erfgoedobject

Opgaande populier bij vierschaar op Vollanderkouter

landschappelijk element
ID
131414
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/131414

Juridische gevolgen

Beschrijving

Een Marilandicapopulier (Populus x canadensis 'Marilandica') van maximum 150 jaar oud staat boven op de heuvelrug van de Vollanderkouter te Strijpen en vormt er een belangrijk herkenningspunt in het landschap. Hij staat op een plaats waar vroeger de vierschaar gehouden werd voor de ingezetenen van omliggende parochies en waar oude wegen samen komen.

Historiek

De populier is maximum 150 jaar oud en is vermoedelijk aangeplant ter vervanging van een exemplaar dat voordien is afgestorven. De geraadpleegde oude kaarten bevestigen enigszins deze schatting. Op de kaarten van circa 1845 en circa 1860 werd een boom ingetekend. De kadasterkaart van P.C. Popp (1860) vermeldt zelfs de soort: "chêne" (eik). Deze eik werd voor het laatst op kaart gebracht door de landmeters in opdracht van P.C. Popp voor de opmaak van de Kadastrale Atlas van België. Op de stafkaarten van 1864 en 1884 werd op deze plaats geen boom meer vermeld. Opnieuw wordt een boom weergegeven (vermelding "arbre") op de stafkaart van 1910. In de tussenliggende periode (1860-1910) werd waarschijnlijk een heraanplanting uitgevoerd. De populier kan dan een leeftijd gehad hebben van circa 50 jaar en was dan van voldoende grootte om op een militaire stafkaart als herkenningspunt te fungeren.

Op oude kaarten kan ook vastgesteld worden dat er ter hoogte van de boom verschillende wegen samenkomen, wat doet vermoeden dat deze beboomde plaats steeds een belangrijke ontmoetingsplaats is geweest. Op de kadasterkaart van Popp (1860) is een knooppunt van zes wegen zichtbaar, waarvan er twee als voetweg zijn weergegeven (Vollanderstraat, Vloeye, Cnutsegem en Rooseweg). De nog resterende wegen kregen de volgende namen: Vollander, Moeielos en Vierschaar.

Op de Vollander bevond zich in de 16de eeuw een bijzonder belangrijke hofstede: het pachthof Ter Houven. Tijdens de tweede helft van de 16de eeuw, onder het bewind van de Spaanse koning Philips II, werden de gebouwen vernield en zelfs niet meer heropgericht. In de streek rond Zottegem, de Egmontstede, beleefde men toen een pijnlijke tijd van verscheurdheid en ellende. Het goed Ter Houven bestond sinds de 17de eeuw enkel nog uit landerijen en bossen. Vermoedelijk is de ligging van dit zeer oude landbouwcomplex te situeren tussen de Traveinsbeek ten zuiden en Knutsegem ten noorden, de Kluisstraat aan de westkant en de Vollander aan de oostzijde; de landwijk den Bogaerd werd grotendeels door d'Houve ingenomen. Het geheel van gronden bij het kruispunt van wegen op de Vollander, nabij "den papelier aen den dryhoeck opden Vallander" wordt nog steeds ‘d'Houve’ genoemd. Het domaniaal goed Ter Houven was een leengoed dat gehouden werd van de heer van Sottegem; de bezitter ervan oefende als leenman het lager justitierecht of grondrecht uit binnen zijn domein; het was bovendien een plaats waar, volgens aloud gebruik, gerechtelijke hoorzittingen mochten gehouden worden.

Een aloude "coutume", weergegeven in een ordonnantie van 19 mei 1618 aangaande de "souveraine waerheden" in het Land van Aalst, voorzag dat daarmee bedoelde gerechtelijke hoorzittingen, waarbij de overheid kennis nam van klachten en overtredingen, konden plaats vinden te Ter Houven te Strijpen. Dit geschiede op het initiatief van de baljuw die de schepenen deed aanmanen om te vergaderen en de "waerhede" (hoorzitting) liet aankondigen door "kerkgeboden" in de betrokken parochies opdat alle inwoners van deze, welke overeenkomstig het gewoonterecht daartoe verplicht waren, zich daarheen zouden begeven. Zij konden er ondervraagd worden aangaande delicten tegen de vorstelijke rechten en over particuliere misdrijven. Verscheidene parochies, gelegen tussen Oudenaarde, Brakel en Strijpen, konden aldus gedagvaard worden om op Ter Houven te verschijnen, namelijk Nederbrakel, Opbrakel, Elst, Michelbeke, Zarlardinge, Schorisse, Zegelsem, Rozebeke, Roborst, Wijlegem, Sint-Blasius Boekel, Sint-Kornelis-Horebeke, Sint-Maria-Horebeke, Mater, Munkzwalm, en Sint-Denijs-Boekel. De kosten van deze rechtszittingen moesten betaald worden door de abdij van Mont Saint-Martin "ter causen van haeren hove te Stypen". Dit blijkt te wijzen op de belangrijkheid en ook op de bekendheid van Strijpen als vestigingsplaats van de kloosterlingen van Mont Saint- Martin en als locatie van samenkomst voor rechtsbesprekingen volgens traditionele Germaanse gebruiken die zich hadden gehandhaafd.

