De voormalige Sint-Mariaschool, later de Sint-Andrieskliniek, heden "Woon- en Zorgcentrum Sint-Andries" met kloosterhuis.

Historiek

In 1838 brengen de zussen Melanie, Rosalie, Virginie en Henriette Van Biervliet uit Izegem het lagere meisjespensionaat "Sainte-Marie", opgericht in 1829 in de Hoogstraat over naar een nieuw gebouwd complex op een domein van vier hectare aan de Krommewalstraat, vanaf dan gekend als de "Sinte-Mariaschool".

Naast het basis- en middelbaar onderwijs ontstaat hier vanaf 1849 ook de eerste West-Vlaamse vrije lagere normaalschool voor meisjes.
Nadat drie zussen (Rosalie, Melanie en Henriette) in 1856 hun kloostergeloften afleggen, wordt de "Congregatie van de Heilige Familie" gesticht, waarna de school de naam "Instituut van de Dames Van Biervliet" krijgt, later vervangen door de naam van de congregatie die nog bijhuizen opent in Brussel en Leuven.

In de loop van de tweede helft van 19de eeuw kent het complex nog diverse uitbreidingen: zuidvleugel aan de straat (1851), neogotische kapel (1868, ingewijd in 1870) en de noordvleugel aan de straat (1875) met bijgebouwen (1880), beide vergroot in 1889.

Na de schoolstrijd ontstaan er in 1884 een betalende school voor jongens en een kosteloze lagere meisjesschool; laatstgenoemde doet dienst als oefenschool voor de normaalschool en bevindt zich aanvankelijk in de Sint-Godelieveschool (zie nummer 1) en wordt in 1899-1900 overgebracht naar de Bruggestraat.

In 1886 voegt overste Justine De Monie een vrije middelbare normaalschool bij het instituut, de eerste in het land. In 1889 wordt ook een huishoudschool opgericht die verbonden is met de basisschool. Aan de westzijde van de straat behoort bij het instituut tevens een grote tuin en een hoeve op de zuidwestelijke hoek met de Keidamstraat (zie nummer 22), in gebruik voor landbouwonderwijs.

In 1891 wordt het moederhuis verplaatst van Tielt naar Schaarbeek; de congregatie heet vanaf dan tot heden de "Heilige Familie van Helmet".
Na de bouw van een imposant schoolcomplex aan het Hulstplein in 1913-1914 (zie Hulstplein nummer 32) verhuist het "Heilige Familie-Instituut" na de Eerste Wereldoorlog.

Het complex wordt aangekocht door de Franse zustercongregatie "Association des Soeurs de Sainte Marie de la Présentation" of de Zusters van Maria's Opdracht die er in 1920 hun intrek nemen. Na de herinrichting en renovatie van enkele vleugels kan het ruime gebouw, waar de zusters op vraag van de geestelijke overheid reeds onderdak bieden aan bejaarden, gehandicapte kinderen en een tijdlang aan Hongaarse vluchtelingen, in 1924 als medische verzorgingsinstelling ingericht worden, het "Sint-Andriesziekenhuis". Een deel van het gebouw blijft behouden voor de opname van bejaarden, terwijl in het gerenoveerde deel patiënten verpleegd worden en de Kortrijkse chirurg Baeckelandt en de twee Gentse chirurgen Faut en Huyghebaert geregeld ingrepen uitvoeren.

In 1930 vestigt de jonge chirurg Henri Colle zich in Tielt en voltijds in het ziekenhuis. In 1932 wordt een vleugel aangepast aan de eisen van de moderne heelkunde.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog fungeert het ziekenhuis als militair hulphospitaal nummer 44, waarbij - afhankelijk van het krijgsverloop - afwisselend Belgische, Duitse, Engelse en Poolse militairen worden verpleegd. Het gebouwencomplex wordt vaak beschadigd door bombardementen, waarbij zieken en gewonden in de ruime kelders moeten onderduiken.

In 1947-1948 wordt de meest gehavende vleugel, met name aan de Krommewalstraat, heropgebouwd. In 1949-1950 komen er chirurgen bij waarna de dienst interne geneeskunde een snelle uitbreiding neemt. Naast uitbouw van de spoedgevallendienst worden tevens een neuro-psychiatrische dienst (1962) en een afdeling kindergeneeskunde (1964) opgericht. In 1966 verlaten de Zusters van Maria's Opdracht de stad waarna hun taak wordt overgenomen door de Zusters van het Geloof, die als sinds 1937 de leiding van de materniteit "Ave Maria" en sinds 1954 van de Sint-Lucaskliniek (zie Beernegemstraat nummers 3-5) hebben.

