De banbrouwerij De Kam – een 18de-eeuws breedhuis – is gelegen in het centrum van Wemmel ten oosten van het voormalige kasteeldomein (nu gemeentehuis) aan de drukke historische verbindingsbaan Steenweg op Brussel, tussen de straten Maalbeeklaan ten noorden en Kam ten zuiden.

Historiek

Banbrouwerij De Kam en de nabij gesitueerde banwatermolen (gesloopt in 1958), waren, zoals de naam aangeeft, eigendom van de kasteelheren te Wemmel. Etymologisch verwijst “ban” immers naar dwangrecht -waar iedere onderhorige aan de heerlijkheid verplicht was te brouwen of te malen-. “Kam” verwijst naar de ijzeren kam om de brouwketel op te hangen en werd een synoniem voor brouwerij.

De heren van Wemmel gebruikten "de Bankam"ook om gerechtszittingen (of vierschaere) te houden en andere officiële akten te verlenen. In 1559 werd aan Adrianus Taye, heer van Wemmel, de hoge jurisdictie verleend. De gerechtskamer bevond zich in de opkamer en was te bereiken vanuit de gelagzaal. De kelder eronder was ingericht als gevangenis en bevat nog steeds de ringen waaraan de gevangenen werden vastgebonden.

Eertijds hielden ook de schuttersgilden Sint-Servaas en Sint-Sebastiaan, gesticht in 1755 door markies Francois-Philippe Taye, hier hun vergaderingen. Hiernaar verwijst nog de nis in de voorgevel waarin oorspronkelijk het processiebeeldje Sint-Servaas (1755) werd gestald (heden in privé-bezit). De wip bevond zich aan de overzijde van de straat op de weide ‘De Gulden Boomgaerdt’, maar moest circa 1910 plaats maken voor de ‘tramstatie’. Hoewel de banbrouwerij reeds in archiefstukken van 1496 wordt vermeld, dateert het huidige pand uit de 18de eeuw. De bouw hangt vermoedelijk samen met de vele plunderingen die Wemmel op het einde van de 17de eeuw moest ondergaan en waarbij enkel het kasteel en de kerk relatief gespaard bleven. Bij de heropbouw van de Kam werden de oude kelders gerecupereerd. In de 19de eeuw werd de achtergevel verhoogd tot twee bouwlagen, de vlechtingen in de zijgevels verwijzen nog naar het oorspronkelijke volume.

Kaart- en kadastermateriaal tonen aan dat de vrijstaande brouwerijgebouwen achter De Kam in de loop ter eeuwen steeds uitgebreid en aangepast werden. De brouwerij bleef in werking tot de eerste Wereldoorlog, kort daarna werden alle bedrijfsgebouwen gesloopt. In 1951, 1953 en 1955 vonden aanpassingswerken plaats aan het interieur van de herberg en werden bijgebouwen aan de achterzijde en rechterzijgevel opgetrokken om de herberg te kunnen omvormen tot restaurant, een functie die het nu nog steeds heeft.

Beschrijving

De banbrouwerij-herberg is opgevat als een onderkelderd breedhuis van zeven traveeën en twee bouwlagen onder een mank zadeldak van gemengde zwarte en rode Vlaamse pannen, opgetrokken in de 18de eeuw in een sobere traditionele stijl ter vervanging van de voorgaande banbrouwerij waarvan de oude kelders werden gerecupereerd. Voorheen gewitte baksteenbouw op gepikte plint met gebruik van zandige kalksteen voor de venster- en deuromlijstingen. Het gebouw is voorzien van een lijstgevel met dubbelhuisopstand op een vernieuwde bakstenen plint (zie foto inventaris 1975) en afgelijnd door een geprofileerde bakstenen daklijst en een houten bakgoot. Op de begane grond bevinden zich voormalige kruisvensters onder dubbele ontlastingsboogjes met hardstenen dorpels en luikduimen; op de verdieping ziet men behouden kruisvensters en deels bewaard traliewerk. Links van de deur bevinden zich een opkamer van twee traveeën eveneens met voormalige kruisvensters, twee kleine getraliede vensters in kalkzandstenen omlijsting op de verdieping en twee kleine keldervensters onder houten latei. Het houten schrijnwerk is groen geschilderd en op de benedenverdieping T-vormig en ingevuld met glas in lood. De zware opgeklampte deur is voorzien van een lage, kwarthol geprofileerde kalkzandstenen deuromlijsting met negblokken onder een houten latei. Uiterst links bevindt zich een ijzeren gevelnis waarin naar verluidt een houten processiebeeldje Sint-Servaas van 1755 stond, heden buste van Maria met kind.

