Beschrijving

De inventarisatie van het bouwkundig erfgoed in Boutersem gebeurde tussen 1965 en 1971. Een werkgroep, samengesteld in opdracht van het toenmalige Ministerie van Nationale Opvoeding en Cultuur, selecteerde in Boutersem een 30-tal panden. De resultaten werden gepubliceerd in 1971 in het eerste boekdeel van de reeks Bouwen door de eeuwen Heen in Vlaanderen.

Context en doelstelling

De inventarisatie van het bouwkundig erfgoed in Boutersem kadert in de grootschalige geografische inventarisatie van het bouwkundig erfgoed in België. De aanzet van het project dateert van 1965 en werd in 1966-1967 gevolgd door veldwerk door een tweetalige werkgroep in opdracht van het toenmalige Ministerie van Nationale Opvoeding en Cultuur. Dit gebeurde op aanbevelingen van de Raad van Europa uit de gemeenschappelijke bekommernis over de toenemende bedreiging van de historische monumenten, één van de kostbaarste erfenissen van de Europese cultuurgeschiedenis.

De doelstelling was drievoudig:

1. het opmaken van een werkinstrument voor bescherming in de vorm van een lijst met een bondige beschrijving van gebouwen en ensembles die moesten bewaard blijven als waardevol cultuurbezit
2. een beknopte gids opstellen voor het architecturale patrimonium van onze gemeenten
3. een voorlopig ontwerp van een wetenschappelijke inventaris

Methodologie

De inventarisatie van het bouwkundig erfgoed in België gebeurde per arrondissement. Boutersem maakt deel uit van het arrondissement Leuven. Het arrondissement Leuven werd als eerste inventaris van het monumentale kunstbezit gepubliceerd in 1971. Hij werd opgevat als een methodologische pilootstudie onder leiding van professor R. Lemaire.

Uitgangspunt vormde het systematische plaatsbezoek met een kritische visuele vaststelling en ontleding van het erfgoed. De registratie gebeurde vanop de openbare weg, de kenmerken van het pand werden genoteerd en het belangrijkste erfgoed werd gefotografeerd. Wegens het dringende karakter van de operatie werd het onderzoek van archiefstukken niet overwogen, evenmin als de volledige speciale literatuur. De resultaten werden gepubliceerd in 1971 in het eerste boekdeel van de reeks Bouwen door de eeuwen heen.

Waarden en criteria voor opname in de inventaris bouwkundig erfgoed

In Boutersem selecteerde het inventaristeam tussen 1965 en 1967 een 30-tal panden. Het bouwkundig erfgoed van de gemeente is in het boekdeel opgenomen onder Boutersem, dat al sinds 1964 Vertrijk omvatte, onder Kerkom en Roosbeek, die vanaf 1970 deel uitmaakten van Boutersem, en onder Neervelp en Willebringen, die sinds 1970 deel uitmaakten van de fusiegemeente Honsem en die door een Koninklijk Besluit van 17 september 1975 fusioneerden met Boutersem.

In 1964 werden Boutersem en Vertrijk samengevoegd, in 1970 werden Roosbeek en Kerkom toegevoegd en bij de nationale fusieoperatie van 1976 werden Willebringen en Neervelp die sedert 1970 deel uitmaakten van de fusiegemeente Honsem opgenomen, en kreeg de gemeente zijn definitieve grenzen.

Men selecteert panden en constructies binnen de afgebakende geografische context steeds omwille van de op dat ogenblik geldende erfgoedwaarden, vermeld in de wetgeving. Voor de inventarisatie van het bouwkundig erfgoed in het arrondissement Leuven baseerde men zich op de monumentenwet van 1931, waarin de historische, artistieke en wetenschappelijke waarde zijn bepaald. Meestal heeft een object niet één bepaalde waarde, maar gaat het om een wisselwerking tussen meerdere waarden. Verder houdt men rekening met volgende criteria: de zeldzaamheid, de herkenbaarheid, de authenticiteit, de representativiteit, de ensemblewaarde en de contextwaarde. Deze waarden en criteria worden niet afzonderlijk beschouwd. Het is de globale beoordeling die het uitgangspunt vormt voor de evaluatie.

Voor opname in de inventaris van het bouwkundig erfgoed dienen de waarden en criteria afgetoetst te worden binnen het kader of de schaal van die inventaris (bijvoorbeeld binnen een bepaalde regio of binnen een gemeente) en/of met inachtname van de inhoudelijke criteria die voor het specifieke inventarisatieproject werden bepaald. Met andere woorden: de opname van een gebouw of object in de inventaris wordt nooit object per object besloten, maar steeds in het kader van de erfgoedwaardeafweging van een groep van gebouwen of objecten per regio of per type.

De inventaris uit 1971 van het arrondissement Leuven, waarvan Boutersem deel uitmaakt, bevatte in beginsel enkel ‘monumenten’ die van voor het begin van de 19de eeuw dateerden. Daarnaast werd er relatief meer aandacht geschonken aan huizen en hoeven dan aan de meer gekende kerken en kastelen.

Voor de samenstelling van deze tekst werd gebruik gemaakt van de verantwoordingen in de boekdelen Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen en de tekst opgemaakt door S. Van Aerschot als inleiding bij het Plaatsnamenregister bij de reeks Bouwen door de eeuwen heen In Vlaanderen 1971-2005, Brussel, 2007. Er werd ook informatie overgenomen uit https://www.onroerenderfgoed.be/publicaties/handleiding-inventariseren-van-bouwkundig-erfgoed