Beschrijving

Cyrille Schmidt was in het Ieperse een belangrijke architect van wederopbouwhoeves. Over zijn opleiding is niets bekend. Wel is duidelijk dat hij zijn plannen signeerde als architect of bouwkundige. In 1905 volgde hij zijn vader Isidore op als “toeziener der goederen” van de Burgerlijke Gasthuizen, een instelling die sinds 1797 de eigendommen van de Ieperse gasthuizen beheerde. In november 1914 ontvluchtte Schmidt Ieper. Na zijn terugkeer in februari 1915 zette hij zich in voor de bescherming van de gasthuisgoederen. In 1920 werd hij belast met de schatting van de oorlogsschade aan deze grotendeels vernielde gebouwen.

De volgende jaren stond Cyrille Schmidt ook in voor de wederopbouw van de hoeves van de Burgerlijke Gasthuizen. In 1921-1922 tekende hij zijn wederopbouwplannen noodgedwongen nog in het minder gehavende Poperinge, 15km ten westen van de ruïnes van Ieper. In maart 1924 vestigde Schmidt zich samen met zijn gezin opnieuw in de Ieperse Maloulaan (nummer 31), waar hij voor de Eerste Wereldoorlog reeds woonde en in 1922 zijn eigen woning bouwde. Pas in 1940 werd hij officieel aangesteld als architect voor de landelijke eigendommen van (intussen) de Commissie voor Openbare Onderstand, waarvan hij in 1947 voorzitter werd. Schmidt was vanaf 1933 ook sterk betrokken bij het technisch onderwijs. Daarnaast was hij secretaris en later conservator van het Ieperse Stadsmuseum. Schmidt was ook verzekeringsagent en beheerder van private goederen.

Als huisarchitect van de Burgerlijke Gasthuizen tekende Schmidt de wederopbouwplannen van waarschijnlijk alle vernietigde hoeves van deze Ieperse instelling. Zijn functie verklaart het overwicht aan hoeves in zijn oeuvre. Daarnaast bouwde hij ook hoeves voor private personen opnieuw op, zoals voor de belangrijke Ieperse familie Merghelynck. Schmidt hanteerde daarbij dezelfde grondplannen en architecturale uitwerking als bij de gasthuishoeves. Bij de private hoeves Madelstede in Boezinge en Wijtschatestraat 27 in Voormezele werden de wederopbouwplannen gekopieerd van de gasthuishoeve West-Bellegoed in Voormezele. Toch zijn deze hoeves niet volledig identiek. Zo werd niet overal een kapel bij de erftoegang of een ast gebouwd of herbouwd. Ook zijn er kleine verschillen in bouwmaterialen en werden sommige nutsgebouwen in spiegelbeeld uitgevoerd.

Cyrille Schmidt is de architect van zeker  31 gebouwen in de inventaris (2021). Zijn oeuvre beperkt zich tot de regio Ieper en omvat vooral hoeves:

• drie hoeves in Heuvelland (Kemmel, Dranouter en Wijtschate),
• 23 hoeves in Ieper (Boezinge, Brielen, Elverdinge, Ieper, Zillebeke, Voormezele, Vlamertinge en Zuidschote),
• vijf herenhuizen of stadswoningen in Ieper.

Zijn eigen woning van 1922 is opgevat als een geelbakstenen lijstgevel in neorococostijl, onder leien mansardedak. Hij tekende de meeste plannen voor hoeves in de jaren 1920-1922. Voor enkele herenhuizen – soms nog in 1935 - werkte hij samen met de Ieperse architect August Leclercq.

Met minstens 26 hoeve-ontwerpen drukte Schmidt meer dan enig ander architect zijn stempel op het herstelde platteland in de dorpen rond Ieper. Van deze 26 hoeves zijn er:

• 23 die volledig herbouwd moesten worden,
• minstens 10 gasthuisgoederen,
• 10 hoeves met een ast, meestal voor cichorei,
• 15 die door de staat of de Dienst der Verwoeste Gewesten werden herbouwd.

