Parochiekerk van Waardamme, toegewijd aan Sint-Blasius. Georiënteerde kruiskerk in classicistische stijl met bouwfases in de tweede helft van de 18de eeuw en in de 19de eeuw; westpartij van 1878 naar de ontwerpplannen van provinciaal architect René Buyck. Mogelijk nog aanwezigheid van een oudere kern.
Ten noorden van de kerk en het omringende voormalige kerkhof bevindt zich het gekasseide Dorpsplein met de voormalige pastorie (confer Dorpsplein nummer 1), ten oosten de Sint-Blasiusstraat en de dorpschool (confer nummer 1) en ten westen de Kerkstraat, loodrecht op de westpartij georiënteerd.

Recent heraangelegde kerkomgeving met onder meer pastoorspad gelegd in bakstenen in visgraatverband, nieuwe beplanting bestaande uit Westerse levensbomen (thuya's), palmen en recent geleide linden. Daarnaast ook knotbeuken en twee vanaf de grond sterk vertakte buxussen. Bewaarde ommegang ter ere van de Heilige Blasius: twee staties met telkens een knotbeuk. De eerste met opschrift "S. BLASIUS HULP DER NOODLIJDENDEN" staat achter het koor, de tweede met opschrift "S. BLASIUS; KLOEKMOEDIGE GELOOFSBELIJDER". Calvarie met 16de-eeuws laatgotisch beeld onder zadeldak met windbord tegen de westgevel van het noordtransept.
Bakstenen kerkhofmuur aan de oostzijde voorzien van lisenen en ezelsrug. Het huidige kerkhof bevindt zich echter ten noordwesten van de kerk en bevat waardevolle verticale en liggende grafmonumenten en gietijzeren kruisen. In 2002 zijn verschillende graven verwijderd en de overblijvende werden gegroepeerd. Het oudste graf, het familiegraf Rommel (confer Kortrijksestraat nummers 405-409), gaat terug tot 1878.

Historiek

10de eeuw. Een akte van 961 van graaf Arnulf II, waarin aan de proost van het Brugse kapittel van Sint-Donaas bezittingen worden geschonken in Ruddervoorde, spreekt over een kapel te Waardamme, één van de twee hulpkerken van de toenmalige parochie Orscamp. Meteen zou dit de oudste vermelding zijn van een bidplaats te Waardamme. De vermelde akte van 961, die later als vals wordt bestempeld door De Smet, wordt pas in een oorkonde van 31 oktober 1089 overgemaakt door graaf Robrecht I de Fries van Vlaanderen. Later verwerft het kapittel van Sint-Omaars het patronaatschap over de kerk. Op burgerlijk vlak behoort de parochie tot het ambacht van de heerlijkheid Oostkamp.

15de eeuw. In 1400 vermeldt men een parochie met kerk te Waardamme en vanaf 1463 melden bronnen dat de parochie niet langer afhankelijk is van Ruddervoorde.

16-17de eeuw. Pieter Pourbus (1561-1571) tekent op zijn Grote Kaart van het Brugse Vrije, gekopieerd door Pieter Claeissens (1601), een vrij indrukwekkend kerkgebouw dat mogelijk bestaat uit een schip en vrij lang transept. De parochiekerk is in het begin van de 17de eeuw echter zo vervallen, dat men in 1611 een speciale belasting heft om geld te verzamelen om de kerk te herstellen.

18de eeuw. Een kaart van 1732 geeft de kerk van Waardamme weer. De 'restauratiewerken' in classicistische stijl, na het verval van de 17de eeuw, worden voltooid in het jaar 1774. De Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden, opgenomen op initiatief van Graaf de Ferraris (1770-1778), geeft een eerste dorpskom van Waardamme weer, gegroeid rondom de kerk.

19de eeuw. Op het primitief kadasterplan (circa 1835) wordt de kerk weergegeven met de pastorie met koetshuis (confer Beekstraat nummer 4) aan de noordzijde van de kerk. De kerk verschijnt er als éénbeukig met een kleine kooruitbouw.
Volgens het kadaster geeft de gemeente Waardamme in 1861 de opdracht om een transept en ruimere koorpartij te bouwen. De mutatieschets toont de evolutie naar een kruiskerk met in de oksels gebouwde sacristieruimtes. De oostelijke koorpartij is echter nog steeds recht. De westpartij van de kerk met de toren wordt, na een blikseminslag in 1876, naar ontwerp van provinciaal architect René Buyck in 1878 herbouwd. De provinciale bibliotheek Tolhuis te Brugge bewaart een tekening van de westgevel vóór de herbouwing (6 juni 1876).

20ste eeuw. Volgens de mutatieschets van 1913 in het kadaster wordt er een licht uitspringende kooruitbouw gerealiseerd, echter niet zichtbaar ter plaatse. De kerktoren wordt in 1918 door de Duitsers gedynamiteerd en kort nadien terug opgebouwd. Na de Eerste Wereldoorlog wordt een kerkklok aangebracht; een tweede kerkklok wordt voorzien in 1952 onder pastoor Roorijck. In 1938 wordt naar verluidt de Sint-Blasiusommegang met knotbeukjes rond de kerk opgesteld; ieder jaar op 3 februari wordt de ommegang gehouden. In 1999, overschildering van het kerkinterieur, samen met de voordien gepolychromeerde beelden.