Van de eigenlijke vierschaar, namelijk een plaats waar de vierschaar bijeenkomt in een vierkant van vier banken waarbinnen recht wordt gesproken, is er niets zichtbaar overgebleven. Omdat het blijkbaar de gewoonte was om recht te spreken op een lommerrijke beboomde plaats, is de aanwezigheid van een boom nog het enige overblijvend element dat hier verwijst naar de vierschaar.

Beschrijving

Te Strijpen, niet zo ver van het gehucht Knutsegem, ongeveer 60 meter boven de zeespiegel en met uitzicht op de beekvalleien van de Zwalm, Traveinsbeek en Molenbeek staat, bij mensenheugenis, hoog op de Vollanderkouter een mooi gevormde populierboom. Hij staat op een plaats waar weleer de vierschaar gehouden werd voor de ingezetenen van omliggende parochies en waar oude wegen samen komen. Gezien zijn inplanting boven op de heuvelrug is hij van heinde en verre een belangrijk herkenningspunt in het landschap.

Het betreft een opgaande Marilandicapopulier, een oude kloon die ontstaan is uit een spontane kruising tussen de Europese en de Amerikaanse zwarte populier. Deze circa 35 meter hoge populier heeft een stamomtrek van 5,03 meter (gemeten op 1,50 meter hoogte, opname in 2012) en een kruindiameter van 30 meter. Alhoewel de boom een respectabele stamomtrek heeft, behoort dit exemplaar (nog) niet tot de dikste van ons land. Populier kan zeer oud worden en zelfs uitgroeien tot een stamomtrek van meer dan 6 meter (er is een meerstammig exemplaar bekend van 8,56 meter in Geraardsbergen).

De Marilandicapopulier is een zeer oude populierenkloon, die in Vlaanderen veel werd aangeplant, maar die nu verdrongen is door meer productieve klonen. In Vlaanderen is hij onder meer gekend in de volksmond als onder andere 'Vrouwelijke Gek', 'Gentenaar' en 'Achtkanter' omwille van de lijsten op de jonge, krachtige scheuten.

  • Onroerend Erfgoed, Digitaal beschermingsdossier DO002165, Populier bij de Vierschaar (VAN DER LINDEN G., 2001).
  • Van der Linden,G., (2012) Een sierlijke kromme op een kruispunt van wegen: de beschermde populier op de Vollanderkouter in Strijpen, M&L, 31/4, 8-13.
  • VAN DER LINDEN G. 2012: Terreinbezoek populier bij vierschaar op de Vollanderkouter (Zottegem) (terreinbezoek op 09 november 2012).

Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

dendrochronologie en poten

Op 9 februari 2020 maaide winterstorm Ciara de oude beeldbepalende populier bij de vierschaar op de Vollanderkouter neer. Van de takken nam men 150 'poten' om op dezelfde plek en op vele andere plaatsen nieuwe populieren uit te zetten. Door deze 'poten' is de Marilandica 150 keer vermenigvuldigd, evenveel als de geschatte leeftijd. Een jonge poot zal op de vierschaar uitgroeien tot een nieuwe Vollanderpopulier.

De leeftijd van de boom intrigeerde velen. De leeftijd werd op 150 jaar geschat maar om meer inzicht te krijgen werd hij in de zomer van 2020 dendrochronologisch onderzocht. De stamschijf van de Vollander had een diameter van 149 cm en werd circa 1 m hoger na de breuk afgezaagd, op een hoogte van 2 à 3 m boven het maaiveld. Er werden in totaal 128 ringen geteld. Door de hoogte van de staalname moet er nog enkele ontbrekende jaarringen bijgeteld worden. De jaarringen geven aan dat de Vollanderpopulier vanaf het begin steeds snel groeide. Dat geeft de Vollander een leeftijd van rond de 130 à 135 jaar (in 2020). De juiste plantdatum is niet gekend maar de inschatting via het jaarringenonderzoek is dat hij tussen 1890 en 1900 op de vierschaar geplant werd.

Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties

  • Is deel van
    Strijpen

  • Is deel van
    Zwalmvallei tussen Nederbrakel en Nederzwalm


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Opgaande populier bij vierschaar op Vollanderkouter [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/131414 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.