Inventaris
erfgoedobject

Parochiekerk Sint-Lambertus met kerkhof

bouwkundig element
ID
940
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/940

Juridische gevolgen

Provincie
Limburg
Gemeente
Lanaken
Deelgemeente
Neerharen
Straat
Kasteelstraat
Locatie
Kasteelstraat 30 (Lanaken)
Nauwkeurigheid zone
Tot op 15m
Oppervlakte zone
2 098m²
Bewaringstoestand
Bewaard
Erfgoedwaarde
Aanwezig

Kenmerkgroep 1

Kenmerkgroep 2

Typologie: grafkruisen, grafplaten
Datering: 17de eeuw, 18de eeuw

Inventarisatie funerair erfgoed (thematische inventarisatie: van tot )

Thema: Kerkhoven en buitenbegraafplaatsen

Beschrijving

Neoromaanse basilica, gebouwd in 1875-1876 naar ontwerp van H.Jaminé, ter vervanging van een oudere kerk op dezelfde plaats. De oude kerk was een zaalkerk van drie of vier traveeën met voorstaande westtoren van mergelsteen (?) en rechthoekig koor. Het schip schijnt een oude kern (11de eeuw) te hebben en was opgetrokken uit breuksteen en kiezelsteen in onregelmatig verband; de toren schijnt gotisch. In 1760 wordt het schip verhoogd en een nieuw koor gebouwd; in 1837 wordt het koor verlengd, en het portaal verplaatst van de zuidzijde van het schip naar de voorgevel van de toren. Deze kerk wordt in 1875 afgebroken.

De plattegrond van de huidige kerk beschrijft een driebeukig schip van twee traveeën, met westpartij bestaande uit een vierkante toren geflankeerd door twee kapellen onder lessenaarsdaken en een halfronde traptoren, en een koor van een rechte travee met halfronde sluiting, geflankeerd door sacristiëen.

Bakstenen gebouw met afwerking van gele natuursteen. Toren van vier geledingen onder ingesnoerde naaldspits, elke gevel bekroond door een puntgevelvormige verhoging; haaks op elkaar gestelde steunberen; neoromaans rondboogportaal, waarboven een even breed rondboogvenster; uurwerk in de derde geleding en twee rondboogvormige galmgaten in elke gevel der bovenste geleding. Schip en koor onder zadeldaken, zijbeuken onder lessenaarsdaken. Rondboogvensters.

Bepleisterd interieur. Overwelving door middel van kruisgewelven tussen rondboogvormige gordelbogen; halve koepel over de apsis. Rondboogarcade van het alternerend stelsel (twee zuilen en een bundelpijler); teerlingkapitelen met gestileerde loofmotieven.

Mobilair

Zijluiken van een triptiek (?) met voorstelling van Ecce Homo, portret van schenkster, Graflegging, Sint-Lambertus en Sint-Petronella, paneel (midden 16de eeuw); schilderij, voorstellend Onze-Lieve-Vrouw van Bijstand, paneel, in een houten, deels vergulde omlijsting, gedateerd 1659. Beeldengroep van Sint-Anna-ten-Drieën, gepolychromeerd hout (begin 16de eeuw); beeld van Onze-Lieve-Vrouw met Kind (circa 1600?); beeld van Sint-Blasius, gepolychromeerd hout (17de eeuw); beeld van Sint-Lambertus, gepolychromeerd hout (17de eeuw); beeld van Sint-Bernardus van Clairvaux (?), eik (circa 1700).

Neoromaans hoofd- en noordelijk zijaltaar; zuidelijk altaar met retabel, voorstellend de Passie van Christus en de Boom van Jesse, gepolychromeerde eik, Antwerpen (circa 1525), gerestaureerd door Gosselin in 1898. Neogotische preekstoel, eik, in 1971 omgebouwd tot sacristiekast en altaar (tweede helft 19de eeuw); twee neoromaanse biechtstoelen (tweede helft 19de eeuw); doopvont, hardsteen, gedateerd 1699; muurschilderingen boven de scheiboog en in de koepel van de apsis; kast, eik, met op de binnenkant van de deuren beschildering met voorstelling van twee engelen (tweede kwart 17de eeuw). Grafsteen in de noordsacristie, met gegraveerde liggende figuur van geharnaste ridder, hardsteen, gedateerd 143.; grafsteen in het portaal van Willem van Hoevenen († 1729, zijn vrouw († 1735) en zoon († 1797); in het portaal ook twee grafstenen van 1837 en 1839.

