Beschrijving

Over de Antwerpse architect Frans Karel Stuyck en zijn oeuvre zijn weinig gegevens bekend. De meeste informatie is te vinden in de bouwdossiers bewaard in het Antwerpse Stadsarchief, alsook in de Inventaris van het Bouwkundig Erfgoed. Uit deze bronnen blijkt dat Stuyck omstreeks 1875 als architect begon te ontwerpen en zijn loopbaan beëindigde circa 1914, bij het begin van de Eerste Wereldoorlog. De Antwerpse bouwdossiers bieden een goed overzicht van Stuycks oeuvre en stijlevolutie in genoemde periode.

Aan de hand van de bouwaanvragen, aldaar bewaard, kan men de verschillende vestigingsplaatsen van Frans Karel Stuyck achterhalen: Zwartzustersstraat 38 (1877), Venusstraat 34 (1878-1881), Keizerstraat 76 (1882), Coppenolstraat 7 (1882-1899) en Jodenstraat 20 (1901-1914). Aan de hand van dit laatste adres konden in de bevolkingsregisters zijn geboortedatum en -plaats, de namen van zijn ouders, zijn huwelijksdatum, de samenstelling van zijn gezin en het beroep van de gezinsleden achterhaald worden.

Hij werd in Antwerpen geboren op 19 juli 1852, als zoon van Petrus Franciscus Stuyck, smid, en van Joanna Justina Baeyens. Frans Karel huwde op 13 januari 1871 met Maria Anna Dewolf, geboren in Antwerpen op 22 mei 1852 en zonder beroep. Het gezin telde twee zonen: de bouwkundige Frans Petrus Stuyck (Antwerpen, 01-07-1879 - Antwerpen, 12-12-1921), en de advocaat Hendrik Jan Stuyck (°Antwerpen 1884).

Stuycks eerst gekende realisatie is een ensemble bestaande uit een estaminet en een winkelhuis, gebouwd in 1877 op de hoek van de Belegstraat en de Brederodestraat (bouwaanvraag van 3 november 1877 en bouwvergunning van 26 november 1877). De gevelopstand van deze twee bepleisterde en beschilderde huizen, die in situ zijn vervangen door een hoekgebouw uit het interbellum, getuigt van een door hem toen meestal gebezigde, gestandaardiseerde neoclassicistische stijl. Stuyck gebruikte een eerder conventioneel neoclassicistisch stijlidioom. De registers van de rechthoekige, in eenvoudige omlijstingen gevatte muuropeningen, doorgaans voorzien van T-vormig schrijnwerk, typisch voor het einde van de 19de en het begin van de 20ste eeuw, worden gekarakteriseerd door imitatievoegen, horizontaliserende geprofileerde cordons en lijsten – waaronder pui- en kroonlijsten – en worden soms verticaal geritmeerd of afgelijnd door pilasters en lisenen, al dan niet van de kolossale orde. Een midden- of deurtravee en een afgeschuinde hoek van twee straten krijgen meermaals een extra accent door middel van een risaliet, een fronton en/of een balkon op de tweede bouwlaag. Deze laat-neoclassicistische burgerwoningen omvatten – zeker als het gaat om hoekpanden – vaak cafés (estaminets) en/of winkelpuien op de begane grond. Wanneer ze naast elkaar worden opgetrokken, zijn ze vaak in repetitief of spiegelbeeldschema. In deze stijl ontwierp de architect minstens 29 panden. Goed bewaarde voorbeelden daarvan zijn: het burgerhuis in de Stefaniestraat 16, voor rekening van de heer Arthur De Boyser (bouwaanvraag van 30 april 1887 en toelating van 24 mei 1887); twee burgerhuizen in de Terlinckstraat 51-53, voor rekening van Mevr. Antoine Gillis-Neeckx (bouwaanvraag van 22 oktober 1903 en toelating van 23 oktober 1903); een burgerhuis in de Fourmentstraat 20, voor rekening van de heer A. Huygen-Van Kaldekerken (bouwaanvraag van 1 augustus 1904 en machtiging van 31 augustus 1904) en de uitbreiding van het vroegere neoclassicistische buitenhuis van graaf de Bergeyck, met in de plint een gevelsteen met het jaartal 1821, Markgravelei 141 (bouwaanvraag van 1899; in 1909 bijkomend voorzien van een inkompaviljoen en een ijzeren tuinhek).

