Neogotisch getinte pseudo-basiliek van 1842, gelegen op een hoogte, met omringende ommuurd kerkhof en neogotisch kapelletje ten zuiden. De plattegrond ontvouwt een westtoren, een driebeukig schip van vier traveeën, een koor met twee rechte traveeën en driezijdige sluiting, noord- en zuidelijke sacristie in de oksel van het koor en het schip.
Gebouw van baksteen onder doorlopend zadeldak (leien). Vierkante toren met twee geledingen, onder zeszijdige spits; hoge romp, geflankeerd door vlakke steunberen met vijf versnijdingen en casementen; smallere klokkenverdieping tussen overhoekse steunberen eveneens met casementen. Segmentboogdeur met halfronde omlijsting van hardsteen, ingewerkt in spitsboognis, daarboven lancetvenster met deels geprofileerd boogtracé en metalen roedeverdeling; één oculus en spitsboogvormig galmgat per wand in de bovenbouw.
Noord- en zuidgevel, afgelijnd door steunberen en geritmeerd door lisenen; spitsboogvensters met lekdrempel en metalen roedeverdeling.
Lancetvensters (tweelichten) in het koor. Toren: begane grond overdekt met tongewelf. Middenbeuk geritmeerd door gebundelde pijlers met bladkapitelen onder spitsboogarcade; spitstongewelf met gepleisterde ribben in het schip; kruisribgewelven in de zijbeuken. Koor onder spitstongewelf, sluiting met zesdelig kruisgewelf.
Mobilair: Schilderij "Onze-Lieve-Vrouw met Kind schenkt de rozenkrans aan de Heilige Dominicus Guzman" door Domien (?) Van den Bossche (18de-19de eeuw?). Barokke altaren van gemarmerd hout, zijaltaren van 1694; biechtstoel uit eerste helft 19de eeuw; preekstoel (midden 19de eeuw). Orgel van L. Lovaert (1854).
DUVERGER G., VANDENBUSSCHE & VAN DEN KERKHOVE C. Fotorepertorium, Kanton Geraardsbergen, 1975, p. 20
Bron: D'HUYVETTER C., DE LONGIE B. & EEMAN M. met medewerking van LINTERS A. 1978: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Aalst, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 5n1 (A-G), Brussel - Gent. Auteurs: d'Huyvetter, Clio; de Longie, Bea; Eeman, Michèle Datum: De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Aanvullende informatie
De kerk met omringend kerkhof van Onkerzele staan aangeduid op de Ferrariskaart uit 1770-1778. De kaart suggereert een ommuring ten zuiden terwijl de noordzijde met groenaanplanting afgeboord is. Daaropvolgende kaarten geven geen zekerheid over de omheining van het kerkhof.
Hoger gelegen en met een keermuur van de straat gescheiden deels ontruimd kerkhof omheen de parochiekerk, toegankelijke via een trappenpartij. Ten noordoosten van de kerk staat de neogotische kapel van de familie Spitaels net als een aantal grafkruisen van omstreeks 1900. Sommige van de grafkruisen rusten op een sokkel met graftekst. In dezelfde zone een reeks eenvoudige betonnen graftekens voor Belgische oud-strijders.
Het kerkhof wordt verder gedomineerd door hardstenen graftekens uit het interbellum en de naoorlogse periode in eclectische stijl, art deco en modernisme, soms verrijkt met marbrietplaten, porseleinfoto’s en metalen applicaties. Zowel (kruisvormige) stèles in graftuinen en in combinatie met zerken komen voor. Verspreid bleven enkele grafstenen in kunststeen, mozaïeksteentjes of een gietijzeren grafkruis bewaard.
Het kerkhof werd bezocht in 2017.
Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000.
Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2023: Parochiekerk Sint-Martinus met kerkhof [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/8669 (geraadpleegd op ).
