Stenen windmolen met molenlandschap
bouwkundig / landschappelijk element- ID
- 9709
- URI
- https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/9709
Juridische gevolgen
-
is aangeduid als beschermd stads- of dorpsgezicht, intrinsiek Stenen windmolen met omgeving
Deze bescherming is geldig sinds -
omvat de aanduiding als vastgesteld bouwkundig erfgoed Stenen windmolen
Deze vaststelling is geldig sinds -
omvat de aanduiding als beschermd monument Stenen windmolen
Deze bescherming is geldig sinds -
omvat de aanduiding als vastgesteld bouwkundig erfgoed Beltmolen
Deze vaststelling was geldig van tot
Beschrijving
18de-eeuwse stenen koren- en oliemolen van het type bovenkruier (grondzeiler), oorspronkelijk met houten pestelroeden in gietijzeren askop.
In 1762 verleende de Oostenrijkse keizerin Maria-Theresia een octrooi aan Pieter Emanuel Joseph d’Hane voor de oprichting van deze molen en de daaropvolgende eeuwen bleef de molen in het bezit van de Gentse familie D’Hane de Steenhuyze en erfgenamen. Tussen 1882 en 1886 werd het gaande werk hersteld (zie datum op sterrewiel) en bouwde men het nog bestaande kruiwerk op ijzeren ballen onder de zetel. Hiervoor werd ook het bovenste deel van het metselwerk van de romp hermetst. Na beschadiging tijdens de Eerste Wereldoorlog, werd nog een poging gedaan tot herstel maar in 1923 werd deze reparatie stop gezet en de molen werd niet langer in werking gesteld. Vanaf de jaren tachtig zijn er plannen voor herstel en restauratie (onder andere van architect Pascal Mariman uit 1987 en van architect Thierry Ferfers uit 2014-2015).
Typerend voor de molen is het unieke kruiwerk op ijzeren ballen (zetelkruier) en het op de bovenverdieping bewaarde houten binnenwerk (met onder meer nog lantaarns met spillen voor overbrenging). Ook bleven drie paar maalstenen bewaard. De stenen windmolen van Elene is één van de meest typische Vlaamse grondzeilers met waardevolle erfgoedelementen zoals:
- eikenhouten pestelgevlucht;
- staart met vanegespan;
- molenas (liggende as) met sporen van kruisarmen van een vroeger;
- vangwiel;
- zetelkap op kogellager met ijzeren ballen;
- de onderste berrie die niet in het metselwerk zit maar vast ligt op vier moerbalken;
- groot aantal olmen rollen;
- poortopening met klampsteen uit 1762;
- raamopeningen met diefijzers en sporen van luiken in plaats van ramen;
- zolders met doorkijk vanaf de begane grond tot de in de molenkap;
- steentrommel op luizolder;
- molenstenen met een grote diameter van 1,80 m.
- D'HUYVETTER C., DE LONGIE B. & EEMAN M. met medewerking van LINTERS A. 1978: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Aalst, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 5N2 (H-Z), Brussel - Gent.
- DENEWET L., HOLEMANS H. en OSSTYN M. 2020: Windmolen [online], https://www.molenechos.org/molen.php?nummer=241 (geraadpleegd op 22 april 2020).
- FERFERS T. 2017: Integraal Beheersplan Onroerend Erfgoed. Beschermd monument Stenen Windmolen te Elene [online], https://id.erfgoed.net/plannen/488 (geraadpleegd op 22 april 2020).
Auteurs: d'Huyvetter, Clio; de Longie, Bea; Eeman, Michèle; Vandeweghe, Evert
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Aanvullende informatie
Molenlandschap
Op de Kabinetskaart van de Ferraris ligt de windmolen omgeven door open akkers. De toegang is een zuid-zuidoost gericht pad dat aan de westkant van molen toekomt. Op de Atlas der Buurtwegen wordt de toegangsweg naar de stenen molen aangeduid als Sentier 19, ‘Molleweg’. Het was een deels winterhard pad met centrale verharding voor het transport met handkarren. Met de komst van de spoorweg in 1870-1875 ondergaat het molenlandschap een grote wijziging. De spoorweg komt op een talud ten westen van de molen die een harde grens vormt. Na het stoppen van de maalactiviteit in 1920-22 bleef het Mol(l)epad bruikbaar tot minstens 1983. Daarna vervaagde het tracé en had het enkele nog een laatste functie als grens bij de opdeling van het perceel in twee verschillende pachten. De verharding werd naar alle waarschijnlijkheid weggehaald om het veld daarna om te ploegen.
De onmiddellijke omgeving rond de molen heeft nog een overwegend agrarisch karakter en refereert aan de economische activiteit. Het omliggende akkerland is zacht hellend in zuidelijke richting wat ervoor zorgt dat de molen voor de helft op een eigen heuvel of belt is gebouwd. Het Mol(l)epad is verdwenen maar het profiel is nog deels herkenbaar in het noordoosten. Langs het 19de-eeuws tracé van de molenweg werd een rij populieren geplant. Het Snijdreefken ten noorden is in oorsprong een pad ontstaan rond 1399 dat het Molenhof met het eerste kasteel van Leeuwergem verbond. Het onverharde pad werd recent beplant met een rij eiken.
- Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000.
- Atlas van de Buurtwegen, opgesteld naar aanleiding van de wet op de buurtwegen van 10 april 1841, schaal 1:2.500 (overzichtsplannen schaal 1:10.000).
- FERFERS T. 2017: Integraal Beheersplan Onroerend Erfgoed. Stenen Windmolen te Elene, Oosterzele-Landskouter (https://id.erfgoed.net/plannen/488).