In de beginperiode van zijn werkzaamheden wijkt een eerste voorbeeld van de gangbare neoclassicistische stijl af. In de Wisselstraat 7, een zijstraat van de Antwerpse Grote Markt, bouwde hij in 1878, in opdracht van de heer Van Herck, een achterhuis met een neotraditioneel allure, een winkelpui in de linker travee, een hoektorentje met dakkapellen en een neogotisch ogende drielobbige omlijsting van het hoogste venster in de rechter travee (bouwaanvraag van 1 mei 1878 en machtiging van 13 mei 1878). In 1880 hanteerde hij een tweede maal een afwijkend stijlaxioma, namelijk de neo-Vlaamse renaissance, dit in twee thans verdwenen huizen aan de Rubenslei bij het stadspark, opgetrokken voor rekening van gravin Madame Schmidt-Von der Becke. De huizen in quasi repetitief schema waren waarschijnlijk opgetrokken in bak- en natuursteen. Ze waren gekenmerkt door een erker op de tweede bouwlaag van de linkertravee, bekroond met een balkon op de tweede bovenverdieping, verder door traditionele speklagen, negblokken in regelmatig verband, al dan niet gebroken frontons, diamantkoppen, panelen of spiegels boven de vensters en in totaal vier dakkapellen. Dat Stuyck zijn bouwaanvraag ondertekende voor architect Frans Baeckelmans (Antwerpen 1827 – Antwerpen 1896), samen met zijn broer Lodewijk (Antwerpen 1835 – Antwerpen 1871) een typische vertegenwoordiger van het academische eclecticisme van de tweede helft van de 19de eeuw, duidt er mogelijk op dat hij in dit concrete geval in onderaanneming werkte of toezicht hield op de bouw. Mogelijk was Baeckelmans de ontwerper, daar de aangewende stijl sterk overeenkomt met zijn overig werk, zoals het klooster van de paters redemptoristen uit ongeveer dezelfde periode (Hopland 47, 1885).

De neogotische stijl hanteerde Stuyck blijkbaar alleen voor kerkgebouwen. In 1895 tekende hij in deze stijl voor het koor met twee rechte zijkapellen van de parochiekerk Heilige Maria Magdalena in Rumst (Reet), een bedehuis uit de 17de eeuw, met laatgotische westtoren uit de 15de eeuw en zijbeuken van 1833. Tussen 1895 en 1901 werd de westgevel van de Antwerpse Sint-Pauluskerk verhoogd door de architecten A. Kockerols en Frans Stuyck. De al genoemde Frans Baeckelmans leverde het ontwerp. Dit feit ondersteunt de veronderstelling dat het bij de verdwenen huizen aan de Rubenslei ook om een onderaanneming ging. Voor de zuidelijke vleugel van het aan de kerk aanpalende 17de-eeuwse klooster van de dominicanen trok Stuyck in 1903 een voorbouw op, bestaande uit drie klaslokalen onder schilddak, van één bouwlaag en negen traveeën. Stuyck bouwde in 1903 de neogotische kerk van de Sint-Annaparochie op de Antwerpse linkeroever. Na de stichting van deze parochie in 1893, besloot men een kerk te bouwen, ter vervanging van de oudere, te klein geworden 17de-eeuwse Sint-Annakapel. Dankzij het mecenaat van graaf Florimond de Brouchoven de Bergeyck (1839-1908), voor welke familie Stuyck reeds in het verleden had gewerkt, kwam in 1894-1895 een voorlopige kerk met pastorie en kloosterschool tot stand, naar ontwerp van Frans Stuyck. Dit complex verving de buiten gebruik gestelde oude Sint-Annakapel, die pas in 1931 zou worden gesloopt. In 1903-1905 werd naast de voorlopige kerk de nieuwe Heilige Anna en Joachimkerk opgetrokken, een driebeukige kruisbasiliek in neogotische stijl, naar een ontwerp door dezelfde Stuyck uit 1901-1902. De eerstesteenlegging vond plaats op de feestdag van de Heilige Joachim, 16 augustus 1903. De architect leverde de plannen voor het neogotische totaalconcept, zowel het kerkgebouw als een deel van het meubilair. De aannemer was dezelfde die ook de Sint-Eligiuskerk in Antwerpen (Stuivenberg) voor zijn rekening nam: Aimé Hesbain. Het bedehuis was opgetrokken in rode baksteen en witte zandsteen. Het koor was gericht op het zuiden. De geplande noordtoren kwam er niet. Wel werden talrijke gebrandschilderde ramen aangebracht en een mozaïekvloer. Hoewel de neogotische kerk destijds ruim 3,5 m boven de steenweg was opgetrokken, kwam het gebouw door de zandopspuiting van Linkeroever vanaf de jaren 1930 letterlijk in een put te liggen. Door problemen met opstijgend grondwater werd de kerk, in de volksmond ‘Sint-Anna in de put’ genoemd, reeds een ruime halve eeuw later, in 1968, afgebroken en werd het kleine eeuwenoude gehucht Vlaams Hoofd of Sint-Anneke gesloopt. Op ongeveer dezelfde opgehoogde plaats werd in 1969-1970 een moderne kerk gebouwd naar ontwerp van architect Jos Ritzen.

