Inventaris

Eksel (Hechtel-Eksel), Peer (Peer), Neerpelt, Overpelt (Pelt)
Het brongebied van Dommel, Bollisserbeek en Peerderloop bevindt zich op de noordelijke rand van het Kempisch Plateau. De Dommel heeft een typisch en erg gaaf bewaard venig beekdal waar later in de veenuitgravingen talrijke visvijvers werden aangelegd. De oorspronkelijk bevloeide graslanden zijn vaak verruigd en nu gekenmerkt door elzenbroekbos. In de beekvallei zijn nog een aantal onderslagmolens bewaard en de omgeving wordt gekenmerkt door houtkanten, bomenrijen en sloten als perceelsscheiding. Verspreid in de beekvallei liggen talrijke voorbeelden van voornamelijk 19de-eeuwse, langgestrekte hoeven als restanten van de traditionele bebouwing. In de omgeving van de oude woonkernen komen uitgestrekte plaggenbodems voor. Naast de karakteristieke Maria-kapelletjes bij vrijwel elk kruispunt, zijn er enkele grote kapellen die teruggaan tot de 8ste eeuw.

Gutschoven, Mettekoven (Heers), Brustem, Groot-Gelmen (Sint-Truiden), Borgloon, Broekom, Gotem, Hendrieken, Hoepertingen, Rijkel, Voort (Tongeren-Borgloon)
Dit gebied is gelegen in Droog-Haspengouw op de zuidwest-rand van het massief van Borgloon. De centrale verbinding in dit gebied wordt gevormd door de Romeinse weg die van west naar oost loopt. De Herkebeek of Molenbeek, één van de bovenlopen van de Herk, doorkruist het gebied van zuid naar noord. De beek heeft hier een diep, asymmetrisch dal ingesneden. De omgeving van Voort vertoont het traditionele, open uitzicht van de Haspengouwse akkerbouwstreek. Voort is dan ook een klein landbouwdorp, gedomineerd door het kasteel en enkele grote landbouwbedrijven. Gotem is een kleine kern gelegen in dezelfde beekvallei, maar op enige afstand van de Romeinse weg. Het gehucht Helshoven ligt langs de Herk en kenmerkt zich door enkele grote hoeves en een kapel en kluis.

Gutschoven, Heers, Heks, Horpmaal, Vechmaal (Heers), Bommershoven, Borgloon, Broekom, Groot-Loon, Lauw, Piringen, Widooie (Tongeren-Borgloon)
Het is een overwegend open en sterk glooiend landschap, voornamelijk bestaande uit zeer vruchtbare akkers. De bewoning is geconcentreerd in dorpen die vooral gelegen zijn in de valleien. Deze valleien zijn vochtiger en bestaan uit hooi- en graslanden en houtkanten en vormen meer gesloten linten tussen de uitgestrekte open plateaugebieden. Op de heuveltoppen ontbreekt plaatselijk de vruchtbare leemlaag of is deze te dun voor landbouw en liggen beperkte boscomplexen. Het gebied vormt een uitzonderlijk landschap waarbij de erfgoedelementen samen een uitgestrekt cultuurlandschap vormen met vele historische kasteeldorpen en domeingoederen, alternerend met een schitterend semi-ruraal kader van hoeves, akkers, weilanden, hoogstamboomgaarden en bossen waarbij de verschillende elementen bovendien onderling verbonden zijn door oude wegtracés (waaronder de Romeinse weg).

Heers, Klein-Gelmen, Veulen (Heers)
Heers en Veulen ontstonden nabij de Heerse of Veulense Beek, één van de bovenlopen van de Herk, die er het golvend open-field landschap van Droog-Haspengouw insnijdt. In de beekvallei waren als gemene weiden in gebruik die nu veelal beplant zijn met populieren. Zowel Heers als Veulen zijn kasteeldorpen waarvan het kasteel gelegen is aan de rand van de natte vallei. Beide dorpen kennen vooral in de omgeving van het kasteel, kerk en pastorie nog een historische uitzicht en verbindingen. Verbindingswegen zijn vaak als holle wegen ingesneden.

Klein-Gelmen (Heers), Gelinden (Sint-Truiden)
Het gebied is gelegen op het Haspengouws leemplateau, langs de Herk en wordt gekenmerkt door de mergelgroeven van Gelinden en een historisch stabiel landgebruik bestaande uit akkerbouw op het plateau, een grotendeels beboste westelijk geörienteerde helling, beemden in de vallei van de Herk en hoogstamfruitweiden aansluitend bij het dorp.

Vechmaal (Heers)
De Patrijnenkuil is een amfitheatervormige depressie die deel uitmaakt van een complex steengroeven in Vechmaal. Hoewel dit bij de Patrijnenkuil in het huidige landschap minder uitgesproken is, vormen ze een relict van de winning van Maastrichtersteen, tauw en mergel, die vooral tijdens de 15de-16de eeuw plaats vond. De Patrijnenkuil is een hoefijzervormig talud met een hoogte van circa 10 meter, ze kent een hoge vegetatiekundige waarde. Het toponiem van de Patrijnenkuil (foutief weergegeven als Patrijzenkuil op de topografische kaart van 1930) is afkomstig van “poterijne cuijlen” (van pottenbakkerij). Deze naam wordt voor het eerst vermeld in 1788, daarvoor was de site bekend als “Truyerkuylen”, naar Sint-Geertrui, die vereerd werd te Vechmaal. Ze werd ook “Ketel” genoemd, naar de uitgeholde vorm van de depressie.

Bovelingenstraat (Heers)
Bron van de Fonteinbeek, met brongebouw van 1840, gebouwd door graaf de Borchgrave d'Altena.

Dumontlaan (Heers)
De Motheuvel is een motteheuvel uit de late middeleeuwen waarop vermoedelijk een versterkte houten toren heeft gestaan. Vandaag is de motteheuvel met gras begroeid en vormt een opvallend landschapselement in de dorpskern van Horpmaal.

Nieuwe Steenweg 69-71 (Heers)
Verwaarloosd en verwilderd, ongeveer 5 ha groot kasteel­park in landschappelijke stijl, aangelegd het eerste kwart van de 19de eeuw, gewijzigd midden die eeuw, deel van een kasteeldomein (circa 14 ha) van feodale oorsprong met neerhof-opperhofstructuur.

Opheersstraat 81 (Heers)
Het was één van haar belangrijkste landbouwuitbatingen. De oudste gebouwen dateren van 1639, en werden gebouwd door abdis Barbara van Hinisdael; het zijn het woonhuis en een dienstgebouw. Omgevend agrarisch landschap in oorsprong hoogstamboomgaarden, nu weiland nabij de hoeve en akker verder afgelegen met daartussen een beek met opgaande beplanting en vijver in het noorden. Langs de Opheersstraat bakent een meidoornhaag het perceel af, dit is een restant van een veekeringshaag.