Geografisch thema

Rijkegemkouterstraat

ID
10837
URI
https://id.erfgoed.net/themas/10837

Beschrijving

Zeer lange landelijke weg met kronkelend verloop vanaf de Ringlaan en Ruiseleedsesteenweg noordoostwaarts tot aan de grens met Schuiferskapelle, waar de weg wordt verder gezet onder dezelfde benaming.

"Rijkegem" is een van de oudste toponiemen en woonkernen van Tielt, voor het eerst vermeld in 1326. De Rijkegemkouter is een van de bewaarde kouterruggen op Tielts grondgebied ontstaan langsheen de Poekebeek en restant van het zandlemig Plateau van Tielt, gesitueerd aan de noordoostzijde van het Tielts buitengebied. Deze kouter is onderdeel van de bezittingen in de gouw ten noorden van de Leie die de Benedictijnenabdij van Elnone of Saint-Amand-les-Eaux in 821 verwerft van Lodewijk de Vrome. Het uitgestrekte gebied waar de abdij renten op int en waartoe tevens Roeselare, Ardooie, Hooglede, Koolskamp, Wingene en Beernem behoren, gaat vermoedelijk terug op één grote abdijstichtingsdotatie van de Frankische koning Dagobert I. In 847 behoort de Frankische nederzetting "Ricolwingaheim" nog tot het grote Sint-Amandsgebied; vermoedelijk wordt het pas in de 11de eeuw geüsurpeerd. Een gelijknamig bos in Tielt-buiten wordt in leen gehouden door de heren van "Tomme", wiens heerlijkheid zich uitstrekt over het noordoostelijk gebied van Tielt en op het grondgebied van Schuiferskapelle, Kanegem en Ruiselede. Dit leen vormt een enclave samen met de lenen "Haeghe", "Callesteert" en het "Roosebeekse". Zij bezitten onder meer een dreef, waarop de Rijkegemkouterstraat teruggaat, een historisch schaapgoed gekend als het "Tommegoed", thans de hoeve "Groot Tomme" (zie nummer 1), en een graanwindmolen op het domein van een tweede hoeve "Klein Tomme" (zie nummer 10).

Net als alle periodiek overstroomde beekvalleien kent de Rijkegemkouter een langdurig afwisselend bodemgebruik met meersen en beekdalbossen met onder meer hooilandcultuur. Over de rug van de kouter loopt eertijds een eeuwenoude verbindingsweg over Ruiselede naar Gent, later vervangen door een nieuwe oostelijke toegangsweg waarvoor Filips II in 1568 aan de stad een octrooi verleent, met name de nieuwe "Gentse (Heir-) Weg" (huidige Beneluxlaan en Kanegemstraat). Ten zuiden ervan zijn ook nog de Elst- en de Tommekouter gelegen.

Volgens het eerste landboek van Tielt-buiten van 1645 is het zuidelijk deel van de weg gelegen in de "Tommehoek", het centraal deel in de "Elsthoek" en het noordelijk deel in de "Ryckeghemhoek".

Tracé met meer kronkelend verloop en verspreide landelijke bebouwing weergegeven op de Ferrariskaart (1770-1778) met vermelding van het gehucht "Rickegem", de "Thomme Meulen" ten zuidwesten ervan en het "Thomme Goet" ten zuidoosten van de weg. Ook een kaart van 1814 door J.B. Verkest met gronden gelegen in de Tommehoek geeft de molen weer, die in de loop van de 20ste eeuw wordt afgebroken.

Later wordt de wijk "Rickegem" aan het kruispunt met de Polderstraat en de Veldstraat "Biesgat" genoemd, naar een nabijgelegen herberg ten westen van het kruispunt, weergegeven en vermeld op de Atlas der Buurtwegen (1847); het oorspronkelijk toponiem wijst op het vroegere moerasgebied. De Atlas vermeldt tevens het gehucht "Tommehoek" aan het kruispunt met de Kleine Ruiseledestraat.

Op het stadsplan van Cassianus Van Gaver (1829) wordt het meest noordoostelijke deel van de straat "Mantestraat" genoemd, naar de nabijgelegen "Mantebrugge" over de Poekebeek. Op een plan van 1918 heet het zuidelijk deel van de straat "Kleine Ruyseledestraat", het deel vanaf de voormalige herberg "De Raepe" tot aan het "Biesgat" de "Mantestraat", en het deel ten noorden ervan heeft de huidige benaming.

Op het einde van de 19de - begin van de 20ste eeuw zijn hier enkele herbergen gelegen, onder meer "De Raepe", "Den Achtkante", "Het Biesgat", gesloopt in de jaren 1920 voor de bouw van een maalderij, "De Kluite", "De Pensejager", "De Vlasblomme" en "Den Hoge Roker"; de meeste zijn gesloopt of de uitbatingen zijn in de loop der tijd stopgezet.

