Belangrijke uitvalsweg in de richting van Oostende, vormt via de Werkenstraat ook de verbinding richting Werken (Kortemark); historisch één van de drukste straten van de stad. Loopt vanuit het stadscentrum van Torhout, over het gehucht en het kasteel van Wijnendale (zie Oostendestraat nummers 390-396) tot op grondgebied Ichtegem. Het huidige tracé gaat terug op de in 1751 aangelegde steenweg: van de Zwanestraat (centrum, Sint-Pietersbandenkerk) tot aan de herberg "In t'Hof van Engeland" (dit is ter hoogte van de ringweg, de Vrede- en Noordlaan, respectievelijk aangelegd in de jaren 1930 en 1960) een licht gebogen tracé, vervolgens een kaarsrecht tracé (verstedelijkt gebied vanaf de tweede helft van 19de eeuw, het gedeelte naar Wijnendale op is aangeplant met paardekastanjes), vervolgens opnieuw een licht gebogen tracé ter hoogte van het kasteel van Wijnendale (begin de jaren 2000 gedeeltelijk recht getrokken, het oude tracé is bewaard als openbare ruimte). In 1808 komt de benaming "rue d'Ostende" voor het eerst voor, "Oostendsche straet" in een advertentie van 1821 (zie K. De Flou).
In 1751 (regeerperiode keizerin Maria-Theresia, 1740-1780) krijgt keurvorst Karl Theodor von Neuberg - heer van Wijnendale - het octrooi voor de aanleg van de steenweg Brugge-Menen, met aftakking naar het kasteel van Wijnendale (zie Oostendestraat nummers 390-396). De weg van de Torhoutse kerktoren tot aan het kasteel wordt reeds in 1751 in gebruik genomen. De verbinding Wijnendale-Oostende komt pas in 1775 tot stand. De in de jaren 1770-1780 gebouwde herberg "IN 'T HOF VAN ENGELAND ESTAMINET" (opschrift) (zie Oostendestraat nummer 194/ Zomerstraat) is wezenlijk verbonden met het gegeven van de steenweg. Ook een tweetal oude kilometerpalen (zie Oostendestraat zonder nummer) zijn mogelijk verbonden met de geschiedenis van deze steenweg.
De oude gebogen verbindingsweg zogenaamd "Wynendale straete" en verderop de "Casteel Straete" (naamgeving naar het kasteeldomein van Wijnendale) is nog deels bewaard in het tracé van de huidige Hogestraat, Waterhoekweg en Gravenstraat, zie de door M. Pyck op basis van de ommeloper gereconstrueerde kaart "Thorhoudt anno 1700". Het volledige tracé is echter nog in stippellijn aangegeven op het stadsplan (uitgave circa 2006).
Historisch kan een onderscheid gemaakt worden tussen het gedeelte van de straat binnen de stadsvesten ("stedeveste" of Vestingbeek) – grotendeels nog het tracé van de oude verbindingsweg, op de kaart "Thorhoudt anno 1700" aangeduid als "Meulenstraete" - en dat daarbuiten. De straat binnen de vesten (ongeveer afgebakend door een lijn getrokken tussen de 's Gravenwinkelstraat en de huidige Boudewijn Hapkenstraat) staat tot het begin van de 19de eeuw ook bekend als "Weststraete" (dit naar analogie met de nog bestaande "Zuidstraete"- en de verdwenen "Noordstraete" binnen de vesten). Uit stadsrekeningen van 1630 blijkt dat de "Weststraete" kon afgesloten worden met een balie op een stenen brug over de Vestingbeek. Deze straat binnen de "stedeveste" kent reeds op de kaart "Thorhoudt anno 1700" en op de Ferrariskaart (1770-1778) een vrij dichte bebouwing. Een aantal huizen lijden schade tijdens de Eerste Wereldoorlog. In de jaren 1980 wordt dit smallere gedeelte van de straat heraangelegd als straat voor éénrichtingsverkeer. Het deels bewaarde oude stadsbeeld wordt hier gekenmerkt door breedhuizen van twee bouwlagen onder pannen zadeldaken, meestal burgerhuizen met (wit)beschilderde en bepleisterde lijstgevels. Beeldbepalende voorbeelden zijn onder meer: de notariswoning met mooi uitgewerkte erker (zie infra, Oostendestraat nummers 17-19); hoekpanden onder pannen schilddak, met name nummer 24/ Nieuwstraat met bewaard beschilderd houtwerk en nummers 37-39/ 's Gravenwinkelstraat (zie infra, Oostendestraat nummers 37-39). Nummer 23 is een bepleisterde lijstgevel met geometrisch houtwerk uit de jaren 1920. Het geboortehuis van de Torhoutse dichter Karel de Gheldere (gedenkplaat, zie infra, Oostendestraat nummer 40/ Karel de Ghelderelaan) is een lijstgevel uit het eerste kwart van de 20ste eeuw met typerende geometrische siermotieven en vrouwenhoofdjes omgeven door loof en bloemen. Oostendestraat nummer 26 gaat terug op een café in 1937 gebouwd naar ontwerp van architect Nolf (zie bewaard bouwplan), diephuis met Anglo-Normandische inslag zie uitkragende gevel in vakwerkimitatie. Oostendestraat nummer 61 met gevelfront van beton en natuursteen onder tichelen bedaking (gabariet stemt overeen met de oude burgerhuizen) dateert van 1986: verbouwing van een woonhuis tot kantoor van de "Plaatselijke Brandverzekering Torhout" zie letters "PBT" door architect Hervé Demeyer (Opvelp/ Bierbeek).
