De Langerenmolen is een watermolen uit het derde kwart van de 19de eeuw (olie- en korenmolen), gelegen op een watermolensite die zeker teruggaat tot het derde kwart van de 16de eeuw.

Historiek en context

De watermolen Langerenmolen bevindt zich op de Bosbeek, plaatselijk ook de Molenbeek genoemd. De bedding van deze beek werd vermoedelijk tijdens de 13de-14de eeuw aangelegd om enkele watermolens te laten werken en de stadswallen van Maaseik van water te voorzien. De Langerenmolen wordt omgeven door enkele bospercelen. Langs de Bosbeek staat een enkele bomenrij.

De Langerenmolen werd midden 16de eeuw opgericht als volmolen, maar werd later omgebouwd tot oliemolen en graanmolen. In 1551 kreeg Guert van Meuwen, burger van Maaseik en gewezen schout van de prins-bisschop de toestemming om in Neeroeteren een volmolen te bouwen. De toestemming werd hem bij octrooi verleend door prins-bisschop Georges van Oostenrijk op 20 januari van dat jaar. Jaarlijks moest de molenaar een cijns betalen aan de rentmeester te Stokkem. De oprichter bleef eigenaar tot na 1566.

In 1730 werd de molen gekocht door Jacob Thys, abt van de Sint-Jozefsbroeders te Achel voor 3400 gulden. Volgens een legende was de Langerenmolen op het eind van de 18de eeuw inderdaad eigendom van de abdij Van Achel. Omdat de paters wilden voorkomen dat de Fransen de molen tijdens de revolutie in beslag zouden nemen, lieten zij een verkoopsakte opmaken waardoor de molen formeel in het bezit zou komen van een zekere 'X'. Na de Franse Revolutie wilde deze laatste de molen echter niet aan de paters teruggeven. Als straf daarvoor zou 'X' een tijdlang moeten rondspoken in de molen.

De molen staat aangeduid op de Ferrariskaart (1771-77). Op deze kaart ligt hij volledig afgezonderd. Het gebied was op dat ogenblik namelijk nog onontgonnen en bestond uit de vochtige beemden van de vallei van de Bosbeek. De molen was met een weg verbonden met de huidige Schootsheidestraat. In 1792 kocht Lambert Pipers de molen voor 635 Carolinen of 8890 gulden. De molen staat op dezelfde wijze afgebeeld in de Atlas van de Buurtwegen (1845), al is er een aantal gebouwen bijgekomen ten noorden van de molen en een bakhuis ten oosten. De molen wordt op deze kaart de 'Pypermolen' genoemd, naar de toenmalige eigenaar Pipers. De bijgebouwen zijn ondertussen terug verdwenen.

Vóór 1807 werd de molen omgevormd tot oliemolen. De Bestendige Deputatie van de provincie Limburg keurde op 14 juni 1848 de vastgestelde pegelhoogte van 0,600 meter goed. De toenmalige eigenaar was Jean Pipers-Lalieu. In 1860 werd de molen herbouwd in steen en ingericht als graan- en oliemolen, later enkel graanmolen (boerengemaal). In 1971 werd het gebouw ingericht als woonhuis.

Midden jaren 1980 waren nog een aantal waardevolle elementen van de watermolen aanwezig die tijdens de volgende decennia verdwenen:

• het sluiswerk bestaande uit een houten sluisdeur met houten staart die op en neer bewoog via een hefboomsysteem en een houten maalgeul;
• het houten waterrad dat via een eikenhouten as op een traditionele, houten buitenconstructie draaide. Het gebruik van dergelijke constructies kwam in andere streken niet of weinig voor. De Volmolen in Maaseik bewaart een gelijkaardige, streekgebonden houten buitenconstructie;
• ander roerend werk zoals het gietijzeren putwiel, het spoorwiel met houten kammen en een gietijzeren conisch wiel. Binnenin draaide de grote as op een ijzeren lagering.

Beschrijving

De watermolen Langerenmolen op de Bosbeek is een rechthoekig gebouw van één bouwlaag onder een mank zadeldak van mechanische pannen. Het bakstenen gebouw heeft waarschijnlijk gewijzigde muuropeningen. De zijgevels hebben aandaken en vlechtingen. Het binnenwerk is nog gedeeltelijk aanwezig, zoals het gietijzeren spoorwiel.