Crossley Brothers Ltd
- ID
- 12936
- URI
- https://id.erfgoed.net/personen/12936
Beschrijving
Het Britse Crossley Brothers Ltd gaat in oorsprong terug tot 1867. Nadat de overname in Manchester van het constructieatelier van John M. Dunlop, gespecialiseerd in de bouw van pompen, persen en kleine stoomtuigen, richtte Francis Crossley in 1867 samen met zijn broer William het bedrijf Crossley Brothers & Dunlop op. Reeds in 1869 wisten zij de patentrechten voor de gehele wereld (met uitzondering van Duitsland) te verwerven voor de door Nikolaus Otto en Eugen Langen ontworpen atmosferische gasmotor. In 1876 werden deze rechten zelfs uitgebreid tot de beroemde Otto-viertaktmotor. Omwille van dit succes verhuisde het bedrijf, in 1881 omgevormd tot Crossley Brothers Ltd., omstreeks 1882 van de Great Marlborough Street in het hartje van Manchester naar een nieuwe vestiging in de Pottery Lane in het oosten van Manchester.
In 1896 wist Crossley Brothers Ltd ook de rechten te verwerven op het dieselsysteem dat de compressiewarmte aanwendde om de brandstof te laten ontvlammen. Twee jaar later bouwde het bedrijf zijn eerste dieselmotor. Vanaf 1901 werden voertuigen voor wegtransport gebouwd, waaronder vanaf 1905 Leyland-autobussen. Intussen was Crossley Brothers Ltd in 1904 gestart met het maken van eigen motorvoertuigen. In 1906 werd deze activiteit ondergebracht in een aparte firma, met name Crossley Motors Ltd. Het Koptische Kruis als vroegchristelijk symbool werd het embleem van hun voertuigen. De broers Crossley waren immers zeer toegewijde christenen en zij weigerden dan ook hun producten te leveren aan bedrijven zoals brouwerijen. Dit belette niet dat tweedehandse Crossley-motoren in brouwerijen-mouterijen terecht kwamen.
In 1919 nam Crossley Brothers Ltd de Premier Gas Engines Company uit Sandiacre (nabij Nottingham) over, dat gespecialiseerd was in zeer zware motoren. Omstreeks 1935 werd de vennootschap omgevormd tot Crossley Premier Engines Ltd. De fabriek in Nottingham kende uitbreiding en bleef in productie tot 1966, toen het intussen noodlijdende bedrijf door Bellis & Morcom Ltd werd overgenomen. De merknaam Crossley-Premier bleef echter behouden. Omwille van de steeds verder krimpende motorenmarkt zocht Bellis & Morcom Ltd aansluiting bij de Amalgamated Power Engineering Group (APE). Door het nieuwe bedrijf APE-Crossley Ltd werd het Koptische Kruis behalve voor de voertuigen nu ook voor het eerst als logo op de motoren gebruikt. APE werd op zijn beurt opgeslorpt door de Northern Engineering Industries (NEI). De nieuwe firmanaam werd NEI-Allen Limited - Crossley Engines, dat vanaf 1988 tot de Rolls Royce Industrial Power Group ging behoren. Doorheen deze fusiebeweging bleef de Pottery Lane-fabriek, intussen bekend als de Crossley Works, tot op vandaag motoren produceren.
In België werden de Crossley-motoren vóór de Eerste Wereldoorlog én mogelijk ook daarna verdeeld door G. Barger & Cie, die behalve in Brussel ook in ’s Gravenhage een kantoor had. Na de Tweede Wereldoorlog zorgde de Belgische Crossley Maatschappij met zetel in de Leopold II-laan in Brussel voor de verkoop in België.
Crossley-gasmotoren zorgden voor de mechanische aandrijving in onder meer de maalderij Vanhee (1913) in Ichtegem, de maalderij Donche (1913) in Roesbrugge (Poperinge) en de maalderij Donche (1913) in Poperinge. Een Crossley-gasmotor behoorde eveneens tot de krachtbronnen in het Institut Electromécanique van de Katholieke Universiteit Leuven.