Na 1900 volgt Stuycks oeuvre in gematigde vorm de toen heersende stijlstromingen. Een eerste, grotendeels bewaard voorbeeld in beaux-artsstijl, vormt het huis gelegen Schuttershofstraat 17 (bouwaanvraag van 4 oktober 1901 en toelating van 28 oktober 1901). Het meest imposante huis dat Frans Karel Stuyck bouwde is de nog bestaande herenwoning hotel Neefs, gelegen Frankrijklei 103, eveneens in beaux-artsstijl en onderwerp van voorliggend beschermingsdossier. Opdrachtgever was Joseph Neefs, blijkbaar de zoon van de likeur- en jeneverstoker Jacques Neefs (bouwaanvraag van 24 februari 1904 en toelating van 18 maart 1904). Zijn meest monumentale bijdrage aan de burgerlijke architectuur in de provincie Antwerpen vormt de vergroting met twee zijvleugels in 1911-1920 van Kasteel Ravenhof in Stabroek (Stabroek), voor rekening van graaf Charles Moretus Plantin. Het betreft een uitbreiding van het circa 1810 herbouwde kasteel in neo-Lodewijk XV-stijl. Stuyck maakt hier weer gebruik van de beaux-artsstijl, met neorocococoversiering, een vormentaal die hij blijkbaar vaak hanteerde op het einde van zijn carrière.

De art nouveau verschijnt bij Stuyck slechts sporadisch in toegevoegde bouwonderdelen als winkelpuien, bij voorbeeld Wijngaardbrug 6, waar in 1903 aan een bestaand breedhuis omlijstingen en een art-nouveau-winkelpui werden toegevoegd. In 1906 ontwierp Stuyck een industrieel ogend schoolgebouw, gelegen Nosestraat 4. Het gaat om de Parochiale Meisjesschool Sint-Paulus. Voor de Sint-Paulusschool had hij al in 1903, zoals gezegd, werk geleverd. De gele bakstenen lijstgevel van de meisjesschool is 1907 gedateerd op een gevelsteen. Een voorbeeld van een eclectisch burgerhuis, tevens de op dit ogenblik laatst bekende woning van Stuyck, is een rijhuis uit 1914, gelegen Markgravelei 83. Het pand, van witte Silezische brikken met hardstenen afwerking, werd gebouwd in opdracht voor C. Andersen (bouwaanvraag van 7 april 1914 en machtiging van 20 april 1914). Het gebouw werd ongeveer gelijktijdig opgetrokken met een quasi identiek pand op het belendende perceel links, dat Stuyck enkele maanden later voor de weduwe Fr. (A.) Grein tekende (bouwaanvraag van 30 juni 1914 en toelating van 15 juli 1914). Van dit ensemble, in repetitief schema opgevat, werd het linkerhuis in 1948 afgebroken en vervangen door een appartementsgebouw. Eerder ontwierp Stuyck in eclectische stijl het volgende: een burgerhuis in de Klappeistraat 31, voor rekening van de heer Fr. De Backer (bouwaanvraag van 15 januari 1907 en machtiging van 25 januari 1907; heden verdwenen of niet uitgevoerd); een winkelhuis thans Nosestraat 6, voor rekening van de heer De Ruyter (bouwaanvraag van 2 februari 1907 en toelating van 20 februari 1907; nog bestaand winkelhuis met gevel van gele baksteen met hardstenen afwerking); een winkelhuis, thans Minderbroedersrui 43, voor rekening van de heer J. Vogels-Van Delen (bouwaanvraag van 25 januari 1910 en toelating van 17 februari 1910; een enkelhuis met parement van gele baksteen verlevendigd met hardsteen); een burgerhuis, thans Marialei 48, met analoge afwerking (bouwaanvraag van 10 juni 1910 en toelating van 29 juni 1910; gebouwd voor rekening van F. Snieders (?)).

