Den­drolo­gisch en tuinkunst­historisch belangrijk kasteelpark (10 hectare) in landschappelijke stijl, aangel­egd einde 18de eeuw - begin 19de eeuw op oudere tuin­ percel­en en belangrijk deel daterend uit de tweede helft van de 19de eeuw; deel van een uitge­strekt domein met water­burcht en voor­malig neer­hof in de gebruikelijke hiërarchische structuur, kas­teelboer­derij, vijver, pinetum, bospark, bossen en lande­rij­en. Uitzonderlijk voor­beeld van hoe de land­schap­pelijke stijl, in drie fasen gerea­li­seerd, zich op de oude tuinmorfologie entte.

De heerlijkheid bezat als bel­ang­rijke verde­digi­ngs­post van het graaf­schap Loon een waterburcht bij de Laambeek, die Hen­drik van Baste­na­ken in 1422 bouwde. De omgrachte neerhof-opperhof­struc­tuur is nog steeds afleesbaar. Het kasteel werd in Maas­landse re­nais­san­ce­stijl ver­groot door graaf Fer­dinand van In- en Knip­hau­sen in 1637, jaartal aan­geduid in muur­an­kers. Hij legde er ook re­nais­sancis­tische tuinen aan.

Men ziet ze op de midden 18de-eeuwse teke­ning van Remacle Lel­oup, naast de huidige dreven, het neer­hof, het water­kas­teel met op­haal­brug, poort­toren, twee langs­vleu­gels en een hoge donjon. De gesloten en ruime, vier­kante tuin heeft zes par­terres en een belvedère-­pavil­joentje in de hoek, be­kroond met een bol. De beschrijving in Les Délices du païs de Liège vermeldt de uitgestrektheid van het land, zijn charmante ligging in een groot bos van opgaande bomen doorsneden door lanen en een groot aantal kanalen. Ze signaleert dat het woonhuis verschillende appartementen telt van 28 ruime vertrekken met cabinetten en doorloopruim­ten. Ook aan de tuin wordt aandacht besteed. "Hij ligt ten oosten en wordt aan drie zijden begrensd door schitterende lanen van hoge haagbeuk in hoefijzervorm, reikend tot de kasteelgracht, die de vierde grens vormt. Ten zuiden ligt een meer open tuin, omsloten door een mooie, in festoenen geknipte palissade en voorzien van leifruit in waaiervorm. Het kasteel, zoals het geheel domein, is omgracht en heeft fraaie bomenlanen op de dijk".

In 1741 ­kocht baron Gilles Lam­bert de Vill­en­fag­ne het goed en vererfde het aan zijn neef Jean Ignace (1716-1793), baron van Vogelsanck en burgemees­ter van Luik, die tussen 1756 en 1789 wijzigingen doorvoerde en zijn wapens in het fron­ton liet aan­brengen.

Begin 19de eeuw tekende Philippe de Corswarem (1759-1839) van­nit het zuid­wes­ten een complex gebouw dat nog naar het Ancien régime ver­wijst met houten brug naar het neerhof, een­vou­dig brug­hek, een haag als afboording van de gracht, een dreef achter het wagenhuis, een solitaire boom met achteraan de westgevel van de brouwerij en lagere be­plan­ting op de parterretuin ten zuiden. De kaart van Bon­iver uit het eerste kwart van de 19de eeuw beves­tigt deze dis­posi­tie. Bij de krui­sing van vier land­wegen ligt het L-vormig kas­teel­com­plex met gracht, neerhof en twee aan­horighe­den.

De ­ als jonge man blind­ geworden baron van Vo­gelsanck, Jean Louis de Villenfagne (1752-1823), die niettemin een dendrologische belangstelling ontwikkelde, liet volgens de literatuur een vroeg-land­schappel­ijke tuin aanleggen met 150 ver­schill­en­de in- en uitheem­se boomsoorten en strui­ken, on­ er meer op de oude, omgrachte tuin­ voor nut en sier, ten oosten bij het kasteel. De moes­tuin zelf ver­huis­de naar de na­bij­heid van het neerhof.