De regionalistische architectuur van de door Schmidt ontworpen hoeves wijkt af van de vormentaal die vooropgesteld werd in het modelboek Fermes-types et constructions rurales en West-Flandre (Alfred Ronse & Théodore Raison, 1918). Zo vonden tuitgevels met aandaken en vlechtingen, steunberen of een opkamer onder hoger zadeldak – gebaseerd op 17de-eeuws ideaaltypes van landelijke architectuur – weinig toepassing bij zijn hoeves. Schmidt legde andere, zij het eveneens regionalistische klemtonen in de lijn van de 19de-eeuwse hoeve-architectuur:

• materiaalgebruik: baksteen in lokale roodbakkende Ieperiaanklei en rode pannen,
• vlak of getrapt afgelijnde puntgevels,
• getoogde deuren en vensters onder baksteenstrekken, soms in gele baksteen,
• opkamers onder een doorgetrokken dak,
• zadeldaken of soms een gemansardeerd schilddak voor de woningen van grote hoeves.

De door Schmidt herbouwde hoeves kregen meestal een totaal nieuwe plattegrond met drie of vier vrijstaande volumes, soms met semigesloten opstelling. Slechts twee voorbeelden van kleine langgestrekte hoeves zijn gekend. Een verplaatsing van de hoevesite zoals bij Madelstede vergemakkelijkte deze breuk met de vooroorlogse opstelling, maar vormde zeker geen voorwaarde. Ook bij niet verplaatste hoeves wijzigde de footprint immers grondig. Wellicht was de verwoesting van de dorpen in het Ieperse zo groot dat ook de fundamenten van hoeves niet langer bruikbaar waren.

De wederopbouwhoeves van Schmidt beantwoordden volop aan de noden van het naoorlogse landbouwbedrijf. Hierbij werden het wonen en het stallen van dieren formeel gescheiden. Hoewel stallen niet langer onder het woningdak kwamen, werden ze nog steeds dicht bij het huis ingeplant. De eerste dagtaak bleef immers het voederen van de dieren. Ook werd er veel belang gehecht aan aparte voederkeukens en gescheiden stallen voor kalveren, vaarzen en koeien.

De boerenwoning behield bij Schmidt een centrale plaats. Vernieuwend is wel de gewijzigde oriëntatie van de woning. Traditioneel vormde de erfgevel van de woning de belangrijkste en meest verzorgde gevel, dit in tegenstelling tot de (naar het noorden gerichte) vrij gesloten achtergevel. In Schmidts ontwerpen daarentegen werd de van het erf afgewende huisgevel (de vroegere achtergevel) naar de straat gericht, als een toonbeeld voor de hoeve. Bij deze configuratie kreeg het huis dus zowel een erfgevel als een naar de straat gerichte ‘voorgevel’, waarvan het belang nog geaccentueerd werd door de voortuin. Schmidt verrijkte deze straat- of voorgevel meestal met een breed dakvenster, opgevat als trapgevel, lage puntgevel of uitzonderlijk een klokgevel. Dit dakvenster voor de slaapruimte in de huiszolder zorgde voor het verder loskoppelen van woon- en hoevefuncties. Het graan kon nu op de stalzolders met betonnen vloeren opgeslagen worden.

Naargelang de bedrijfsomvang hanteerde Schmidt een andere configuratie. Bij middelgrote hoeves zijn drie vrijstaande gebouwen onder zadeldaken U-vormig rondom het erf opgesteld. Het centrale gebouw in deze opstelling is de woning, met naar de straat gerichte representatieve gevel. Op het erf zijn de stal en de schuur haaks op het huis ingeplant. Doordat de zijgevels van deze nutsgebouwen in de as van de erfgevel of van de straatgevel van het huis staan, wordt het huis vanaf de straat visueel begeleid door de zijgevels van de nutsgebouwen, veelal sierlijk afgelijnde puntgevels. Deze hoeve in Dranouter en de Pollepelhoeve in Zillebeke zijn exemplarisch voor deze opstelling. Doordat woning en stallen bij deze laatste hoeve dicht bij elkaar opgesteld zijn, sluit ze reeds gedeeltelijk aan bij het semigesloten type. Het modelboek van Ronse en Raison bepleitte deze geslotenheid omdat men door de gebouwen dichter bijeen te plaatsen of de tussenruimte af te sluiten “schadelijke tochten en dwarrelwinden” kon tegenhouden. Risico op uitslaande brand bestond hierbij nog nauwelijks: vanaf de tweede helft van de 19de eeuw verdwenen houten wanden en strodaken op de hoeve en in de wederopbouwperiode vond een grootschalige doorbraak van gewelven in gewapend beton plaats.