Uit dit alles blijkt dat Stuyck met enige vertraging aanknoopte bij de wisselende stijlstromingen van het einde van de 19de en het begin van de 20ste eeuw. Vooral burgerij en adel gaven hem opdrachten. Zijn oeuvre is niet gedurfd, maar wel verzorgd uitgebouwd, met een sterke gevelritmiek en een verfijnde decoratie.

Burgerlijke architectuur

Neoclassicisme

1877: Estaminet en winkelhuis Smits, hoek van de Belegstraat en de Brederodestraat, Antwerpen (gesloopt). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1877#1031.

1878: Twee huizen Ghysels, de hoek Kronenburgstraat en Begijnenstraat, Antwerpen (niet uitgevoerd). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1878#989.

1880: Winkelhuis Cleiren, Houwerstraat 11, Antwerpen (gesloopt of niet uitgevoerd). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1880#843.

1881: Huis P. Hendrikx, Van Arteveldestraat lot 46, Antwerpen (gesloopt of niet uitgevoerd). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1881#251.

1881: Huis J. Binar, Van Arteveldestraat 61, Antwerpen (verbouwd). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1881#591.

1882: Burgerhuis met magazijn H. Van den Broeck, Rijnpoortvest 9, Antwerpen (gesloopt of niet uitgevoerd). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1882#1448.

1883: Winkelhuis Swerts, Cassiersstraat 57, Antwerpen (verbouwd). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1883#757.

1883: Burgerhuis en kantoor J. Neeckx, Provinciestraat en Ploegstraat, Antwerpen (gesloopt of niet uitgevoerd). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1883#1164.

1884: Twee huizen J. Mattheys, Marnixplaats 12 hoek Zwijgerstraat, Antwerpen (verbouwd). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1884#553.

1887: Burgerhuis Arthur De Boyser, Stefaniestraat 16, Antwerpen (bewaard). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1887#666.

1889: Burgerhuis F. Stallaerts, Lange Lozanastraat links naast 66, Antwerpen (gesloopt of niet uitgevoerd). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1889#391.

1895: Twee winkelhuizen L. Cousyns, Prinsesstraat 38, Antwerpen (gesloopt of niet uitgevoerd). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1895#1254.

1899: Drie burgerhuizen A. Verhoeven, Lange Leemstraat 278-282, Antwerpen (deels bewaard). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1899#553.

1899 en 1909: Uitbreiding van buitenhuis graaf de Bergeyck, Markgravelei 141, Antwerpen (bewaard). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1899#1101, 1909#2019.

1903: Een tweede stagie met zolder op het huis Ed. Dircksens, Paardenmarkt 88, Antwerpen en herbouw van het huis nr. 86 tot winkelhuis (verdwenen of niet gerealiseerd). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1903#674.

1903: Herbouw van het huis J. Vogels-Van Delen, Gratiekapelstraat 32, Antwerpen en samenvoeging met het huis nr. 30² (verdwenen of niet uitgevoerd). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1903#883.

1903: Twee burgerhuizen Mevr. Antoine Gillis-Neeckx, Terlinckstraat 51-53, Antwerpen (grotendeels bewaard). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 956#2785.

1904: Burgerhuis A. Huygen-Van Kaldekerken, Fourmentstraat 20, Antwerpen (vernieuwd schrijnwerk en niet uitgevoerd, centraal driehoekig fronton). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1904#1660.