Het Primitief kadasterplan uit 1827 door H.A. Neven en de legger noteerden bij het kasteel (perceel nummer 586) de omgrachting als lustvijver (nummer 585) die ook loopt rond de oude eilandtuin van Leloup (nummer 578, nu weide), tuin­percelen (nummer 576, 577, 588) met paviljoen (nummer 575), het erf met de dienstgebouwen (nummer 587, waaronder de brouwerij) en de boomgaard (nummer 589). Perce­len lustbos (nummer 569, 571, 572, 573, 579 594), weide (nummer 584, 560, 550, 590) of weide (nummer 578, 584, 590, 550, 560). Bij de boerderij (nummer 591) ligt een moestuin (nummer 593). Naast de lange rechte weg vanuit het dorp ten noorden (nummer 581) loopt er vanuit het noor­d­oos­ten ook een gebo­gen toe­gangs­weg, eerst in bos, dan als dreef tussen hooil­anden naar het erf.

Opmerkelijk is dat de Primitieve percel­en met de jaren hoege­naamd niet veran­deren, ter­wijl hun uit­zicht en ge­bruik wel evolueer­de. In 1878 verdwijnt de brou­werij, worden de oostel­ijke en zuidel­ijke gracht rond de boom­gaard ten noorden, bij de aanhorig­heden ge­dicht en wordt in de boomgaard een wagenhuis en bakhuis gebouwd. In 1954 wordt de boer­de­rij ver­bouwd.

De in 1854 door haar huwelijk met Jules Henri de Villenfagne, (1827-1904) ingetrouwde Camill­e Preston (1835-1903), van verre Ierse afkomst (Preston of the Lords of Gormanstone) en wonend in het nabije kasteel van Beverst, is ­vanaf 1875 verantwoorde­lijk voor de roman­tise­ring van het kasteel­com­plex in neo-Vlaamse re­nais­sance- en Tudor­stijl. De kas­teel­­gracht werd ver­and­schap­pel­ij­kt (onder meer kreeg ze kronkelende oevers) en de oude omgrachte par­ter­re­tuin­ werd zodoende een eiland in een land­schap­pelijke vij­ver. De inbreng van de kasteeldame blijkt als men de stafkaarten vergelijkt.

De eerste uitgave (1877, terreinopname 1868) ver­schilt wat bodemgebruik en perceelvormen betreft niet van het Primitief kadaster, en toont dus eigenlijk nog de vroeg-landschappelijke aanleg van de blinde baron. De uitgave van 1923 met de revi­sie op het terrein van 1886 toont hoe de oude eiland­tuin ten zuiden verkleind is tot een eilandje in de verlandschappelijk­te kas­teel­gracht. De siertuin ten oosten is een park met wan­del­pa­den geworden; waar voorheen de boomgaard lag is nu een moes­tuin met zes kwa­dran­ten, ten oosten van nieuwe dienstge­bou­wen. In een latere fase tenslotte moderni­seerde men de vroeg-land­schappelijke aanleg en opende men de tuin visu­eel met zicht­as­sen vanuit het kasteel op het landschap.

Vogelsanck vandaag

De kern van het domein is vandaag begrensd ten noorden door de auto­weg E314, ten oosten De Drij Dreven, ten zuiden de Vrun­straat en ten zuiden en ten westen de Vogel­sancklaan. Het behoort echter tot een 450 hectare groot goed in de valleien van de Laam- en de Echelbeek, een open en vlak landschap van grasland, bos, heide en vijvers. Daarin beslaat het kasteel zelf een rechthoek met binnenkoer, om­ringd door grachten, ten zuiden van de dorpskern van Zolder.

Verschillende dreven uit de vier windrichtingen komen samen bij het kasteel. De één kilometer lange Kas­teel­dreef is nu onder­broken door de auto­snel­weg maar liep voorheen vanaf Zol­der­dorp uit het noordnoord­westen naar het kas­teel. Vanaf De Drij Dreven ten ­ oos­ten vertrekt een tweede dreef, ook Kasteel­dreef genaamd; vanaf de Vogel­sanc­klaan ten zuiden een derde en vanaf de zelfde straat ten westen voert ­de Grote Dreef als vierde naar de de kasteel­boer­derij.