In 1967 is er een principieel akkoord voor de fusie van de drie medische instellingen. Dit wordt in 1974 bekrachtigd door de Congregatie van de Zusters van het Geloof zodat voor het nieuwe complex de v.z.w. Sint-Andriesziekenhuis als eigenaar en uitbater kan optreden.
In 1975-1980 wordt aan het noordoosteinde van de straat het nieuwe Sint-Andriesziekenhuis opgetrokken naar de plannen van architecten Albert Impe (Tielt) en L. Luyten (Wilrijk) (nummer 11).

De oude gebouwen worden in 1990 ingericht als Woon- en Zorgcentrum Sint-Andries en kloosterhuis.

Beschrijving

Exterieur

Sober neoclassicistisch bakstenen complex met aan de straat gelegen vleugels van respectievelijk negen, twaalf en vijftien traveeën en twee bouwlagen, oorspronkelijk onder zadeldak met belvedèretorentje, later verwijderd voor verhoging door middel van mansardedak (linkervleugel onder lagere nok: leien; centrale en rechtervleugel; zwart geglazuurde mechanische pannen met doorlopende dakkapel). Natuurstenen onderdorpels, doorlopend boven hoge dito plint in rechtervleugel. Rechthoekige of getoogde (links) muuropeningen onder strek, heden voorzien van rolluikkasten. Verdwenen luiken van benedenvensters. Deels bewaard witgeschilderd schrijnwerk onder meer met grote roedeverdeling. Lage keldervensters in centrale en linkervleugel (getralied).

Nummer 7 met brede kloostertoegang gevat in natuurstenen omlijsting. Nummer 9 met oorspronkelijke toegang tot de oude kliniek in gepleisterde en witgeschilderde omlijsting met getrapte belijning. Vleugeldeur met rechthoekig bovenlicht met in glas in lood: "KLINIEK S ANDRE". Erboven, vooruitspringende beglaasde mijterboogvormige nis in gelijkaardige omlijsting waarin beeld van patroonheilige Sint-Andries.

Haakse achterliggende vleugel van drie bouwlagen met kelderverdieping onder leien schilddak die de voorbouw met de kapel verbindt.
Neogotische zuidoost-georiënteerde bakstenen kapel onder leien zadeldak, toegewijd aan Heilige Margaretha. Noordwestgevel met hoger gelegen portaal toegankelijk via natuurstenen steektrap met ijzeren leuning. Witstenen spitsboogportaal met archivolten op fijne zuiltjes met bladkapiteel, driepassen in timpaan met centraal beeld van Heilige Margaretha op console. Erboven, vierledig spitsboogvenster met vierpassen en centrale zespas in geprofileerde omlijsting. Rosas in top. Langsgevels geritmeerd door versneden steunberen waartussen hoge spitsboogvensters. Koorafsluiting met afgeschuinde hoeken. Verdwenen ijzeren hekken aan de noordwestzijde van de kapel.

In 2006 heraangelegde binnentuin met onder meer groot grasperk en omlopende verharde paden, decoratief uitgewerkt aan de ingang van de kapel met stermotief. Westzijde van de tuin begrensd door haakse nieuwbouw van het Woon- en Zorgcentrum. Ten zuiden van de haakse vleugel, kleine kloostertuin ingesloten tussen voorbouw en kapel.

Interieur

kapel. Eenbeukige kapel onder spitsbogig netgewelf waarvan de ribben uitlopen op gepolychromeerde schalken met onder meer banderollen en monogram "J.M.J.". Verdwenen polychrome schilderingen door bepleistering en schildering van de wanden bij restauratiewerken onder leiding van de Tieltse architect Albert Impe. Smalle spitsboogvensters. Doksaal met opengewerkte houten afsluiting.

Mobilair

Recent stenen altaar naar ontwerp van architect Albert Impe (Tielt) waarin verwerking van witmarmeren reliëf door de Gentse beeldhouwer Aloïs De Beule, afkomstig uit het oorspronkelijke altaar van de kapel van het hoofdklooster. Fraai gesculpteerde neogotische biechtstoel. Enkele bewaarde niet-figuratieve 19de-eeuwse glasramen; 20ste-eeuwse figuratieve glasramen in koor en boven inkomportaal geschonken door dr. Henri Colle. Gesculpteerde keramische kruisweg in neogotische houten omlijsting.