Inventaris

Houtavestraat 1 (Kruisem)
Gesloten hoeve met vierkante aanleg en gewitte gebouwen omheen verhard erf met mestvaalt, ingeplant ten westen van de straat met private weg in het oosten. Toegang via doorrit in zuidvleugel. Boerenhuis van zeven traveeën en anderhalve bouwlaag onder schilddak, met kern uit de eerste helft van de 19de eeuw.

Huiseplein 3 (Kruisem)
Fraai huis van negen traveeën onder zadeldak met centraal getrapt dakvenster, in zijn huidige vorm daterend van 1872 doch oudere kern van vroegere hoeve.

Huisepontweg 1-3 (Kruisem)
Achterin gelegen burgerhuis met moestuin. Dubbelhuis van zes traveeën en twee bouwlagen onder schilddak, in kern opklimmend tot de eerste helft van de 19de eeuw, uitgebreid met travee rechts.

Kasteeldreef 5-7, Nokeredorpstraat 28-30, 28A (Kruisem)
Oorspronkelijk achterin gelegen hoeve vermoedelijk begin 19de eeuw voorzien van nieuw woonhuis aan de straat, uitgebreid met een maalderij, opgericht als korenstoommolen in 1893, in bezit van de kasteelheren. Laatst gekend als maalderij De Baere. Relicten van een boomgaard en uitgestrekt begraasd weiland met afsluitingshaag.

Kasteelstraat 34-38, 34A-B, 36A (Kruisem)
Het kasteel van Lozer is ook gekend onder de naam kasteel della Faille d'Huysse. Het kasteeldomein met bijgebouwen bevindt zich in een uitgestrekt park met vijvers in landschappelijke stijl, begrensd door de Kasteelstraat ten noorden, de Appelhoekstraat ten westen en de Lozerbeek ten zuiden. Het park wordt omgeven door bos- en landbouwgronden. Huidige vermoedelijk vroeg 19de-eeuwse toegang met houten hek en conciërgewoning aan de Kasteelstraat met schuin naar oosten leidende dreef naar de in 1844 door de kasteelheren gebouwde kerk.

Kasteelstraat 4 (Kruisem)
Dit herenhuis bij het begin van de Kasteelstraat werd gebouwd in het tweede kwart van de 19de eeuw door de Kruishoutemse familie Goeminne op de plaats van een bestaande hoeve. De gebouwen werden ingeplant op een typische U-vormige plattegrond met gekasseid voorplein en ijzeren toegangshek tussen vierkante gemetste pijlers.

Kasteelstraat 6-10, 6A-B (Kruisem)
Het 17de-eeuwse waterkasteel met aanhorigheden in een uitgestrekt park van 13 hectare met vijvers is gelegen tussen de Kasteelstraat, de Colijnstraat en de Moerasstraat en wordt door een lindedreef verbonden met de dorpskern.

Keitelstraat 6 (Kruisem)
Semi-gesloten hoeve met in U-vorm ingeplante gebouwen omheen een rechthoekig verhard erf; breed ijzeren hek aan gemetste pijlers ten westen aan de straat.

Kerkhofweg 6 (Kruisem)
Rechts van de dekenij ligt de begraafplaats, aangelegd vanaf 1844 op grond gekocht van de toenmalige kasteelheer, burggraaf Desmanet de Biesme. Ingezegend op 25 maart 1848 door pastoor Senesal. Het is een volledig omhaagd terrein met een toegangshek tussen vierkante, gewitte bakstenen pijlers. Aan de zuidoostzijde bleef een imposante geschoren taxushaag met aan de binnenzijde een rij populieren bewaard.

Kerkplein (Kruisem)
Georiënteerde dorpskerk, schuin ingeplant op het huidige rechthoekige dorpsplein, aan noordzijde met parkje. Oudste sporen in huidig gebouw, namelijk westgevel van middenbeuk en basis van de vierkante toren in Doornikse steen, laten een romaans kruiskerkje vermoeden opklimmend tot de 11de of 12de eeuw.