De hoofdtoegang ligt nu aan de Vogelsancklaan, aan de zuidzijde van het domein, aan een ver­nieuwd lunetvormig voor­plein met lange rechte­ op­rit in kas­sei, tussen weilan­den. Het ingangshek bestaat uit een centraal poor­thek en een vast hek tussen zes hek­pij­lers uit de tweede helft van de 20ste eeuw. Het vast hek is hergebruikt en staat­ op een bak­ste­nen plint met half­rond beloop, tussen een haag van gewone els. De zes dunne pij­lers zijn van bak­steen met sok­kel, dek­steen en be­kronende herge­bruikte, geres­taureer­de sier­va­zen van hard­steen: vier barok­ke vazen met elk vier medaill­ons met de beel­de­naars van Ro­mein­se kei­zers tussen vier geketende herme­n en twee rococo vazen met rocaill­ewerk, deksel en oren. De vier tuinva­zen met medail­ons zouden kunnen dateren uit de tijd van Gilles Lambert de Villenfagne. Het licht­groen ge­schil­derd vast hek van smeed­ijzer, uit het begin van de 20ste eeuw, heeft een vier­kan­te onder­re­gel, deco­ratief uitge­werkt met ge­kruld omge­keerd V-motief tussen het uiteinde­ der spijl­en, ­dub­bele boven­re­gels met afwis­sel­end ringen en knopen ertussen en ronde spijlen die één op drie hoger zijn en uitlo­pend op een lelie, tussen de krull­en van de naastlig­gende spijlen. Het hoog inrijhek heeft vier­kante stijlen en een dito makel­aar, dubbele onder-, tussen- en bovendor­pels gevuld met ringen en bekroond met vergulde pi­nakels.

Aan de Kasteeldreef in het dorp ligt een witgekalkt houten hek met voetgan­gers­door­gang, uit het twee­de kwart van de 20ste eeuw. Het is de aanzet van een ver­jong­de dreef van bruine beuk (Fagus sylvatica 'Atropunicea') die voordien naar Vogelsanck voerde en die vandaag dood­loopt op de E 313. Nu is het een relict dat in het dorp nog herinnert aan de aanwezigheid van het kasteel en zijn heren.

Aan de 'Drij Dreven' bemerkt men nog een nieuw hek met in 1995 herbruikte achthoekige pij­lers van blauwe natuursteen daterend uit 1875 en afkom­stig van de brug naar het kasteel. Er naast, de res­tant van een oudere ingang, namelijk een zes­hoe­kig bakste­nen toren­tje met kanteling dat ook uit Camille Prestons' periode moet dateren. Aan de Vogel­sanc­klaan staat een tweede gelijk­aar­dig nieuw hek van dezelfde makel­ij.

Bomen
(Het cijfer tussen haakjes geeft de stamomtrek in cm op 150 cm hoogte.)

De Dendrologische Vereniging signaleert een uitzonderlijke verzameling, onder andere in het Pinetum, dat een volledige inventarisatie verdient, zoals grove den (Pinus sylvestris) uit einde 18de eeuw, aange­legd door de blinde Jean Louis de Villenfag­ne, baron van Vogelsanck. Verder noteerde de inventa­ris: grote trompetboom (Catal­pa speciosa) (185 cm)geënt op gewone trompetboom (Catalpa bigno­ni­oi­des), ­Ced­rus brevif­ol­ia (185 cm met kruin van 20 m, een kampi­oen), Sawaraschijncipres (Chamae­cyparis pisifera) (196 cm en 236 cm aan de vork, 18 m hoog), Sawaraschijncipres, cultivar (Chamaecy­paris pisifera 'Plumosa') (162 cm x 20m), zwarte walnoot (Juglans nigra) (216 cm), amberboom (Li­qui­dam­bar styracyflua) (312 cm), tulpenboom (Lirio­den­dron tulipifera) (250 cm, 28m hoog), Virginische kransmagnolia (Mag­nolia virgini­ana) (7 takken van 8 m hoog), Pinus korai­ensis (294 cm, 299 cm en 28 m hoog), zwarte den (Pinus nigra) (355 cm, 380 cm en 35 m hoog), goudlork (Pseudolarix kaempferi) (150 cm, 20 m hoog), (Pyrus sali­cifolia 'Pendula'), moseik (Quer­cus cerris) (349 cm, 25 cm hoog), Quercus x leana, wilgbladige eik (Quer­cus x phell­os) aange­plant in 1801 (254 en 236 cm), para­solden (Sciado­pitis verticillata), reuzenlevensboom (Thuja plicata) (453 cm). Sommige exemplaren zijn ondertussen reeds verdwenen.