Beschrijving

De Vlaamse overheid startte in 2001 met de herinventarisatie van de Vlaamse Rand. In de periode 2002-2005 werd de herinventarisatie van het bouwkundig erfgoed van Machelen uitgevoerd. De gegevens werden in 2005 verspreid via een papieren, niet uitgegeven bundel, binnen de reeks Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen. Het inventaristeam voegde circa 57 nieuwe inventarisfiches aan de inventaris toe. 13 fiches die al in de inventaris zaten kregen een update.

Context en doelstelling

De eerste geografische inventarisatie van het arrondissement Halle-Vilvoorde gebeurde in de periode 1971-1975 en werd gepubliceerd in deel 2n van de reeks Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen. De resultaten van deze inventarisatie behoren dus tot de oudste in Vlaanderen. Voor Machelen werden toen 17 relicten geselecteerd waarvan er bij de herinventarisatie nog 13 hun erfgoedwaarde hadden behouden. Parallel met de verbrede visie op de monumentenzorg ondergingen de selectiecriteria en onderzoekmethodes sinds dat ogenblik een sterke evolutie, rekening houdend met de definities monument en stads- en dorpsgezicht opgenomen in het decreet van 3 maart 1976 en gewijzigd bij decreet van 22 februari 1995.

Rekening houdend met de expansiedruk van de hoofdstad opteerde de overheid om in 2001 te starten met de herinventarisatie van de 19 gemeenten van de Vlaamse Rand. Dit project liep ten einde in 2019.

Methodologie

De herinventarisatie van Machelen vormt een aanvulling op de (snel)inventaris uit de beginperiode van het inventarisatieproject. Op systematische wijze worden eerder beschreven items (al dan niet beschermd) geactualiseerd en nieuwe items worden toegevoegd zonder rekening te houden met de toen gehanteerde tijdslimiet (1850 als terminus ante quem). Deze actualisering reikt voor het beheer bijkomende en fundamentele gegevens aan.

Veldwerk blijft de basis voor de opname maar wordt gevolgd door uitgebreid literatuur- en archiefonderzoek ter aanvulling van de beschrijving, teneinde de gebouwen in hun context te situeren en eventueel hun vroegere functie en evolutie te belichten zodat de evaluatie gemakkelijker wordt. Zoals gebruikelijk in de latere fase van het inventarisatieproject worden om deze reden ook hier straatbeelden aangereikt evenals een gemeente-inleiding. Voor Machelen resulteerde de herinventarisatie in een update van de 13 bewaarde erfgoedrelicten die al in de inventaris zaten en een uitbreiding met 57 nieuwe relicten.

Het bouwkundig erfgoed uit de eerste inventarisronde bleef in Machelen beperkt tot 17 relicten met als belangrijkste historische blikvangers de twee parochiekerken, het kasteel Beaulieu, het Margapaviljoen en de Duivenmolen. Naast het gemeentehuis van Diegem, een typische realisatie van provinciaal architect L. Spaak kwamen ook nog enkele molens aan bod evenals de neoromaanse kerk Onze-Lieve-Vrouw van Smarten met bijhorende onderpastorie die werd opgenomen als voorbeeld van de poging tot vernieuwing en vereenvoudiging in de kerkelijke architectuur.

Hoewel Machelen tot het begin van de 20^ste eeuw een landelijke, agrarische gemeente was is het uitzicht de laatste decennia grondig gewijzigd door de uitgebreide wegeninfrastructuur rond de hoofdstad met meerdere verkeerswisselaars op het grondgebied van de gemeente en de uitdeinende luchthaven met het aansluitende 'Airport Businesspark'. Bij de herinventarisatie werd dan ook aandacht besteed aan de schaarse goed bewaarde dorpswoningen uit de tweede helft van de 19^de eeuw of het begin van de 20^ste. De burgerhuizen en villa’s die in kaart werden gebracht dateren voornamelijk uit de 20^ste eeuw en verwijzen met hun vormgeving vaak naar het eclectisme, de art deco of het modernisme. De gebouwen van de Gieterij VTR en het industriële complex voor de constructie van thermisch materiaal zijn schaarse getuigen van de industriële ontwikkeling die Machelen doormaakte in de tweede helft van de 19^de en het begin van de 20^ste eeuw. Een aparte vermelding verdienen de bij het modernisme aan sluiende exportmagazijnen van 1926 naar ontwerp van Victor Servranckx.