De achtergevel werd in de 19de eeuw tot twee bouwlagen verhoogd en wordt momenteel gedeeltelijk aan het zicht onttrokken door lagere aanbouwsels onder plat dak (begin jaren 1950). Op de verdieping bevinden zich rechthoekige vensters onder houten lateien.

Gedesaxeerde zijtuitgevels aan de linkerzijde met vlechtingen geven de contouren van het oorspronkelijk volume weer; sporen van vlechtingen in de rechterzijtuitgevel. Aan de rechterzijde bevinden zich éénlaagse aanbouwels uit begin jaren 1950.

Interieur

De banbrouwerij is voorzien van twee kelders onder tongewelf in de uiterste traveeën. De kelder onder de opkamer bevat in het plafond nog twee smeedijzeren ringen voor het vastbinden van de gevangenen. Het gebouw heeft zijn dragende structuur van moer- en kinderbalken en genummerde dakspanten behouden, alsook de interieurindeling bestaande uit één grote gelagzaal en een opkamer aan de voorzijde en kleine smalle kamers aan de achterzijde (zie grondplannen V. Buelens). De wand tussen de opkamer en de gelagzaal werd grotendeels verwijderd om het restaurant te vergroten. De geprofileerde balksleutels op de benedenverdieping bleven, al dan niet ingekast, bewaard. De openingen in de balksleutels van de gelagzaal verwijzen mogelijk naar het gebruik van korbelen wat dan weer op hergebruik wijst.

Voormalige banbrouwerij-herberg De Kam, gelegen in het dorpscentrum aan de historische verbindingsweg Brussel-Merchtem. In zijn huidig voorkomen daterend uit de eerste helft van de 18de eeuw maar reeds vermeld in archiefstukken van 1496.

Ban betekent dwangrecht (iedereen onderhorig aan de heerlijkheid was verplicht hier te brouwen) en kam is synoniem voor brouwerij. De banbrouwerij-herberg was samen met de in 1958 gesloopte banwatermolen ingeplant aan de oostelijke rand van het heerlijk kasteel. "De Kam" werd door de heren van Wemmel ook gebruikt om gerechtszittingen (vierschaere) te houden en andere officiële akten te verlenen. In 1559 werd immers aan Adrianus Taye, heer van Wemmel, de hoge justitie verleend. De gerechtskamer bevond zich in de opkamer en was te bereiken vanuit de gelagzaal. De kelder eronder was ingericht als gevangenis en bevat nog steeds de ringen waaraan de gevangenen werden vastgebonden.

Eertijds hielden ook de schuttersgilden Sint-Servaas en Sint-Sebastiaan, gesticht in 1755 door markies Francois-Philippe Taye, hier hun vergaderingen. Hiernaar verwijst nog de nis in de gevel dat oorspronkelijk een Sint-Servaasbeeldje van 1755 bevatte (heden privé-bezit). De wip bevond zich aan de overzijde van de straat op de weide "De Gulden Boomgaerdt".