Bewaarde agrarische functie met talrijke verspreide hoeves, onder meer de historische hoeves "Groot Tomme" (zie nummer 1), "Klein Tomme" (zie nummer 10) en hoeve "'t Haelewijnsche" (zie nummer 19), waarvan de geschiedenis teruggaat tot de middeleeuwen. Tevens enkele veld- of pijlerkapelletjes langs de weg, veelal geplaatst aan een erftoegang. Enkele gerenoveerde hoeves klimmen minimaal op tot de tweede helft van de 18de eeuw, waarvan de losstaande bestanddelen weergegeven zijn op de Ferrariskaart.

Nummer 11, "'t Dreefhof", dieper gelegen hoeve met oorspronkelijk parallelle gebouwen, waarvan het bijgebouw in 1882 gesloopt en vervangen wordt door een nieuwe haakse schuurstalvleugel. Erftoegang via ijzeren hek tussen betonnen pijlers; verhard erf. Eenlagig witgekalkt gerenoveerd woonhuis van zeven traveeën onder zadeldak (mechanische pannen); gecementeerde plint; grote muurankers. Getoogde muuropeningen (T-ramen) onder strek; nieuwe luiken. Brede rechtertravee met garage en klein rondbogig staldeurtje. Recentere zwartbakstenen omlijsting van verdiepte en getrapte inkom en van smalle muuropening; nieuwe deur. Recente nutsgebouwen.

Nummer 13, achterin gelegen hoeve met lange oprit en toegang via hek tussen bakstenen pijlers, niet zichtbaar van op de straat door hoge haag en aanplantingen.

Nummer 15, hoeve met parallelle gebouwen op erf met groot grasperk en losse verharding. In de jaren 1930 wordt het woonhuis verbouwd en het bakhuis en een bijgebouw gesloopt. Witgekalkt en verankerd woonhuis onder zadeldak (mechanische pannen) getypeerd door onder meer grote puntgevel, dakkapel, vernieuwde muuropeningen, ongeschilderde bakstenen strekken en dito plint. Grote parallelle bakstenen schuurstalvleugel, naar verluidt in verschillende fases opgetrokken, zie jaartal "1890" in zijgevel, thans ingewerkt door aanbouw onder lagere nok. Dwarsschuur met rechthoekige poort en tweedelige deurtjes.

Nummer 17/ Kleine Ruiseledestraat, hoeve waarvan het woonhuis gerenoveerd is en enkele nutsgebouwen gesloopt zijn. Erftoegang gemarkeerd door betonnen pijlers met bolbekroning waartussen ijzeren hek; erfoprit omzoomd door bomen en afgezet door open betonnen afsluiting met draad. Eenlagig verankerd bakstenen woonhuis onder nieuw pannen zadeldak. Muuropeningen onder rechte lateien. Bakstenen schuurstalvleugel onder zadeldak (Vlaamse pannen); datering in top van zijgevel (niet leesbaar van op openbare weg). Getoogde muuropeningen en openingen onder rechte latei; gedichte poortopening. Bouwvallig bakhuisje met ovenhokje. Recent groot stalgebouw.

Nummer 34, gerenoveerde hoeve met omhaagd erf en toegang via geschilderd ijzeren hek tussen betonnen pijlers. Enkele oudere bakstenen bijgebouwen en recentere nutsgebouwen.

Enkele hoeves met nieuw woonhuis opgetrokken in de tweede helft van de 20ste eeuw. Nummer 22 met bewaarde bakstenen schuurstalvleugel onder pannen zadeldak, met recente uitbreiding aan zuidzijde en nieuw nutsgebouw ten noordwesten van het woonhuis. Nummer 26, hoeve minimaal opklimmend tot de eerste helft van de 19de eeuw, zie losstaande bestanddelen en poel weergegeven op de Atlas der Buurtwegen; slecht zichtbaar vanaf de openbare weg door hoge betonnen afsluiting met accoladeboogvormige afboording. Begroeide half ondergrondse aardappelkelder. Witgekalkt bakhuis met puntgevel op getrapte schouderstukken en ovenhokje.

Tevens enkele 20ste-eeuwse hoeves. Nummer 2E, hoeve waarvan erftoegang gemarkeerd door betonnen pijlers. Eenlaags bakstenen woonhuis van zeven traveeën onder zadeldak (mechanische pannen), daterend uit het eerste kwart van de 20ste eeuw. Erfgevel onder aflijnende baksteenfries met licht vooruitspringende hoekpenanten; gecementeerde plint. Natuurstenen onderdorpels. Segmentboogopeningen met witgeschilderde aanzet- en sluitstenen van strekken; nieuw houtwerk. Recent gerenoveerde aanbouw onder pannen zadeldak en nieuwe nutsgebouwen.

Nummer 35, hoeve met eenlagig woonhuis onder zadeldak (nok evenwijdig met straat; Vlaamse pannen) met witgeschilderde, gecementeerde en van schijnvoegen voorziene straatgevel met gepekte plint; muurankers. Getoogde en beluikte muuropeningen; betegelde onderdorpels. Nieuw schrijnwerk in straatgevel. Achtergevel met onder meer T-ramen met grote roedeverdeling en opkamervenster. Aan weerzijden, lage aanbouwen (stalletjes) onder lessenaarsdak. Bakhuis onder zadeldak (Vlaamse pannen) waarvan ovenhokje gesloopt, thans aan weerszijden ingebouwd door nieuwe garages (snelbouwsteen).