  • GEUKENS B., Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen. Provincie Limburg. Kanton Maasmechelen. Brussel, 1972, p.26-27.
  • DESMEDT H., Het Antwerps retabel van Neerharen. (Het Oude Land van Loon, 1955, p.157-163).
  • DUSAR A., Limburgs kunstbezit. Van prehistorie tot classicisme. Hasselt, 1970, p.32, 83, 170, 171, 193, 195, 227, 279.
  • KEELHOFF K., Notices historiques et archéologiques sur l'ancienne église et les villas romaines de Neerhaeren, 1888.
  • KUBACH H.E. & VERBEEK A., Romanische Baukunst an Rhein und Maas. Katalog der vorromanischen und romanischen Denkmöler. Berlin, 1976, p. 820.

Bron: SCHLUSMANS F. 1996: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Tongeren, Kantons Bilzen - Maasmechelen, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 14n3, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Schlusmans, Frieda
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Omgevend ommuurd kerkhof met een calvariekapel en grafstenen van de 17de eeuw tot de naoorlogse periode. 

Historiek

Op de Ferrariskaart uit de late 18de eeuw staat het kerkhof van Neerharen aangeduid als een rechthoekig met bomen omzoomde ruimte rond de kerk. De Atlas der Buurtwegen uit 1841 toont langs de westzijde een muur terwijl de afscheiding met de noordelijk gelegen weg nummer 24 nog steeds bomen of een haag suggereert. De oppervlakte van het kerkhof is sinds dan niet wezenlijk gewijzigd. Ter hoogte van de calvariekapel was er vermoedelijk ooit een groenaanplant (laantje of flankerende bomen) zoals blijkt uit een ongedateerde postkaart. Een tweede postkaart, vermoedelijk uit het interbellum toont een volledig met gras begroeid kerkhof, formeel opgedeeld met rechte verharde paden en verspreid enkele graftekens.

Beschrijving

Het met een bakstenen muur onder hardstenen dekstenen omheinde kerkhof is deels vergroend en deels met kiezeltjes belegd. Ter hoogte van de straat vormt de kerkhofmuur de basis voor een gietijzeren hekken, vermoedelijk een werk van de Kempische IJzergieterij en Smederij / Forges et Fonderies de la Campine August Van Aerschot uit Herentals. Langs de straatzijde vormen enkele bomen een groenscherm. Wellicht zijn ze een restant van een laantje naar de calvariekapel.  Tegen de zuidelijke kerkhofmuur staat de calvarie onder een in hout en baksteen opgetrokken calvariekapel.  Vier gedraaide, naar boven toe verjongende sokkels dragen vier Dorische zuilen die op hun beurt een houten luifel ondersteunen. De achterwand is opgetrokken uit baksteen. De witgeschilderde beelden stellen de gekruisigde christus, Maria en Johannes voor.

Ter hoogte van de west en zuidkant van de kerk bevinden zich een aantal opmerkelijke historische graftekens. In het noorden staat een grafplaat voor de abdis Maria Ursula De Minckwitz (+1719). Twee engelen zitten op een sarcofaag met leeuwenpoten. De sarcofaag draagt de graftekst. De ene engel treurt terwijl de andere de dode wekt met een bazuin. Het skelet van een kloosterlinge richt zich op in de tombe. Beide engelen houden het gekroonde wapenschild van Maria Ursula De Minckwits vast. Erboven staat de staf van de abdis. Links en recht prijken de kwartierstaten. Achter de sarcofaag staan twee omgekeerde brandend toortsten.

Ten noorden van het kerkportaal werden vijf natuurstenen grafkruisen opgesteld. Uit foto’s van 1946 blijkt dat ze ooit verspreid op het kerkhof stonden opgesteld.