De bouw van een nieuwe banbrouwerij-herberg in de 18de eeuw hangt vermoedelijk samen met de vele plunderingen die Wemmel op het einde van de 17de eeuw moest ondergaan en waarbij enkel het kasteel en de kerk relatief gespaard bleven. Kaartmateriaal toont aan dat de brouwerijgebouwen die aan de achterkant van De Kam waren gesitueerd in de loop ter eeuwen steeds uitgebreid en aangepast werden. De brouwerij bleef in werking tot de eerste Wereldoorlog, kort na de oorlog werden de bedrijfsgebouwen gesloopt. In 1951, 1953 en 1955 vonden aanpassingswerken plaats aan het interieur van de herberg en werden bijgebouwen aan de achterzijde en rechterzijgevel opgetrokken om de herberg te kunnen omvormen tot restaurant, een functie die het nu nog steeds heeft.

Onderkelderd breedhuis van zeven traveeën en twee bouwlagen onder mank zadeldak van gemengde zwarte en rode Vlaamse pannen, opgetrokken in traditionele stijl in de eerste helft van de 18de eeuw ter vervanging van de voorgaande banbrouwerij waarbij de oude kelders werden gerecupereerd. Voorheen gewitte baksteenbouw op gepikte plint met gebruik van zandige kalksteen voor de venster- en deuromlijstingen. Lijstgevel met dubbelhuisopstand op een vernieuwde plint van gesinterde baksteen (zie foto inventaris 1975) en afgelijnd door een geprofileerde bakstenen daklijst en een houten bakgoot. Voormalige kruisvensters; op de begane grond onder dubbel ontlastingsboogje, met hardstenen dorpels en luikduimen; op de verdieping met behouden kruisen en deels bewaarde tralies in het venster boven de deur. Links van de deur een opkamer van twee traveeën eveneens met voormalige kruisvensters bekroond door twee kleine getraliede vensters in kalkzandstenen omlijsting en twee kleine keldervensters onder houten latei. Groen geschilderd houten schrijnwerk, op de benedenverdieping T-vormig en ingevuld met glas in lood. Lage, kwarthol geprofileerde kalkzandstenen deuromlijsting met negblokken onder een houten latei waarin een zware opgeklampte deur. Uiterst links ijzeren gevelnis waarin naar verluidt een houten beeldje van Sint-Servaas van 1755 stond, heden buste van Maria met kind.

Achtergevel vermoedelijk in de 19de eeuw tot twee bouwlagen verhoogd, gedeeltelijk aan het zicht onttrokken door lagere aanbouwsels onder plat dak (begin jaren 1950). Op de verdieping rechthoekige vensters onder houten lateien. Gedesaxeerde linkerzijtuitgevel met vlechtingen die de contouren van het oorspronkelijke volume weergeven; sporen van vlechtingen in de rechterzijtuitgevel.

Interieur. Twee kelders onder tongewelf in de uiterste traveeën. Het gebouw heeft zijn dragende structuur van moer- en kinderbalken en dakgebint behouden, alsook de interieurindeling bestaande uit grote kamers aan de voorzijde gevolgd door kleine smalle achterkamers (zie grondplannen Buelens). De wand tussen de twee grote ruimten op het gelijkvloers (opkamer en gelagzaal), werd grotendeels verwijderd om het restaurant te kunnen vergroten. Beide kamers hebben hun geprofileerde balksleutels behouden.

Voormalige banbrouwerij daterend uit de 17de-18de eeuw, voorheen deel uitmakend van de plaatselijke heerlijkheid en reeds vermeld in 1570. Tweeverdiepingshuis van zeven traveeën afgedekt met een zadeldak (pannen) en opgetrokken uit witgekalkte baksteen met een gepikte plint.

Lage rechthoekige deur met kwartholle posten van zandsteen en een houten latei; kruisvensters van zandsteen met bewaarde kruiskozijnen op de bovenverdieping en met dubbele ontlastingsboogjes op de begane grond. Links van de deur, opkamer van twee traveeën met voormalige kruisvensters, twee kleine rechthoekige keldervenstertjes en twee gelijkaardige bovenvenstertjes. Bakstenen muurvlechtingen in de rechterzijgevel en sporen ervan in de linker. Gewijzigde achtergevel voorzien van recente bijgebouwen.