Beschrijving

Naar aanleiding van het Interreg IVA-project “Forten en Linies in Grensbreed Perspectief” heeft de provincie West-Vlaanderen aan Raakvlak de opdracht toegewezen drie verdedigingswerken in de Zwinstreek te onderzoeken, namelijk het Fort van Beieren, het Verbrand Fort en (de zwaluwstaart van) het Fort Sint-Donaas. De hoofdbedoeling van dit project is om de nog aanwezige archeologische resten van de drie forten in kaart te brengen en zicht te krijgen op de oorspronkelijke profielen van grachten en aarden wallen.

Bij een eerste verkennend bezoek werd al snel duidelijk dat de drie forten niet in dezelfde mate nog visueel aanwezig zijn in het landschap. Toch heeft elke fortsite zijn eigen betekenis en waarde, zowel op cultuurhistorisch als landschappelijk vlak. In het kader van het naleven van de conventie van La Valetta betreffende de bescherming van het archeologisch erfgoed, waarin behoud in situ word vooropgesteld, werd in het plan van aanpak geopteerd voor non-destructieve archeologische en bodemkundige prospectiemethoden. Op die manier wordt zoveel mogelijk informatie verkregen zonder in te grijpen in het nog aanwezige archeologisch erfgoed van de forten.

In eerste instantie werd een bureauonderzoek uitgevoerd. Per fort werd alle beschikbare informatie verzameld zoals historisch kaartmateriaal, de luchtfoto's uit 1944 en van de Vakgroep Archeologie en Oude Geschiedenis van Europa, UGent, de beschikbare digitale hoogtemodellen, de LIDAR-gegevens, de resultaten van de reeds uitgevoerde technische boringen, de digitale opmetingsplannen van de forten, de informatie uit heemkundige tijdschriften en de inventarisstudie 'Forten en verdedigingswerken in het West- en Oost-Vlaamse Krekengebied'.

Het eigenlijke veldwerk startte met een dubbele elektromagnetische geofysische prospectie. Deze prospectie van de drie forten werd op drie werkdagen afgerond (25-27 augustus 2019). Op basis hiervan werd per fort de meest wenselijke positie van een aantal boorraaien bepaald. De boorraaien die achteraf werden uitgevoerd (5-6, 8-9 en 19-22 oktober 2019) sluiten hier dicht bij aan en werden slechts omwille van plaatselijke omstandigheden aangepast. Bij de bespreking van de eerste voorlopige resultaten van de boringen bleek dat het niet mogelijk was om op alle vragen een antwoord te geven binnen het kader van dit non-destructief vooronderzoek. Hierop werd beslist nog een aantal extra boringen (4-5 november 2009) uit te voeren en ook een bijkomend geofysisch onderzoek met een resistiviteitssensor (18-19 november 2009). Rond één bepaalde plek in het Fort van Beieren bleef er onduidelijkheid. Uiteindelijk werd beslist om hier een proefsleuf te trekken. Dit proefonderzoek gebeurde op 5 januari 2010. Er werd vooral aandacht besteed aan de registratie van de aangetroffen lagen en sporen, maar daarnaast werd er ook een staal genomen voor pollenanalyse. Tijdens de verwerking van de resultaten werd tenslotte beslist om nog een aantal boringen te plaatsen om bepaalde onduidelijkheden of problemen op te lossen (16 maart en 7-8 april 2010).

Na het veldwerk werden alle gegevens samengebracht. In overleg met de opdrachtgever werden de bekomen resultaten van de verschillende deelonderzoeken met elkaar gecombineerd. De reconstructie van de grachtprofielen - in het bijzonder het bovenste gedeelte - is in de meeste gevallen grotendeels hypothetisch, gezien de aanwezigheid van een bovenliggende laag die in verband te brengen is met een nivellering van de terreinen. Om dezelfde reden was het ook bijzonder moeilijk - zo niet onmogelijk - om de wallen te reconstrueren. Bij de reconstructie werd gebruik gemaakt van de gracht- en walprofielen die bekend zijn uit de historische kaarten, indien mogelijk en voorhanden. Tenslotte werden ook de resultaten van de Elektrische Weerstandstomografie in de interpretatie meegenomen.

Bronnen

Bron: HILLEWAERT B. & VAN BESIEN E. 2021:: 2009 Spaans-Staatse Linies: Rapport Archeologisch vooronderzoek op het Fort van Beieren, Verbrand Fort en het Fort Sint-Donaas, Raakvlak, Brugge, 2009/382
Type: literatuur
Datum: 2021