21ste eeuw. In 2002 wordt de omgeving van de kerk heraangelegd: verschillende graven worden verwijderd, de overblijvende gegroepeerd en de beplanting aangepast. De aanwezige gietijzeren kruisen blijven omwille van het grote kunsthistorisch belang in situ. In het voorjaar van 2007 start een onderzoek in functie van de restauratie van de glasramen, onder leiding van architect Ann Gyssels (Ruddervoorde).

Beschrijving

De plattegrond ontvouwt een kruiskerk met ingebouwde vierkante westtoren met flankerende kapellen onder meer doopkapel links; éénbeukig schip van vier traveeën; transept van één travee en een rechthoekige koorafsluiting. In de oksels van het koor en het transept bevinden zich twee lagere volumes, vermoedelijk beiden gebruikt als sacristieruimte.
Bakstenen kerkgebouw met gebruik van blauwe hardsteen voor de dekstenen en onderdorpels en bij de westgevel voor de sokkel, deur- en vensteromlijstingen. Lichtgekleurde bakstenen bij de hoofdbeuk en donkere bakstenen bij het transept en het koor wijzen op de verschillende bouwfases. De plint in (hergebruikte ?) ijzerzandsteen ter hoogte van het 18de-eeuwse schip wijst mogelijk op een oudere kern.
Classicistische westgevel gedomineerd door de westtoren. Toren van twee geledingen gedateerd met jaarsteen in "1878" verwijzend naar de heropbouw van de voorgevel. Rondboogvormige luiken met vlakke bakstenen omlijsting, gekoppelde rondboogvormige galmgaten verdiept in een korfboogomlijsting, een gesnoerde naaldspits met torenuurwerk en bekroond met een smeedijzeren kruis. Westgevel met gebogen belijning en schouderstukken voorzien van voluten en bolbekroning. Grote segment- en rondboogvormige vensters in vlakke omlijstingen voorzien van oren, neuten en gebogen druiplijst. Getoogd classicistisch westportaal met geriemde omlijsting voorzien van oren en een rocaille uitgewerkte sluitsteen, beiden versierd met guirlandes, met erboven een geprofileerde druiplijst met rechte uiteinden en gevat tussen flankerende voluten. Daarboven nis met het beeld van de Heilige Blasius.
Zijgevels geritmeerd door steunberen met versnijdingen, onder meer overhoeks ter hoogte van het transept en de oostgevel. Grote classicistische getoogde vensters in vlakke bakstenen omlijsting voorzien van oren en neuten. Geprofileerde kroonlijst onder leien zadeldaken.

Interieur

Witgepleisterd interieur. Vlak overzolderd portaal; kerkinterieur met overkluizing van tongewelven voorzien van gordelbogen, uitlopend op vlakke pilasters met eenvoudige imposten en casementen en verstevigd met wit beschilderde trekankers. Zijwanden van het schip bekleed met eikenhouten lambriseringen met gekorniste kroonlijst. Eikenhouten doksaal in classicistische stijl uit de 19de eeuw. Boven het doksaal een toegemaakt kruipgat.
Op de oostwanden van het koor en de transeptarmen, trompe-l'oeil schilderingen uit de 19de eeuw in temperaverf die heiligen in rondboognissen voorstellen onder een ronde beeldnis: in de noordelijke zijbeuk, afbeelding van Onze-Lieve-Vrouw, in de zuidelijke zijbeuk, de Heilige Blasius. Boven het hoofdaltaar, schildering van de Heilige Drievuldigheid met links de Heilige Petrus en rechts de Heilige Paulus. Marmerschilderingen rondom de trompe-l'oeils: plint in rode en wanden in witte en geelbruine imitatiemarmer.
Grafsteen in Carrara marmer van Petrus Joannes Van Acker, pastoor van Waardamme en overleden op 4 mei 1797, in het zuidtransept.

Mobilair

Eikenhouten 18de-eeuws koorgestoelte in classicistische stijl met aan de zuidzijde medaillons van Heilige Elisabeth van Hongarije, Heilige Ludovicus, Onze-Lieve-Vrouw en aan de noordzijde Heilige Carolus Borromeus, Heilige Cecilia en Heilige Paulus. Koorgestoelte mogelijk afkomstig uit de proosdijkapel van Hertsberge (confer Hertsberge, Proosdijstraat nummer 38).

