De militaire begraafplaats van Halen is gelegen langs de Liniestraat, op het kruispunt met de Betserbaan, ten zuidwesten van het centrum van Halen, in het gehucht Velpen. De begraafplaats ligt in de zuidoostelijke hoek van het epicentrum van het slagveld, waar de 'Slag der Zilveren Helmen' uitgevochten werd.

Historiek

De gevechten bij Halen aan het begin van de Eerste Wereldoorlog worden door historici beschouwd als het laatste grote cavaleriegevecht op divisieniveau. Nadat de Duiters de forten rond Luik hadden veroverd, werd de Gete door de Belgische legerleiding gekozen als natuurlijke verdedigingslijn om de opmars van het Duitse leger in noordelijke richting te verhinderen. Hoewel de Belgische eenheden aan de verliezende kant waren, kregen de Duitse troepen het bevel zich terug te trekken achter de Gete. Achteraf werden er op het slagveld onder meer veel blinkende helmen van de Kurassiers teruggevonden. Dit inspireerde pastoor Cuppens van Loksbergen op 14 november 1914 tot het neerschrijven van een gedicht met als titel "De Slag der Zilveren Helmen", verwijzend naar de Slag der Gulden Sporen uit 1302.

De gevechten van 12 augustus 1914 bij Halen kostten waarschijnlijk het leven aan 160 à 180 Belgen, waaronder elf doden bij de cavalerie en 30 doden bij de cyclisten. De andere doden waren militairen uit de 4de Gemengde Brigade. Het grootste deel van de minimum 500 gewonden behoorde eveneens tot de 4de Brigade en de cyclisten. Drie burgers van Halen en één burger van Donk verloren tenslotte het leven. De Duitsers hadden ongeveer 150 doden te betreuren. Zij verloren waarschijnlijk 250 krijgsgevangenen.

De Belgische militaire doden werden op initiatief van de toenmalige burgemeester Cleeremans van Velpen begraven op het Militair Kerkhof in Velpen. Op 13 augustus 1915 herdachten de bewoners de eerste verjaardag van de gevechten. De militaire begraafplaats werd vermoedelijk in de na-oorlogse jaren nog verder uitgebreid. Tegelijk werden militairen door familieleden gerepatrieerd. In 1939, naar aanleiding van de 25ste herdenking van de Eerste Wereldoorlog, werd de begraafplaats in huidige vorm aangelegd. Er liggen (op het moment van de bescherming) 181 Belgen begraven, waarvan er 30 niet meer geïdentificeerd konden worden. Het merendeel is gestorven tijdens of ten gevolge van de gevechten bij Halen.

Bij de IJzerwinning, op 'Ehrenfriedhof 223', lagen 111 Duitsers begraven. Het merendeel was gestorven tijdens de gevechten bij Halen en behoorde tot het 17de en 19de regiment Dragonders. Enkele lagen oorspronkelijk op gemeentelijke begraafplaatsen in de omgeving begraven en werden later naar deze begraafplaats overgebracht. Er was onder meer een massagraf met 21 doden. In 1956 zijn de Duitse doden overgebracht naar Vladslo (geïdentificeerde doden) en Langemark (onbekende doden). Het kruis, dat op dit Ehrenfriedhof opgericht stond, staat er nog steeds, aan de rand van een weide.

Beschrijving

De beboomde begraafplaats, met een oppervlakte van 55 are, wordt afgesloten door een straathek op bakstenen voet met dekstenen en gootmonden van blauwe hardsteen. Het centrale poorthek heeft hoge, vierkante hekpijlers van baksteen met een sokkel, hoekstenen, speklagen en een piramidevormige deksteen met gespitste bolbekroning van blauwe hardsteen. Ook de steunbeer, tussen de hekmuur en de pijler, is van baksteenmetselwerk met speklaag, deksteen en gestileerd voluutstuk van hardsteen. Het poorthek is van smeedijzer met zwart geschilderde, gelijkwaardige pijlen en regels, met knoop op de orthogonale kruisingen en met weerhaken op de stijlen. Het afsluithek is volgens hetzelfde model. Het traveeritme is aangegeven door de spitsboogvormig verbonden stijlen. Vier andreaskruisjes sieren het poorthek, de poortmakelaar loopt uit op een hartmotief.

Een afgeronde, ontdubbelde trappenpartij met vier treden leidt naar de hoger gelegen dodenakker met sobere aanleg: een brede, centrale laan uit rode steenslag rond een rechthoekig grasperk voert naar een hardstenen kruis op een getrapte sokkel, met opschrift "PAX" en een vlaggenmast. De grafstenen staan in dubbele rijen, rug aan rug opgesteld op grasvelden links en rechts van de centrale laan. Links vooraan op de begraafplaats staat het houten schuilhuisje, met grondplan, register en bezoekersboek.

Behalve de voormuur wordt de rest van de begraafplaats afgesloten door een recente omheining, voorafgegaan door een groenscherm. De beplanting is niet zonder enige symboliek: aanvankelijk stonden aan de begraafplaats geknotte bomen (hoofdtak weggenomen) en hagen van gewone laurierkers (Prunus laurocerasus). Verder staan er bruine beuk (Fagus sylvatica 'Atropunicea'), gewone haagbeuk (Carpinus betulus), Japanse kers (Prunus serrulata), kerspruim met bruinrood blad (Prunus cerasus 'Nigra'), vederesdoorn (Acer negundo), witte paardenkastanje (Aesculus hippocastanum), rode paardenkastanje (Aesculus carnea (x)) en zilverlinde (Tilia tomentosa).

Bibliografie