Bij grotere hoeves hanteerde Schmidt steeds een semigesloten opstelling. Hierbij werden huis en nutsgebouwen in het vierkant rondom het erf opgesteld. Strikt genomen zijn de meeste gebouwen vrijstaand opgesteld, maar de geringe afstand tussen de gebouwen is soms ingevuld met een muur. Bovendien vormen het huis en een poort- of nutsgebouw, of twee nutsgebouwen dikwijls een L-vormig of langgestrekt volume.

De semigesloten opstelling kent twee varianten. Bij een eerste variant verhoogt een poortgebouw de beeldwaarde van de hoeve. Deze poort, soms met markerende leien bedaking en dakruiter, is gevat tussen het huis en de stallen met lagere zadeldaken. De beeldbepalende zijgevels van de nutsgebouwen zijn afgelijnd met een rondboogfries. Als voorbeeld gelden de hoeves ’t Klokhof in Boezinge en Oost-Bellegoed in Ieper.

De gasthuishoeve West-Bellegoed in Voormezele en de daarop gebaseerde hoeve Madelstede in Boezinge illustreren de tweede semigesloten variant. In tegenstelling tot de meeste andere hoeves werd het West-Bellegoed bij de wederopbouw binnen zijn vooroorlogse omwalling herbouwd, mét herneming van de reeds vrij gesloten 19de-eeuwse configuratie met L-vormig volume. Het is dan ook mogelijk dat de vooroorlogse footprint van deze hoeve de basis vormde voor dit semigesloten type. Kenmerkend voor deze variant van de semi-gesloten opstelling zijn:

• de imposante woning, gevat onder een schilddak met mansarde en oeils de boeuf,
• het bij het huis aansluitend klein nutsgebouw, met onder meer het bakhuis,
• het door de koeienstal en de schuur gevormde L-vormig volume onder zadeldak, wat de semi-gesloten configuratie versterkt,
• de overdekte mestvaalt op het erf, die nog bewaard is bij de hoeve Madelstede.

Mogelijk vormden de 19de-eeuwse hoeves van de Burgerlijke Gasthuizen, die Schmidt als “toeziener der goederen” kende, op bepaalde vlakken een inspiratiebron voor zijn wederopbouwontwerpen. Zo kan Schmidt zich voor de overdekte mestvaalt gebaseerd hebben op eind 19de-eeuwse voorbeelden bij de niet door oorlogsgeweld vernietigde hoeves Capronshof en Manquetiendehof in Dikkebus (Ieper).

Auteurs: Vanneste, Pol
Datum: 10-05-2021
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Erfgoedobjecten

Ontwerper van

Boerenwoning

Eenheidsbebouwing van twee stadswoningen

Herenhuis

Herenhuis met koetshuis

Hoeve

Hoeve

Hoeve

Hoeve 't Kasteeltje

Hoeve 't Klokhof

Hoeve De Drie Torren

Hoeve Diepemeershof

Hoeve Drogendale

Hoeve Hospitaalhof

Hoeve Krikhof

Hoeve Lindegoed

Hoeve met losse bestanddelen

Hoeve Sint-Katharinahof

Hoeve Vijfwegenhof

Langgestrekte hoeve

Langgestrekte hoeve

Schaapsweidehoeve

Stadswoning

Twee stadswoningen

Wederopbouwhoeve

Wederopbouwhoeve

Wederopbouwhoeve

Wederopbouwhoeve De Pollepel met cichorei- en tabaksast

Wederopbouwhoeve Madelstede met gedenkkapel en verlaten vooroorlogse site

Wederopbouwhoeve Noord-Bellegoed

Wederopbouwhoeve Oost-Bellegoed

Wederopbouwhoeve West-Bellegoed

Thema's

Ontwerper van

Boezinge

Dikkebus