Voormalige watermolen, zogenaamd "Maalbroekmolen". Schoorsteenschacht van de voormalige Maalbroekmolen en de bijhorende watermolensite met voormalig maalderijgebouw beschermd als monument bij Ministerieel Besluit van 30.06.2005.

Watermolensite van de voormalige Maalbroekmolen gelegen aan de Molenbeek, een zijrivier van de Bovenschelde die ontspringt in Oombergen. De site van de Maalbroekmolen ligt aan het uiteinde van een zijstraatje van de Massemsesteenweg, op ongeveer één kilometer ten noorden van de dorpskern van Massemen en naast de gemeentegrens met de hoofdgemeente Wetteren. De gebouwen van de voormalige Maalbroekmolen zijn op de rechteroever van de Molenbeek gelegen.

Historiek

Als watermolensite klimt de Maalbroekmolen minstens op tot de 16de eeuw. Oudst gekende vermelding zou dateren van 1547. Watermolen aangegeven op de kaart van het Land van Aalst door Jacques Horenhault van 15(9)6, op de kaart van het Land van Aalst in A. Sanderus' "Flandria Illustrata" van 1644 aangeduid met "Molen van d' Heer van Massen". De watermolen is verder vermeld in het metingboek van de parochiën en heerlijkheden van Massemen en Westrem van 1666, in het quoteboek van Massemen-Westrem vermelding van de molen met bijhorende hofstede op het Maelbroeck. Molen ook op 18de-eeuwse kaarten voorkomend en de namen van de opeenvolgende molenaars die op de hofstede met molen verbleven zijn eveneens gekend. De watermolen behoorde vanouds toe aan de dorpsheren van de heerlijkheid en het prinsdom Massemen. In de 19de eeuw ging de watermolen van de familie d'Arenberg over in het bezit van de familie de Merode. In 1863 aangekocht door landbouwer Pierre Matthijs. Eigendom van de molenaarsfamilie Lammens van 1882 tot 1936. In 1936 aangekocht door de laatste molenaar Maurits De Pauw.

De oude watermolen betrof een graanmolen, voorheen ondergebracht in een klein losstaand gebouw aan de Molenbeek. Er hoorde ten oosten een grote hoeve met losse bestanddelen bij die intussen verdwenen is. In 1874 was de watermolen door de toenmalige eigenaar Pierre Liévin Matthijs verbouwd en verlengd aan de straatzijde tot een lang rechthoekig watermolengebouw.

De molenaarsfamilie Lammens plaatste in 1894 een stoommachine en breidde terzelfder tijd de gebouwen uit met een haakse vleugel aan de oeverzijde aansluitend bij het aanvankelijke molengebouw. Aan de erfzijde werd de uitbreiding van 1874 met een aanbouw onder verlengd dakschild vermeerderd; een bouwnaad in de rechter zijpuntgevel getuigt ook van deze uitbreiding. De installatie van stoomkracht in 1894 ging gepaard met de constructie van een 21,5 meter hoge schoorsteen op het molenerf. De stoommachine zou in 1910 al verdwenen zijn. Vanaf 1920 tot circa 1945 was de molen uitgerust met een groot ijzeren onderslagrad. Met zijn diameter van circa 6,40 meter was het één van de grootste in Vlaanderen (verdwenen). Daarnaast bezat de maalderij een klein bovenslagrad voor elektriciteitsopwekking.

Beschrijving

Van de waterturbine geplaatst in 1941 is enkel de haakse overbrenging naar de maalderij nog zichtbaar. De turbine zelf is ingeslijkt en zou opgeroest zijn. De maalderij bleef tot circa 1965 in werking. Bij de laatste verkoop in 1988 was heel de technische installatie al verdwenen.

Het voormalige maalderijgebouw dat zich in de lengte aan de straatkant uitstrekt en links het oude watermolengebouw incorporeert, werd in de periode 1988-1991 gerenoveerd. Op de begane grond is sindsdien een schrijnwerkerij ondergebracht. De bestaande muuropeningen bleven behouden doch de industriële vensters aan de straatzijde werden door nieuw houtwerk zonder verdeling vervangen. De watergevel bewaart zijn zandstenen onderbouw die het corpus van het aanvankelijke molengebouw aangeeft. Het bakstenen metselwerk van de watergevel is vernieuwd. Ook in de lange verankerde bakstenen lijstgevel van het maalderijgebouw aan de straat is door zandstenen hoekstenen en door verschillend metselwerk het volume van de vroegere watermolen als onderdeel van de latere mechanische maalderij herkenbaar.

De vroegere wagenloods aan de erfzijde van het maalderijgebouw werd bij de renovatie vrijwel herbouwd. De poorten kregen een gebogen vorm ter vervanging van een houten latei.

De schoorsteen werd gerestaureerd in 1997.

De haakse vleugel naast de Molenbeek, aansluitend bij de opgetrokken oude watergevel, is een in 1998-1999 volledig nieuw opgetrokken woning naar ontwerp van architect Dirk De Meester. Enkel het volume van de gesloopte constructie werd behouden.

In 1996 werden door de Vlaamse Gemeenschap werken gestart voor de aanleg van een wachtkom aan de Molenbeek. Dit ging gepaard met bedijkingswerken en de constructie van een automatische stuw. Daarbij werd voldoende ruimte voorzien om eventueel opnieuw een waterrad aan de vroegere watermolen te plaatsen. De strekdam naast de Maalbroekmolen werd herbouwd.

De bakstenen schoorsteenschacht vormt een vrijstaande constructie binnen het oude molenerf dat deels omgeven is door de voormalige maalderijgebouwen. De schoorsteen torent met zijn 21,5 meter hoogte sterk uit boven de landelijke industriële gebouwen naast de molenbeek. De schoorsteen zet aan op een hoge vierkante basis met aan elke zijde een rechthoekig spaarveld. De onderbouw werd beëindigd door een getrapt uitkragende bakstenen kroonlijst. De voet van de ronde bakstenen schoorsteenpijp bezit een getrapt verbredende aanzet. Naar boven toe versmalt de schoorsteenpijp duidelijk. Het uiteinde bezit een overkragende opstaande rand. In 2001 plaatste de gemeente Wetteren boven op de schoorsteen een ooievaarsplatform als broedplaats voor ooievaars.