18de-eeuws preekgestoelte in rococostijl uit geverfd eikenhout.
Kerkmeesterbanken uit de 18de eeuw in classicistische stijl in het noord- en het zuidtransept.
Twee 19de-eeuwse eikenhouten biechtstoelen en een 19de-eeuwse armendis in de doksaalwand.
Marmeren doopvont met koperen deksel uit de 19de eeuw.
Lezenaar met opschrift "IN MEMORIAM GEORGE COURTENAY HODGSON".
Beeldhouwkunst. Gepolychromeerde beelden in 1999 overschilderd met het kerkinterieur. Stenen beeld van Heilige Blasius en van Onze-Lieve-Vrouw met gevouwen handen (Maria ten Hemelvaart) in het koor, beiden uit de 18de eeuw. 19de-eeuwse beelden van Heilige Jozef, Maria van Lourdes, Maria, Heilige Hart van Jezus, Heilige Antonius in het transept.
Schilderijen. "Engel met geketenden" en "Heilige Drievuldigheid in de lucht" uit de 18de eeuw. Verschillende 19de-eeuwse schilderijen, waaronder "Christus Heilig Hart", "Kruisweg", "Maria met Rozenkrans", "Onze-Lieve-Vrouw van Altijd Durende Bijstand" en obiits uit de 19de eeuw.
Orgel van Jules Anneessens Tanghe (Fournisseur Pape St. Menin) in 19de-eeuwse neogotische eiken orgelkast en elektrisch orgel van 1928.
Glasramen uit 1910: in het schip met centraal eucharistische symbolen, in het koor aan weerszijden van het altaar glasramen van Heilige Magdalena en Heilige Alice geschonken door baron Eduard Peers de Nieuwburgh en in het transept glasraam van Heilige Blasius en Onze-Lieve-Vrouw. Aan de westzijde, glasraam met de Heilige Blasius. Twee onuitgevoerde ontwerpplannen voor de glasramen in de kerk van Waardamme door Theophile en Eloi, zonen van Samuel Coucke van 1905-1907 worden bewaard in de provinciale bibliotheek Tolhuis te Brugge.
Tegen de zuidgevel van het schip, gedenkplaat voor de gesneuvelden tijdens de Eerste Wereldoorlog.

• Archief Ruimtelijke Ordening West-Vlaanderen - Onroerend Erfgoed, Archiefnummer W/01655 en Levend Archief.
• Kadasterarchief West-Vlaanderen te Brugge, 207: Mutatieschetsen, Waardamme, 1861/2, 1913/2.
• Rijksarchief Brugge, Collectie Kaarten en Plannen, nummer 142: Kaart met eigendommen van de kartuizers van Brugge, gelegen te Waardamme, 18de eeuw.
• Rijksarchief Brugge, Verzameling kaarten en plannen, nummer 168: Kaart van de bossen van de kartuizers van Brugge, gelegen te Waardamme, circa 1770.
• Rijksarchief Brugge, Kaarten en plannen Mestdagh, nummer 1360: Figuratieve kaart van twee hofsteden en gronden, eigendom van het klooster van de kartuizerinnen te Brugge, 18de-eeuwse kopie naar een origineel van 1732.
• Aanwijzende fotografische inventaris van de drie rechterlijke kantons Brugge, Antwerpen, 1965, p. 436.

• BOULJON B., Het Oostkamp, Ruddervoorde, Hertsberge en Waardamme van toen, Brugge, 1984, p. 138-139.
• BOULJON B., Oostkamp, Hertsberge, Ruddervoorde en Waardamme in oude prentkaarten, Zaltbommel, 1981, nummer 9.
• FAUCONNIER T., ROOSE P., Het historisch orgel in Vlaanderen, deel IVa, Provincie West-Vlaanderen, Arrondissementen Brugge en Oostende, Brussel, 1986, p. 406-408.
• PLASSCHAERT D., De Sint-Blasiusparochie te Waardamme, in Honderd parochiebabbels uit Kerk en Leven, Sint-Godelieveparochie Moerbrugge, Deel II (51-100), 2002-2004, Oostkamp, 2004, p. 21-22.
• S.N., Sint-Blasiuskerk te Waardamme, in Open Monumentendag 2002, Ruddervoorde, 2002.
• S.N., Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium, Fototheek.
• S.N., Open Monumentendag, Waardamme: het interieur van de kerk, in De Merel, jaargang 19, nummer 2, 1989, p. 68-69.
• S.N., Waardamme: het interieur van de kerk, in Brochure Open Monumentendagen, 10 september 1989.
• S.N., Uit eigen streek: Een dorp in de West. Waardamme, in het hart van het Houtland, in Curiosa, jaargang 37, nummer 368, 1999, p. 28-29.
• STROBBE L., DENOLF J., Waardamme: een modelgemeente op het platteland, Waardamme, 1971.
• ZWAENEPOEL A., Inventaris van traditionele knotbomen als leidraad voor natuur- en landschapsbehoud en -herstel in West-Vlaanderen, WVI in opracht van de provincie West-Vlaanderen, Brugge, 2005, p. 31, p. 43-44.
• ZWAENEPOEL A., Inventaris van traditionele, solitaire bomen en struiken als leidraad voor natuur- en landschapsbehoud en -herstel in West-Vlaanderen, WVI in opdracht van de provincie West-Vlaanderen, Brugge, 2005, p. 55-56, 215.