Nummer 9/ Kleine Ruiseledestraat, voormalige herberg "De Raepe", uitgebaat van 1903 tot circa 1920. Aan de straat gelegen gerenoveerde verankerde baksteenbouw van vijf traveeën + brede rechtertravee waarin nieuwe garage onder zadeldak (nok evenwijdig met straat; mechanische pannen). Natuurstenen onderdorpel.

Segmentboogopeningen onder strek met nieuw houtwerk (T-ramen) en luiken. Staldeurtjes in westzijgevel. Aan zuidzijde, stal met tweedelige deurtjes en bakhuis, beide onder zadeldak (mechanische pannen).

Nummer 21/ Polderstraat, aan de straat gelegen 19de-eeuwse hoeve verbouwd in het interbellum met nieuw woonhuis waarbij het oude omgevormd is tot schuur; woonhuis vermoedelijk later nog verhoogd met bouwlaag waarbij ook de deur een nieuwe zwartbakstenen omlijsting krijgt. Dubbelhuis van twee bouwlagen onder mansardedak, verbouwd aan de straatzijde (nok evenwijdig met straat; zwarte dubbel gegolfde pannen). Roodbakstenen lijstgevel met gebruik van gele baksteen voor banden en fries, doorlopend boven korfboogopeningen (begane grond); gecementeerde en van schijnvoegen voorziene plint. Doorlopende natuurstenen lekdrempel. Sierankers. Aan westzijde, ouder eenlaagsvolume, oorspronkelijk woonhuis zie getoogde vensters waarin T-ramen met grote roedeverdeling; later in gebruik als schuur met metalen schuifpoort.

Aan zuidzijde, meegaand met de in 1971 gerealiseerde verkaveling van de Rozeboomwijk, en ter hoogte van de Tommehoek, losstaande eengezinswoningen daterend uit de tweede helft van de 20ste eeuw. Pompstation aan westzijde.

  • Kadasterarchief West-Vlaanderen, 207 : Mutatieschetsen, Tielt, Afdeling 2, 1882/35, 1933/7.
  • Rijksarchief Brugge, Verzameling Kaarten en Plannen, nummer 1511: Kaart van gronden gelegen te Tielt-buiten op de plaats "Tomme Houck" in het bezit van Van Horebeke uit Gent, door J. B. Verkest (1814).
  • BELCONSULTING NV, GNOP TIELT, Fase 1 : Visievorming Natuur en Landschap, Tielt, 1996, p. 9, 17.
  • DE FLOU K., Woordenboek der toponymie van Westelyk Vlaanderen, Vlaamsch Artesië, het Land van den Hoek, de graafschappen Guînes en Boulogne, en een gedeelte van het graafschap Ponthieu, deel XIII, Brugge, 1932, kolom 1052-1055.
  • DE FLOU K., Woordenboek der toponymie van Westelyk Vlaanderen, Vlaamsch Artesië, het Land van den Hoek, de graafschappen Guînes en Boulogne, en een gedeelte van het graafschap Ponthieu, deel XV, Brugge, 1934, kolom 957-962.
  • Gids voor Groot-Tielt 1987, Tielt, 1987, p. 163.
  • HOLLEVOET F. e.a., Als straten gaan… praten. De roede van Tielt, Tielt, 2005, p. 233-234.
  • HOLLEVOET F., Tielt feodaal, in De Roede van Tielt, jg. 33, nummer 3, 2002, p. 96-98, 101, 108.
  • OSTYN R., Historische stedenatlas van België, Tielt, Brussel, 1993, p. 27, 106.
  • STEEGHERS W., Het schaapgoed "Groot-Tomme" te Tielt en de familie Loontjens, in Vriendenboek Dr. Jozef Weyns, s.l., 1972, p. 59-61.
  • VERBRUGGE J., Tieltse caférijkdom. Een overzicht van cafés en uitbaters tussen 1900 en 1980, in De Roede van Tielt, jg. 11, nummer 2-3-4, 1980, p. 141-142.

Bron: CALLAERT G. & SANTY P. met medewerking van BOONE B., DEVOOGHT K. & MOEYKENS S. 2007: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Tielt, Deel I: Stad Tielt (straten A-R), Deel II: Stad Tielt (straten S-Z), Deelgemeenten Aarsele, Kanegem en Schuiferskapelle, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL29, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: Callaert, Gonda; Santy, Pieter
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Herberg De Kluite

  • Omvat
    Hoeve

  • Omvat
    Hoeve

  • Omvat
    Hoeve 't Haelewijnsche

  • Omvat
    Hoeve Groot Tomme

  • Omvat
    Hoeve Klein Tomme

  • Omvat
    Hoeve uit het interbellum

  • Omvat
    Onze-Lieve-Vrouwekapel

  • Omvat
    Onze-Lieve-Vrouwekapel

  • Omvat
    Onze-Lieve-Vrouwekapelletje

  • Omvat
    Onze-Lieve-Vrouwekapelletje

  • Omvat
    Villa

  • Is deel van
    Tielt


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Rijkegemkouterstraat [online], https://id.erfgoed.net/themas/10837 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.