Georiënteerde, gotische pseudo-basiliek, gelegen op een duidelijke verhevenheid met omringend, ommuurd kerkhof, niet meer in gebruik sedert 1973.

Historiek

Onduidelijke bouwgeschiedenis; volgens archivalische bronnen vermoedelijk gebouwd in de 14de eeuw; afgebrand tijdens de Slag van Rijmenam, gevolgd door herstel (1580). In 1612 wordt de toren hersteld en in 1767 werden hoofd- en middenbeuken onder één dak gebracht; hiervoor werden de zijbeuken licht verhoogd (zie verschil in materiaal). In 1818 bouw van de huidige sacristie ter plaatse van het vroegere woonhuis van de onderpastoor; vermoedelijk werden toen ook de poorten in de kerkhofmuur gebouwd. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd de toren opgeblazen, in de periode 1927-1929 volgens het oorspronkelijke uitzicht heropgebouwd, naar ontwerp van G. Careels, (zie gedenkplaat achteraan in de kerk). In dezelfde tijdspanne werd ook de doopkapel vernieuwd; in plaats van vierkant werd ze polygonaal. Restauratie aan de gang sedert 1993, naar ontwerp van L. Ghys.

Beschrijving

De plattegrond ontvouwt een driebeukig schip van twee traveeën met uitspringende westtoren, een gereduceerd en dus relatief licht uitspringend transept met vlakke sluiting en een lager koor van twee rechte traveeën met driezijdige sluiting. Polygonale doopkapel tegen de westgevel van de zuidelijke zijbeuk en sacristie van 1818 in zuidelijk oksel van transept en koor. Met uitzondering van de sacristie, volledig opgetrokken uit Balegemse zandsteen; leien zadeldaken. Imposante, vierkante westtoren met vrij gesloten karakter, zes ongelijke geledingen, onder leien torenhelm met opengewerkte lantaarn; overhoekse, zware steunberen, spitsbogige galmgaten en aan noordzijde polygonaal traptorentje. Aan de westelijke zijde eenvoudige korfboogdeur in spitsboogomlijsting met drielobbig maaswerk in het boogveld; bekronende oculus.

Het uitzicht van de gehele kerk is vrij homogeen en sober: de traveeën worden geritmeerd door versneden steunberen, waartussen spitsboogvensters onder deels doorgetrokken druiplijst werden uitgespaard. Gecementeerde sacristie van 1818 (zie gevelsteen), met rechthoekige omlijsting; deurtje in geprofileerde, vermoedelijk gerecupereerde en aangepaste spiegelboogomlijsting van arduin met rocaille sluitsteen.

Interieur

Grondig aangepast in de 18de eeuw: deels gecementeerd met schijnvoegen, deels van natuursteen; spitsboogarcade op ronde zuilen met lijstkapiteel en achtzijdige sokkel; middenbeuk, koor en kruisbeuk met bepleisterde tongewelven en gordelbogen op uitgewerkte consoles, zijbeuken met bepleisterde kruisribgewelven; bij de overgang van schip naar koor: jaartallen 1767 en 1929, verwijzend naar de vroegere herstellingen. Sacristie met classicistische lambrisering en kasten, plafond met stucwerk uit de bouwperiode (circa 1818).

Mobilair

Schilderijen: "De Heilige Martinus deelt zijn mantel" uit de tweede helft 18de eeuw door H. Bernaerts; "De Hogepriester zegent het huwelijk van Maria en Jozef" vermoedelijk uit de 19de eeuw door de Vlaamse School; "Christus op het stro" vermoedelijk uit de 18de eeuw naar P.P Rubens; "Onze-Lieve-Vrouw Tenhemelopneming" vermoedelijk uit de tweede helft van de 18de eeuw naar P.P. Rubens.

Beeldhouwwerk: "Sint-Anna-ten-Drieën", eik, 16de eeuw; "Heilige Antonius Kluizenaar", gepolychromeerd lindehout, eerste helft 16de eeuw; "Heilige Rochus", gepolychromeerde eik, eerste helft 16de eeuw; "Onze-Lieve-Vrouw met kind", afkomstig uit de kapel van Harent, (zie straatinleiding Oude Booischotsebaan), gepolychromeerd lindehout, 16de eeuw; "Jezus aan het kruis" (zonder kruis), geschilderd hout, 17de eeuw; verder nog gepolychromeerde houten beelden uit de 18de eeuw van de Heilige Antonius van Padua, de Heilige Eligius, de Heilige Geest, de Heilige Martinus, de Heilige Martinus die zijn mantel deelt en Onze-Lieve-Vrouw met Kind; Sint-Jozef met Kind, gepolychromeerd hout, vermoedelijk circa 1800.

Meubilair: neogotisch hoofdaltaar; zijaltaren van gemarmerd hout, tweede helft 18de eeuw; houten koorlambrisering, versierd met heiligenmedaillons van onder meer de vier evangelisten, tweede helft 18de eeuw; communiebank van marmer en ijzer, midden 19de eeuw; preekstoel met renaissance ornamenten, gedateerd 1558; eiken biechtstoelen, 17de eeuw; orgel van J. Smets (Brussel), 1777.

Doopvont van arduin, 15de eeuw, koperen deksel, 19de eeuw; muurschilderingen in de doopkapel van de hand van kunstglazenier Jos Beeck.

Kerkmeestersbank van het broederschap van de Heilige Eligius, versierd met Lodewijk-XIV-elementen, eik, eerste helft 17de eeuw; diverse obiitborden, onder meer van de familie Pouppez de Kettenis de Hollaeken, 1863; grafstenen van de 17de eeuw tot de 18de eeuw.

Glasramen vermoedelijk uit de 19de eeuw in het koor, met uitzondering van het centrale venster dat uit de jaren 1930 zou dateren.

Omringend kerkhof omgeven door een bakstenen muur met ezelsrug; aan oostzijde ijzeren hek tussen twee zandstenen pijlers, vermoedelijk uit het eerste kwart van de 19de eeuw. Grafstenen vanaf de 17de eeuw, doch voornamelijk uit 19de en 20ste eeuw.