Crossley-dieselmotoren werden eveneens in tal van maalderijen geplaatst, zoals in de Ooievaarsmolen in Elst (Brakel), de Van Kerrebroeckmolen in Jabbeke, de Neerheidemolen in Asse Ter Heide (Asse), de maalderij Vander Linden in Brakel, de maalderij Swolfs in Geel, de maalderij Souvagie in Oudenburg, de maalderij Van Coillie in Lichtervelde en de maalderij van de Heetveldesite in Tollembeek (Pajottegem). In Sint-Niklaas werd de brouwerij-mouterij Verschueren aangedreven door een Crossley-dieselmotor.
- BECUWE F. 2009: In de ban van Ceres. Klein- en grootmaalderijen in Vlaanderen (ca. 1850 - ca. 1950), Brussel, 200-201 [online], https://doi.org/10.55465/UACD8941 (geraadpleegd op 18 augustus 2025).
- BECUWE F. 2016: Tel orge, tel malt. Klein- en grootmouterijen in Vlaanderen (1850-1950), Brussel - Gent, 231.
Auteurs: Becuwe, Frank
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Erfgoedobjecten
Uitvoerder van
Brouwerij Verschueren
Hazewindstraat 2 (Sint-Niklaas)
Opgericht in 1895 en heden bestaande uit recent straatgebouw met onder meer de burelen, en achterin gelegen bedrijfsgebouwen (brouwerij, koelgebouw, bottelarij, gebouw der graanvloeren, mouterij).
Heetveldesite
Munkbaan 1-2, 1A (Pajottegem)
Tweeledige opper- en neerhofstructuur met sporen van een ringgracht verwijzend naar de motte-origine, gelegen op de linkeroever van de Mark, op de grens met Galmaarden. Het landgebruik bleef ongewijzigd sinds de 19de eeuw. Knotwilgenrijen en meidoornhagen markeren de historische percelering.
Mechanische maalderij
Molen van Kerrebrouck met maalderij
Dorpsstraat (Jabbeke)
De hoge romp van de Molen van Kerrebrouck is beeldbepalend gelegen. De bouwgeschiedenis van de molen is afleesbaar in de romp: in 1911-1913 werd het bakstenen torenkot (1901) van een staakmolen (1848) verhoogd tot een stellingmolen. Bij de molen is ook een mechanische maalderij aanwezig, aangedreven met een dieselmotor van 1961.
Romp van de Ooievaarsmolen met maalderij
Oudenaardsestraat (Brakel)
Ingekorte, ronde bakstenen molenromp van een stenen korenwindmolen, type bovenkruier, gebouwd in 1841 op de hoogste plek van Elst in de wijk Ooievaar en na de Tweede Wereldoorlog aangevuld met een maalderij.
Romp van Molen van Terheide met molenaarswoningen
Neerheide 19-21 (Asse)
De windmolen van Terheide, is een bewaarde molenromp die teruggaat op een laat-18de-eeuwse korenmolen, van het type bovenkruier, stenen bergmolen (beltmolen). Op de molensite bevinden zich twee molenaarswoningen: een vroeg-19de-eeuwse, heden gedeeltelijk ingebouwde, molenaarswoning en ten zuiden een latere, tweede molenaarswoning uit het midden van de 19de eeuw.
Site Van Coillie: boomzagerij, olieslagerij en maalderij
Statiestraat 179 (Lichtervelde)
Industrieel-archeologische site op plaats van vroegere houten staakmolen, zogenaamd "molen Devos" (1856-1919). Combinatie van drie landelijke bedrijfjes typerend voor de economische en technologische ontwikkeling van de eerste helft van de 20ste eeuw, voornamelijk uit het interbellum.