Beschrijving

De aanvullende inventarisatie van de bunkers van de ‘Westabschnitt’ kadert in het beleidsthema rond het erfgoed van de Eerste Wereldoorlog. Op een systematische manier tracht het agentschap Onroerend Erfgoed sinds 2002 het erfgoed van de Eerste Wereldoorlog te inventariseren en op te nemen in de Inventaris van het Onroerend Erfgoed. Bunkers en bunkerlinies vormen een belangrijk onderdeel van dit oorlogserfgoed. Hierbij wordt getracht alle bunkers van de Westhoek, het Duitse hinterland, de 'Hollandstellung', de 'Westabschnitt', de 'Südabschnitt', de 'Nordabschnitt' en de 'Turnhoutkanalstellung' in opeenvolgende projecten te inventariseren. De resultaten van deze inventarisatie kunnen door de diverse overheden gebruikt worden als beleidsinstrument. 

De ‘Westabschnitt’ is één van de Duitse bunkerlinies, die tijdens de Eerste Wereldoorlog werd aangelegd als onderdeel van de ‘Stellung Antwerpen’. De bunkerlinie is ongeveer twaalf kilometer lang en situeert zich tussen de Schelde stroomopwaarts, ter hoogte van Fort Steendorp (Temse) tot de polders van Beveren. Net zoals bij de andere bunkerlinies van de 'Stellung Antwerpen' en de ‘Turnhoutkanalstellung’ werden de bunkers van de ‘Westabschnitt’ opgetrokken onder leiding van genietroepen van de 'Kaiserliche Fortifikation Antwerpen', in opdracht van de 'Armeegruppe Antwerpen'. Dit verklaart waarom in deze bunkerlinies eenzelfde bunkertypologie werd toegepast.

Van de ‘Westabschnitt’ werden in een eerste fase twee waardevolle clusters beschermd als monument. Op 14 november 2002 werd het noordelijk deel van de linie, met name 51 bunkers tussen de Galgstraat en de Broekstraat beschermd als monument. Deze bescherming werd via een arrest van de Raad van State op 29 december 2008 nietig verklaard. Op 14 december 2010 werd dit deel van de ‘Westabschnitt’ opnieuw als monument beschermd. De 11 meest zuidelijke bunkers tussen Fort Haasdonk en Fort Steendorp werden samen met de tussenliggende schansen als monument beschermd op 17 juli 2012. De 55 niet-beschermde bunkers werden individueel geïnventariseerd en opgenomen in 2017, terwijl alle geïnventariseerde en beschermde bunkers werden opgenomen in het bouwkundig geheel 'Westabschnitt'.

Deze beschermingen en inventarisatie zijn voor een groot deel gebaseerd op de inventarisatie en publicaties van de Simon Stevinstichting (Raymond Van Meirvenne, Robert Gils). Omdat bunkers zich niet zo gemakkelijk laten vinden, bijvoorbeeld omwille van ondergrondse ligging, begroeiing of omdat er rond de bunker werd gebouwd, is het mogelijk dat er ook in de toekomst nog individuele bunkers in de inventaris worden toegevoegd.

De ‘Westabschnitt’ betreft een Duitse bunkerlinie, geconcipieerd als een geheel aan draadhindernissen, loopgraven en bunkers, die volgens een strategisch plan werden aangelegd in de jaren 1916-1918. De bunkers zijn Duitse militaire verdedigingswerken die werden opgetrokken als onderdeel van de 'Stellung Antwerpen', in een poging om de 'Kaiserliche Festung Antwerpen' met zijn strategische belangrijke haven te kunnen beschermen. De 'Westabschnitt' getuigt met andere woorden van de strategische visie van de Duitse bezetter tijdens de Eerste Wereldoorlog. De inplanting, de samenhang tussen de bunkers onderling en met andere verdedigingswerken (bijvoorbeeld loopgraven) en de typologie van de individuele bunkers vormen de historische waarde van de bunkerlinie. De bunkers zijn gebouwd volgens een specifieke bunkertypologie die was uitgewerkt door de 'Kaiserliche Fortifikation Antwerpen'. Bijgevolg kan er ook een architecturale waarde worden toegeschreven aan dit oorlogserfgoed. Op sommige plaatsen, vooral onder bos, zijn er ook nog waardevolle landschappelijke restanten (loopgraven) bewaard. In samenhang met de bunkers verhogen zij de erfgoedwaarde van de bunkerlinie als geheel. Door het bodemarchief dat op vele plaatsen bewaard is, kan er ook een archeologische waarde worden toegeschreven aan de bunkerlinie. Als materiële getuigen van de 'Grooten Oorlog', die Vlaanderen jarenlang in zijn greep hield en het leven van ontelbaar veel mensen ingrijpend tekende of volledig verwoestte, heeft dit oorlogserfgoed ten slotte een belangrijke culturele waarde. De herinnering aan de Eerste Wereldoorlog kent nog steeds een breed maatschappelijk en internationaal draagvlak.