Kasteeldomein "De Zandberg", een uitgestrekt, maar in 1930 grotendeels verkaveld domein, bestaand uit een neoclassicistisch kasteel gebouwd ca. 1874 in een omringend park. Het domein is langs de Zeeweg afgeschermd door een hele lange bakstenen muur, wat een beeldbepalend element vormt in het straatbeeld. Een ijskelder langs de Gistelsteenweg en een tot villa omgebouwde hovenierswoning in de Zeeweg op nummer 48, behoren tot het oorspronkelijke domein.

Historiek

Het kasteel "De Zandberg" werd circa 1874 in opdracht van Emile Jooris gebouwd op de plaats van "De Cleene Thems", ook nog "Bystierveldt" genoemd. Dit was een hoeve met losse bestanddelen op een dubbel omwald erf, als landgoed opklimmend tot de 14de eeuw. Toen was het net als het nabijgelegen landgoed "De Grote Thems" eigendom van de familie Themseke.

In een legger van de landen van de Dis van Varsenare uit 1504 werd de oude benaming "een hofstede die men heet bristervelt" geregistreerd; in een document van 1533 werden beide namen genoteerd. In 1772 werd het landgoed omgebouwd tot hoeve. In 1847 kwam de hoeve in handen van Jozef Jooris, een advocaat uit Brugge. Op dat moment reikt het domein van de Gistelsteenweg tot aan de grens met Sint-Andries. Zijn zoon Emile erfde het volledige domein, zal er gaan resideren en in Varsenare een belangrijke persoonlijkheid worden. Emile Jooris liet circa 1865-1867 belangrijke werken uitvoeren op het domein, waarbij de hoevegebouwen sterk werden uitgebreid. De walgrachten worden daarbij grotendeels gedempt. In 1874 wordt het woonhuis vervangen door een kasteeltje op een onregelmatig grondplan, dat in 1878 wordt uitgebreid aan noordzijde. In 1877 laat Emile Jooris ten zuiden van het kasteel een nieuwe portierswoning bouwen, uitgerust met hoevegebouwen, broeikassen en een windwatermolen. In 1885 wordt het kasteel aan oostzijde vergroot. In 1886 worden grote verbouwingen aan alle nuts- en hoevegebouwen op het domein geregistreerd, evenals de bouw van een nieuwe hovenierswoning ten zuiden van het domein, langs de Zeeweg; de windwatermolen wordt niet meer gebruikt. In 1885 dient Emile Jooris een aanvraag in voor een nieuwe "ketel een aanpassing gebouw". In 1890 volgt een aanvraag voor de installatie van een stoommachine. In het gemeentearchief is een gedetailleerde tekening bewaard van deze machine "HERTEY multitubulaire 8PK". In 1899 wordt ten noorden van het kasteel, bij het koetshuis, een kapel gebouwd die zichtbaar is van op straat. In 1906 registreert het kadaster opnieuw belangrijke verbouwingen op het domein. Na de dood van Emile Jooris wordt het domein in 1920 gekocht door Camille de Borchgrave d'Altena-Snijder (Brussel). Deze vestigt zich echter in Knokke, waarna het domein in 1933, wordt opgekocht en grotendeels verkaveld door de Brusselse Burgerlijke Maatschappij "Société Immobiliaire Bernheim". Het park omheen het kasteel wordt teruggedrongen tot het huidige, grosso modo vierkante perceel. De hoevegebouwen worden deels afgebroken, deels verbouwd; het kasteel wordt in 1936 verkocht aan de familie Reynaert, en kort daarna als buitenverblijf aan de Brusselse familie Sarre. Vanaf 1952 komt het kasteel in handen van de gemeenschap van de Zusters van Liefde uit Heule, die er een moederhuis inrichten en daartoe het gebouw sterk aanpassen. Sinds 1969 is het kasteel herbestemd als "West-Vlaams Onthaal- en Oriëntatiecentrum" onder toezicht van het Ministerie van Justitie. Voor de zusters werd in 1973 een nieuwbouwwoning gebouwd ten zuiden van het kasteel, in 1982 met een kapel uitgebreid.

Beschrijving

Kasteeldomein ten zuiden van Varsenare, bestaande uit een kasteel dat circa 1874 werd gebouwd en is omringd door een beboomd en van een vijver voorzien park. Het park is aan straatzijde (oost) door een lange bakstenen muur met steunberen afgezoomd; waarachter niet enkel het huidige domein, maar ook de sinds 1930 gebouwde villa's op de verkavelde stukken van het domein, zijn verscholen. Centraal het witgeschilderde, eclectische kasteel, dat door de afbraak van de hoektorens in het interbellum en door de verbouwingen in functie van moederhuis en opvangtehuis, een deel van zijn pittoresk karakter heeft moeten inboeten. Ten noorden van de toegang tot het domein, grenzend aan de Zeeweg, de sterk verbouwde en van zijn interieurelementen ontdane kapel die circa 1899 wordt gebouwd. De kapel behoudt van haar oorspronkelijke afwerking enkele neogotische elementen, vooral in de fraai uitgewerkte zuidelijke trapgevel met houten klokkentorentje met leien spits, met spitsbogen uitgewerkte houten afwerking van de getrapte geveltop, en een sierlijk omlijst rondbogig venster met glas-in-loodinvulling. Verder naar het zuiden toe, eveneens grenzend aan de straat, de verbouwde restanten van de portierswoning die door Emile Jooris ten zuiden van het kasteel werden opgetrokken. In de zuidwesthoek van het domein, een Mariabeeld op bakstenen sokkel.

Kasteel op rechthoekig grondplan, door uitbouwen en veelhoekige erkers onregelmatig gemaakt. Baksteenbouw onder leien bedaking, waarbij het hoofdvolume onder een mansardedak met dakvensters is gevat, de uitbouwen onder aparte koepel- of tentdaken. Gepleisterde en witgeschilderde lijstgevels op lage hardstenen plint, met kroonlijst op uitgewerkte consoles. Rechthoekige vensteropeningen en siervoegen ritmeren de gevels. De westgevel is uitgewerkt als hoofdgevel, uitkijkend op de mooie vijver. Deze gevel was oorspronkelijk geaccentueerd door torenvormige uitbouwen aan beide zijden, waartussen een veranda; de torens werden in het interbellum afgebroken tot twee bouwlagen. De verbouwingen en uitbreidingen in functie van de herbestemmingen in de jaren 1950 en 1970 brachten eveneens een vervlakking van de bouwkundige details met zich mee.

Het interieur werd aangepast bij de herbestemmingen, die compromissen vereisten qua indeling van de ruimtes onder meer voor de brandveiligheid. Op de gelijkvloerse verdieping behielden en aantal salons en de eetkamer aan de westzijde (een deel van) hun oorspronkelijke aankleding, onder meer stucplafonds met geprofileerde lijsten en centrale rosetten, parket, schouwen, mooi uitgewerkte lambriseringen en supraporta's. De veranda aan vijverzijde is gedragen door gietijzeren zuiltjes. De kamers aan oostzijde en op de verdiepingen hebben geen noemenswaardige interieurafwerking.