1907: Twee burgerhuizen Mevr. Gillis, Vijfhoekstraat tussen nr. 14 en 20, Berchem (heden verdwenen of niet uitgevoerd). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 956#1907.

1910-1911: Huis Ferd. Marsily, Lemméstraat 26, Antwerpen (thans ontpleisterd). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1910#2269.

Neotraditionalisme

1878: Achterhuis Van Herck , Wisselstraat 7, Antwerpen (bewaard?). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1878#428.

Neo-Vlaamserenaissance

1880: Twee huizen gravin Madame Schmidt-Von der Becke, Rubenslei, Antwerpen (gesloopt). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1880#775.

Beaux-artsstijl

1901: Burgerhuis, Schuttershofstraat 17, Antwerpen (bewaard). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1901#1528.

1904: Hotel Neefs, Frankrijklei 103, Antwerpen (bewaard). Antwerpen Stadsarchief, bouwdossiers 1904#344 en 1904#706.

1911-1920: Vergroting met twee zijvleugels van Kasteel Ravenhof in Stabroek, voor graaf Charles Moretus Plantin (bewaard).

Art nouveau

1903: Winkelpui en omlijstingen, Wijngaardbrug 6, Antwerpen (bewaard). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1903#93.

Eclectisme

1907: Burgerhuis Fr. De Backer, Klappeistraat 31, Antwerpen (verdwenen of niet uitgevoerd). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1907#55.

1907: Winkelhuis De Ruyter, Nosestraat 6, Antwerpen (bewaard). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1907#178.

1910: Winkelhuis J. Vogels-Van Delen, Minderbroedersrui 43, Antwerpen (bewaard). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1910#159.

1910: Burgerhuis F. Snieders (?), Marialei 48, Antwerpen (bewaard). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1910#1130.

1914: Burgerhuis C. Andersen, Markgravelei 83, Antwerpen (bewaard), ongeveer gelijktijdig opgetrokken met een quasi identiek pand voor de weduwe Fr. (A.) Grein op het belendende perceel links (gesloopt. Stadsarchief Antwerpen, bouwdossiers 1914#5537 en 1914#6058.

Religieuze architectuur

1894-1895: Voorlopige Sint-Annakerk met pastorie en kloosterschool op de Antwerpse Linkeroever (gesloopt).

1895: Koor met twee zijkapellen van de Parochiekerk Heilige Maria Magdalena in Rumst (Reet), (bewaard).

1895-1901: Verhoging westgevel van de Antwerpse Sint-Pauluskerk door de architecten A. Kockerols en Frans Stuyck, naar ontwerp van Frans Baeckelmans (bewaard).

1901-1905: Heilige Anna en Joachimkerk op de Antwerpse Linkeroever (gesloopt).

1906: Parochiale Meisjesschool Sint-Paulus, Nosestraat 4, Antwerpen (bewaard). Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1906#1689.

Datum: 30-04-2019
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Erfgoedobjecten

Ontwerper van

Bierpakhuis van brouwerij De Zon

Breed- en diephuizen met traditionele kern

Burgerhuis in beaux-artsstijl

Burgerhuizen en winkelpand in neoclassicistische stijl

Den Luipaert

Eclectisch burgerhuis

Eclectisch burgerhuis

Eclectisch woon- en winkelpand

Eclectische meergezinswoning

Ensemble winkelhuizen in neoclassicistische stijl

Gekoppelde neoclassicistische burgerhuizen

Herenhuis in neorenaissancestijl

Hotel Neefs

Kasteel Ravenhof

Laatclassicistisch burgerhuis

Neoclassicistisch ensemble

Neoclassicistisch winkelhuis

Neoclassicistisch winkelhuis met art-nouveaupui

Pakhuis in eclectische stijl

Parochiale Meisjesschool Sint-Paulus

Parochiekerk Heilige Maria Magdalena

Parochiekerk Sint-Anna ten Drieën

Sint-Pauluskerk en dominicanenklooster

Traditioneel breedhuis met barokpoort

Winkelhuis in eclectische stijl

Winkelhuis in neoclassicistische stijl

Thema's

Ontwerper van

Fourmentstraat

Lemméstraat

Markgravelei

Marnixplaats

Rubenslei

Stefaniestraat