen deze gebouwen nog deels terug op oudere bedrijfsgebouwen voortkomend van de voormalige abdijhoeve. Volgens het kadasterarchief verkocht J. D'Hollander in 1844 dit goed aan brouwer August De Smet-Vercruyssen. Deze laatste vergrootte de brouwerij in 1855 en herbouwde het huis in 1869. Het aan de straatzijde gelegen brouwerijgebouw werd door de weduwe De Smet-Vercruyssen en kinderen in 1885 vergroot en in 1888 uitgerust met een stoommachine. Brouwerij overgenomen na verkoop in 1897 door de zoon Antoon Camille De Smet-Vermylen; zowel brouwerijgebouw als het daarachter gelegen huis werden nadien nog herhaaldelijk verbouwd en uitgebreid. De brouwerij De Smet zou omstreeks 1910 overgenomen zijn door Jozef Verbeeck. De bestaande bijhorende woning die het echtpaar Verbeeck-Fonteyne had aangekocht lieten zij verbouwen en (wellicht in de periode 1922-1929) voorzien van een nieuwe tuingevel in neoclassicistische stijl naar model van kasteel “La Fraineuse” te Spa dat dateert uit eind de jaren 1890 (gelegen Avenue Amedée Hesse 41 en nu in gebruik als centre sportif de la communauté Française). Vanaf 1933 was de villa bezit van de familie Fonteyne met brouwerij genaamd "Brouwerij van Castel", in bedrijf tot 1940 (zie nummer 33).

Met de rugzijde naar de straat ingeplante villa, sinds circa 2005 opgedeeld in appartementen en in renovatie. Ingeplant achter de aan de straat gelegen sterk verbouwde resten van de vroegere brouwerij / melkerij (nummer 31 en 33). Hoog rechthoekig bakstenen gebouw van twee verdiepingen op sousol, afgedekt door vernieuwd mansardedak. Vrij gesloten achter- en zijgevels terwijl de tuingevel als enige zichtgevel opvallend is uitgewerkt met verwerking van natuursteen (Balegemse en Franse steen). Neoclassicistische lijstgevel met monumentale allure, vertoont dezelfde symmetrische ordonnantie als van kasteel "La Fraineuse", doch middendeel van "de Villa" twee traveeën breder dan van voornoemd kasteel. Meest opvallende gelijkenissen gevormd door de trapezoïdaal vooruitspringende hoekrisalieten en de middenpartij met uitgebouwde portiek en kolossale gevelpilasters die de drie middentraveeën met inkom markeren. Brede rechthoekige zuilenportiek waarvan het gelede hoofdgestel bekroond is door een balkon met balusterleuning tussen postamenten. Voorafgegaan door brede hardstenen trap van zes treden. Horizontale geledingen benadrukt door kordons. Rechthoekige vensters gevat in geprofileerde omlijstingen, de meeste afgedekt door een kroonlijst of driehoekig fronton op consoles. Geveldecoratie met panelen en gevelstenen versierd met cartouches en guirlandes. Centrale inkompartij met drie rondbogen, de middelste blinde boog met ingemetste hardstenen herinneringssteen voorzien van vijf kruisjes en volgend opschrift: "Hic jacent/ ss. Reliquae Si Bernardi/ olim in antiquo/ sacello servatae/ hic positae A° D' – MIMXXX". Het zou om de altaarsteen gaan afkomstig uit een vroegere huiskapel die na de Franse revolutie was ingericht in een gebouw van de brouwerij van de verlaten abdijhoeve van de Sint-Bernardsabdij of "Hof ter Muncken". De aanvankelijke kapel op het hof was er ten behoeve van de lekenbroeders. Het is niet duidelijk of de kapel waar in de 19de eeuw door paters van de Sint-Bernardsabdij te Bornem (sinds 1833) bij gelegenheid een mis werd opgedragen, nog dezelfde was als die welke eind 16de eeuw gespaard bleef en waarvan ook in de 17de en 18de eeuw nog melding werd gemaakt op dezelfde site. Er is ook melding van een kapel op de site in een vroeger brouwerijgebouw. De huiskapel zou in de jaren 1920 bij grondige verbouwingswerken zijn afgebroken. De ingemetste relieken met altaarsteen zijn daarvan nu nog het enige overblijfsel.

Bijhorende tuin aan de straat nog deels afgesloten door een oude bakstenen tuinmuur met aan de ingang een hoge vierkante bakstenen hekpijlers met sporen van beraping.

  • Gemeentearchief Hamme, "Ommelooper ende terrier ofte land ende caerteboek der prochie van Moeseke" (1772-1782).
  • Vlaams Ministerie van Ruimtelijke Ordening, Wonene en Onroerend Erfgoed, Agentschap Ruimtelijke Ordening Vlaanderen, Afdeling Ruimtelijke Ordening Oost-Vlaanderen, Onroerend erfgoed, archief.
  • Curieuze en andere dingen over de overstromingsramp van 1928-1929 in Moerzeke, Moerzeke, 1999, p. 52.
  • DE POTTER F. - BROECKAERT J., Geschiedenis van de gemeenten der Provincie Oost-Vlaanderen, Reeks IV, deel 2, Gent, 1890.
  • FRIEDRICH M., Brauerei – Verzeichnis Belgien, Heidelberg, 1984, p. 177.
  • HEUVICK A.P. - LAGET W., Van Murceke tot Moerzeke, Moerzeke, 1994, p. 50, 91.
  • HOUTMAN E., Een kaartboek van de Sint-Bernardsabdij Hemiksem 1666-1771, Brussel, 2005, p. 11, 15-17, 23-27, 50, 54, 111-113, 258-267.
  • KERCKHAERT N., Oude Oostvlaamse huisnamen, in Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, Bijdragen Nieuwe reeks nummer 16, Gent, 1981, p. 12-13.
  • Moerzeke en Kastel. Een kijk in het verleden aan de hand van oude foto’s en prentkaarten, Moerzeke, s.d., p. 58, 76-77.
  • VAN RIET P., Gastelle in de schoot van de Schelde. Geschiedenis van Moerzeke-Kastel tot aan de Franse Overheersing, Hamme, 1994.
  • VENNEMAN R., De Berlaarse brouwerijen, in Heem- en Oudheidkundige Kring Berlare, XVIII, 1, 2000, p. 39-42.

Bron: BOGAERT C., DUCHÊNE H., LANCLUS K. & VERBEECK M. 2006: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie Oost-Vlaanderen, Gemeenten: Berlare, Buggenhout, Lebbeke, Waasmunster, Hamme en Zele, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 20n, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: Bogaert, Chris; Lanclus, Kathleen; Verbeeck, Mieke; Duchêne, Helena
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: de Villa [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/84790 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.