Inventaris

Houtavestraat 1 (Kruisem)
Gesloten hoeve met vierkante aanleg en gewitte gebouwen omheen verhard erf met mestvaalt, ingeplant ten westen van de straat met private weg in het oosten. Toegang via doorrit in zuidvleugel. Boerenhuis van zeven traveeën en anderhalve bouwlaag onder schilddak, met kern uit de eerste helft van de 19de eeuw.

Huiseplein (Kruisem)
Georiënteerde dorpskerk met omringend ovaal kerkhof heden afgesloten door een laag bakstenen muurtje of haag en rij acasiaboompjes in plaats van vroegere fraaie ijzeren hekken. Beeld van Heilige Adalardus op zuil van circa 1900 in noordwestelijke hoek.

Huiseplein 10 (Kruisem)
Burgerhuis met links aanpalend tot tandartspraktijk verbouwde geboortehuis van musicus F.A. Gevaert, zie gedenkplaat aangebracht in 1930 naar aanleiding van de huldiging van het 100-jarig bestaan van België.

Huiseplein 13 (Kruisem)
Dorpshuis van zeven traveeën onder zadeldak, ingeplant op oude, minstens 18de-eeuwse rooilijn en huidige voorgevel uit het eerste kwart van de 20ste eeuw.

Huiseplein 14 (Kruisem)
Alleenstaand gebouw met aansluitende tuin uit 1853 met in L-vorm aangebouwd voormalig koetshuis, verbouwd tot garage, met gekasseid voorpleintje, oorspronkelijk onmiddellijk palend aan het kerkhof.

Huiseplein 23 (Kruisem)
Achterin gelegen herenhuis met voortuin afgesloten door fraaie ijzeren hekken tussen gietijzeren zuiltjes op bakstenen voet. Woonhuis van zeven traveeën en één en twee bouwlagen onder zadeldak in kern zeker opklimmend tot eind 18de eeuw, hoger opgetrokken en voorzien van een nieuwe voorgevel circa 1905. Siertuin met opgaande bomen, serre en voormalige moestuin.

Huiseplein 3 (Kruisem)
Fraai huis van negen traveeën onder zadeldak met centraal getrapt dakvenster, in zijn huidige vorm daterend van 1872 doch oudere kern van vroegere hoeve.

Huiseplein 7 (Kruisem)
Rijhuis uit het interbellum van twee traveeën en twee bouwlagen onder plat dak met overstekende kroonlijst. Opgetrokken uit oranjerode baksteen met gecementeerde delen en arduinen plint.

Huisepontweg (Kruisem)
Te midden van velden, voormalige Sint-Jozefkapel, een bakstenen pijlerkapel onder zinken tentdakje met bekronend ijzeren kruis. Getraliede rondboognis tussen lisenen, heden met Onze-Lieve-Vrouwekapelletje.

Huisepontweg (Kruisem)
De staakmolen met open voet, genaamd Westmolen werd in 1981-1987 heropgericht en gerestaureerd in Kruisem, in de deelgemeente Wannegem-Lede. De Westmolen, afkomstig uit Houtave, klimt op tot 1737, en staat nu op een hoge molenberg op een heuvelrug, grotendeels omringd door een wijds landschap. De molen kreeg ook de naam van Schietsjampettermolen na een incident in 1981. Andere alternatieve namen zijn 'Grote Molen' of 'molen van Wannegem', de naam van de molen die oorspronkelijk op dezelfde locatie in Wannegem stond.