Historiek

"Gruuthuse" of "Tielt-ten-Hove" is dé belangrijkste heerlijkheid van Tielt en het enige grafelijke gedecentraliseerde leenhof, opgericht in de 14de eeuw en via de ammanie van Tielt afhankelijk van het grafelijk kasteel van Kortrijk. Deze heerlijkheid is in handen van de invloedrijke familie vanden Gruuthuuse. De vroegste heren van Gruuthuuse dragen nog de naam "van Brugge", wat laat vermoeden dat ze afstammen van het huis van de burggraven van Brugge, bekend vanaf 1096. Hun woning aan de Brugse Dijver, waar ze het "gruitrecht" - een bierbelasting - laten innen, wordt ernaar genoemd.

Oudste vermelding van "Thielt ten Hove" in het "Cartulaire de Louis de Male" van 1358, waar de baljuw van Tielt het "Goed ter Meersch" afsplitst van de heerlijkheid. In 1366 wordt Jan II uitdrukkelijk vermeld als onder meer heer van "Thielt ten Hove".

Oudste vermelding van "Gruuthuise" of "Gruuthuuse" in 1416 en in een renteboek van 1443. De invloedrijke familie vanden Gruuthuse bezit een uitgestrekt agrarisch gebied in Tielt, Aarsele, Wingene, Pittem en Meulebeke, met vele cijnsgronden, een vijfenzestigtal achterlenen, de "Kalseimolen" (zie Hondstraat, Wingensesteenweg) en nog een molen op het Stokt.

De kasteelhoeve, het centrum van de heerlijkheid, gaat volgens historicus de Vlaminck terug op de residentie van Folket, heer van Tielt. Deze wordt in 1128 vermeld in het verhaal over de moord op Karel de Goede en de "slag bij Axpoele" door Galbert van Brugge en kiest de zijde van Willem Clito van Normandië in diens strijd tegen Diederik van de Elzas.

De heerlijkheid beschikt over een galg die tot het einde van het ancien régime op een galgenveld opgesteld staat. De beboomde toegangsdreef naar de hoeve, de huidige Gruuthusestraat, vormt, na aanhechting van het Stoktgebied in 1550, de zuidgrens tot waar het middeleeuwse schependom reikt.

Naar de heerlijkheid wordt ook een "cerc" of wijk genoemd, gelegen in de "Poelberghoek", één van de 17de-eeuwse prekadastrale indelingen van Tielt-buiten, waarvan het tracé Gruuthusestraat - Wakkensesteenweg de grens vormt, palend aan de "Abeelstraathoek".

Een landboek van 1615 maakt melding van "[...] behuysde hofstede, de moten, wallen, den Zaelbisch, daeranne den boghaert ende een stick lants noort ande hofstede paelende jeghens den Couter [...]", dan in eigendom van de familie Grusset, ook Richardot genoemd.

Na de dood van Claude Richardot, gouverneur van de Spaanse Nederlanden, in 1701, wordt in afwachting van de verkoop van overheidswege de hoeve in 1705 als volgt beschreven: "[...] une belle cense bien bastie de maisonnage, granges, escuries, estables à vaches et motons, presque toutte environnées d'eau, ornée de tres belles dreves et chesnes en nombre de 4000 arbres [...]".

Op een kaart van 1736 wordt de hoeve weergegeven met gebouwen rondom een centraal erf, waterpartij in de noordwesthoek en aan de zuidzijde een onbebouwde site met dubbele walgracht en aansluitend bosrestant. Het woonhuis aan de noordzijde heeft een hoger opgetrokken oostdeel met aansluitend bijgebouw onder lagere nok. Op de kaart van 1738 door landmeter Franciscus De Bal met de "Hoeberghtiende" in Tielt-buiten en de gronden behorend tot het hospitaal van Oudenaarde wordt de met bomen omzoomde dreef zuidwaarts naar het leenhof van "Gruuthuse" weergegeven.

Ook de Ferrariskaart (1770-1778) geeft de dreef weer met ten zuiden ervan de hoeve "Gruythuyse" met vier losstaande bestanddelen en een moestuin.

Het primitief kadasterplan geeft nog grosso modo dezelfde configuratie weer met bakhuisje aan de westzijde en dubbele walgracht ten zuiden, met als toenmalige eigenaar ene Colombier uit Rijsel.

In het tweede kwart van de 19de eeuw gaat het goed via verdeling over naar Clemmen uit Gent. Vanaf 1873 is graaf Victor Pycke de Peteghem, gedomicilieerd in Bevere, de nieuwe eigenaar, wiens erfgenamen tevens het kasteel te Poeke in eigendom hebben.

Het kadaster registreert in 1955 de bouw van een nutsgebouw aan de zuidwestzijde van het erf.

In de loop van de tweede helft van de 20ste eeuw worden de overige oude bijgebouwen gesloopt en vervangen; het woonhuis blijft bewaard.
Een deel van het bosrijk domein horend bij de hoeve wordt verkaveld, met onder meer de bouw in 1957 van een dieper gelegen landhuis in grote aangelegde tuin (zie Mankemerriestraat nummer 1).

Beschrijving

Toegang via recentere witgekalkte bakstenen pijlers met pannen zadeldakje en nieuw ijzeren hek. Ten noorden van het erf met losse verharding, woonhuis met oude kern. Eénlaagse verankerde witgekalkte baksteenbouw met gepekte plint onder pannen zadeldak (nok loodrecht op straat) met klokkenstoeltje. Woonhuis van acht traveeën met getoogde muuropeningen voorzien van luiken. Houtwerk met grote roedeverdeling. Getoogde deuropening in derde travee. Aan oostzijde, geïntegreerde poorten en klein deurtje. Recentere lage aanbouw onder lessenaarsdak aan straatzijde. Voorliggend nieuw betegeld stoepje.
Recentere bijgebouwen aan oost- en zuidzijde van het erf.