Georiënteerde driebeukige neoromaanse kruisbasiliek van 1874-1880 naar ontwerp van L. Blomme; vroeggotische toren uit de eerste helft van de 13de eeuw, herbouwd in 1940-1943 naar ontwerp van F. de Groodt onder leiding van kanunnik R. Lemaire. Gelegen aan oostzijde van de Markt, omringend voetpad met bloembakken; Heilig Hartbeeld op beboomd perkje ten zuiden.

Historiek

Tienden van Berlaar in 1227 door Egidius Berthout afgestaan aan de abdij van Roosendaal (Walem), circa 1230 opbouw van kerk waartoe huidige toren behoorde. Circa 1353 (zie gedenkplaat in toren) vervangen door nieuwe kerk, laatstgenoemde vermoedelijk door brand verwoest. Een derde kerk met laatgotisch koor (midden 17de eeuw), lager gelegen driebeukig schip en transept (18de eeuw), kapelletje (17de eeuw) aan noordzijde toren en sacristie (1786) werd in 1873-76 (zie gedenkplaat rechts van noordelijke transeptportaal), vervangen door een grotere neoromaanse kerk naar ontwerp van L. Blomme in harmonie en met behoud van de meermaals (onder meer in 1855) herstelde toren. Laatstgenoemde nogmaals hersteld in 1922 naar ontwerp van E. Careels met vervanging van onder meer verweerde basementen van de zuiltjes, kapitelen en dagkanten.

Op 14 mei 1940 toren gedynamiteerd door Belgische militaire overheid, gedeelte van portaal en noordelijke muur bleven overeind; na opmeting en grondig onderzoek van puinen en archief, herbouwd met maximale recuperatie van materiaal in 1940-1943 (zie gedenkplaat in toren) naar ontwerp van F. De Groodt onder leiding van kanunnik R. Lemaire.

Huidige toren: gewapende betonconstructie met halfdragende skeletbouw, torennaald benadert de vroeggotische vorm met bedekking van rode leitegels, vroegere blinde wimberg met nis; torenportaal kreeg opnieuw volle hoogte door verwijdering van houten vloer van hoogzaal; galmgaten zonder klankborden. Zijbeuken verkort zodat toren vrijstaat, door tussenstuk met kerk verbonden.

Beschrijving

Plattegrond: vierkante westtoren, driebeukig schip van drie traveeën met aan noordwestzijde aangebouwde driekwartronde doopkapel, driebeukig transept met twee rechte traveeën en vlakke sluiting, koor met apsis van twee rechte traveeën en halfronde sluiting, rechthoekige sacristie en weekkapel tussen transepten en zijkoren. Toren van Ledische zandsteen; bakstenen kerkgebouw met banden van donkerrode baksteen, zandstenen plint; tussenstuk en doopkapel van zandsteen.

Vierkante westtoren van vier geledingen onder spits tentdak (leitegels). Eenvoudige op elkaar gestelde steunberen tot derde geleding. Kordons, steigergaten onder hardstenen daklijst op klossen. Derde en vierde geleding met drie rondbogige Brugse traveeën, bij de noordgevel vierde geleding met twee verdiepte muurvlakken en galmgaten. Tweede geleding met twee spitsboogvensters en rondvenster in rondbogig verdiept muurvlak; colonnet met kraalprofiel en waterlijst op colonnetten met knopkapitelen, dekplaat op figuratieve kraagstenen. Spitsboogvensters en hoger driepasvormige lancetvensters en -galmgaten in dito omlijsting. Uitspringend rondboogportaal met eenvoudige wimberg. Geprofileerde dagkanten met colonnetten, knopkapitelen onder kordonvormende dekplaat bij muurdammen op verweerde figuratieve kraagstenen. Vlakke wimberg met rondboognis waarin neoromaanse tronende Sint-Pieter.

Schip, transepten en koor onder afgewolfde en zadeldaken, zijbeuken onder lessenaarsdaken, sacristie en weekkapel onder (aanleunend) leien schilddak. Traveeën en hoeken met versneden steunberen. Tandfriezen, aantal daklijsten op klossen. Rondboog-, spitsboog- en rondvensters. Transeptgevels met drie spitsboogvensters en radvensters ingeschreven in rondboog op bakstenen colonnetten. Noordelijk spitsboogportaal in transept: rechthoekige deur, boogveld en wimberg. Driekwartronde doopkapel van 1940-1943 onder kegeldak, rondboogvenstertjes.

Interieur

Bepleisterde en witgeschilderde driebeukige basiliek. Torenruimte met kruisribgewelf op kraagstenen, bakstenen gewelfvlakken en gepolychromeerde sluitsteen voorstellende Lam Gods.

Schip, transept en koor met drieledige opstand. Spitsbogige scheibogen op zuilen met knopkapitelen, triforium met tweelichten. Kruisribgewelven en spitsbogige moerbogen op colonnetten met knopkapitelen. Koorsluitingen met stergewelven op colonnetten. Zijbeuken met kruisgewelven en spitsbogige scheibogen op colonnetten.

Mobilair. Marteldood van Heilige Petrus apostel, door P. Thijs, derde kwart 17de eeuw; Mystiek huwelijk van de Heilige Catharina van Alexandrië door Th. Boeyermans, derde kwart 17de eeuw. Gepolychromeerde beelden: Ecce Homo (vierde kwart 17de eeuw, eerste kwart 18de eeuw), Jezus aan het Kruis (18de eeuw), Heilige Antonius abt en Heilige Petrus paus (circa 1850).

Neogotisch meubilair: gepolychromeerde altaren van circa 1876 (hoofdaltaar met gebeeldhouwd retabel), communiebank van circa 1870, preekstoel uit de eerste helft van de 18de eeuw, één neoclassicistische en neogotische biechtstoelen uit het derde kwart van de 19de eeuw. Orgel van 1954-1955 door J. Stevens. Glasramen hersteld in 1945 door J. Van den Broeck.