Er is één op een punt toelopende anoniem grafkruis.

Het gelobde grafkruis met geringde voet voor Gilis Jansen draagt onder een in laagrelief uitgewerkt IHS-monogram de ingebeitelde graftekst Hier light begraeven de eersaeme Gilis Yansen Jonghman sone van Paulus ende van Clara Frins gestorven den 4 april 1741 bidt Godt voor de ziele.

Het spits toelopende grafkruis voor Mathijs Frins draagt onder een in laagrelief uitgevoerd symbool de ingebeitelde graftekst Hier ligt begraven Mathijs Frins int iaer 162? Den 21 februaria Bidt voor die siele.

Het gelobde hardstenen grafkruis voor de familie Van Den Hoeven heeft onder een in laagrelief gebeeldhouwd IHS-motief in een zonnekrans de ingebeitelde graftekst DOM 1792 [Hier] gestelt door den eerw heer Nicolaus Van den Hoeven pastor alhier tot memorie van zyne ouders voorouders en familie Bidt Godt voor de zielen. RIP Het geheel wordt afgesloten met de afbeelding van een schedel met dijbeenderen.

Het grafkruis voor Vrens Gybels verloor zijn top. Onder een ingebeiteld complex kruis in de kop prijkt de graftekst Vrens Gybels de iongen van Haren starf den 23 Augustii 1626 Bidt voor de ziel.

Ten zuiden van de kerk bleven een paar met een metalen hekken omheinde grafpercelen bewaard. Ter hoogte van de calvariekapel situeert zich het met een neogotisch gietijzeren hekken omsloten grafperceel van de familie Van Zuylen. De hardstenen hoekpilasters van het hekwerk zijn gedecoreerd met omgekeerde toortsen. Een hardstenen neogotisch kruis op een rechthoekige, aan de zijkanten opengewerkte sokkel domineert het perceel. Op de voorzijde van de sokkel prijkt het wapenschild van de familie. Meer naar het oosten ligt het grafperceel van de familie Davin uit 1904. Het grafteken zelf is een neogotisch hardstenen kruis op een sokkel. Meer naar het noorden, twee aan elkaar gesloten grafpercelen voor de families Halsdorff-Fournier - met een eenvoudig hardstenen grafkruis in een graftuin – en de familie De La Haye-Keelhof Teys-Pollender met een art deco stèle uit hardsteen en marmer. Het grafperceel voor de familie Schutters Bergen-Vanes Brouns-Vandevelde, mogelijk opgetrokken in 1889 bestaat uit een neoclassicistische hardstenen grafpijler in een door hardstenen pijlers en kettingen omsloten grafperceel. Het hardstenen grafteken bestaat uit een sokkel, hoog lichaam met op de voorzijde het grafschrift, een fries en afgetopt met een Leo Belgicus. Tegen de zuidelijke kerkgevel staat een modernistisch graf met een stèle waarop een wapenschild en ervoor een graftuin.

Tussen de graven bevinden zich hardstenen graftekens uit de 20ste eeuw: boomstamkruis (L. Crolla 1926), stèles en stèle-met-zerken, gietijzeren kruisen.

Op het oostelijk en noordelijk deel van het kerkhof, dat volledig bedekt is met kiezeltjes, bevinden zich voornamelijk grafstenen uit de naoorlogse periode tot omstreeks 2000. De percelen tonen een typisch beeld van een naoorlogs plattelandskerkhof. De vormelijke evolutie van de graftekens bleef er bewaard (kruisen, stèles, stèles met een zerk) net als de gangbare stijlen (art deco en modernisme) en de materiële evolutie (hardstenen graftekens, houten en gietijzeren grafkruisen, hardsteen, marmers, composietsteen, kunststof, leisteen, baksteen, mozaïeken en graniet).

  • Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000. (1771-1778).
  • Atlas van de Buurtwegen, opgesteld naar aanleiding van de wet op de buurtwegen van 10 april 1841, schaal 1:2.500 (overzichtsplannen schaal 1:10.000).
Auteurs: Mertens, Joeri
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties

Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Sint-Lambertus met kerkhof [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/940 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.