De pottenbakkerij Willem(e)yn (later Maes) is sinds de vroege 19de eeuw gevestigd aan de Oostendestraat; een roodbakstenen neogotische gevel van circa 1902 of 1905 met bewaarde geglazuurde gevelplaten (zie infra, Oostendestraat nummer 57). In 1862 bouwt een koperslager een herenhuis met achterliggende smisse, een beeld van Sint-Elooi in een nis in de lijstgevel verwijst naar zijn beroepsactiviteit (zie infra, Oostendestraat nummer 21). Naast voormalige semi-industriële activiteiten kent dit deel van de straat heel wat kleinhandel, onder meer de bewaarde hoedenwinkel met gecementeerde lijstgevel en mooie winkelpui (zie infra, Oostendestraat nummer 15). Een aantal burgerhuizen, lage arbeidershuizen en ook de brouwerij "De Ster" met stadspomp ervoor (zie iconografie) zijn op vandaag vervangen door appartementsbouw.
Het kaarsrechte gedeelte tussen de "stedeveste" en het * kasteel van Wijnendale is op de Ferrariskaart (1770-1778) aangeduid als een landelijke, beboomde steenweg met verspreide bebouwing. In 1851 wordt de steenweg naar Oostende volledig (her)aangeplant met rijen bomen, om deze weg "iets aangenamer te maeken".
De "Oostendsche steenweg" buiten de "stedeveste" kent in de 19de en 20ste eeuw een verdichting van de bebouwing. Een vergelijking tussen de kaarten van het Militair Cartografisch Instituut van 1861, 1883 en 1911 toont de opkomst van de gehuchten langs de Oostendestraat: naast de bewoningsconcentratie rond het "Hof van Engeland" (Oostendestraat nummer 194/ Zomerstraat) ontstaan vanaf het midden van de 19de eeuw de gehuchten "de Trompette" (naamgeving naar herberg op hoek Oostendestraat en B. Hapkenstraat) en "het kwartier Leopold" (de Oostendestraat tussen de Langepijpestraat en de Sint-Rembertstraat, zie ook Leopoldstraat), levendige volksbuurten met kermissen, paardenfeesten en -koersen tussen het "Hof van Engeland" en Wijnendale. Blijkens kadasteronderzoek bouw van rijen huizen vanaf de tweede helft van de 19de eeuw: de straatwand tussen de Langepijpestraat en de Werkenstraat wordt in 1871 bebouwd met een vijftiental huizen in lintbebouwing (enkel nummers 68, 70-72 – kleine burgerhuizen met een bakstenen parement - zijn bewaard van deze rij, zie infra, Oostendestraat nummers 70-72). Nummer 92 (zie infra, Oostendestraat nummer 92, dicht bij hoek met Werkenstraat), een laag arbeidershuisje met beschilderd bakstenen parement wordt volgens het kadaster gebouwd in 1854. Nummers 94 en 96 (zie infra, Oostendestraat nummers 94-96) - de aanpalende gecementeerde lijstgevels zijn reeds aangegeven op de voorafgaande toestand van 1854.
Typerend voor dit deel van de straat zijn kleine breedhuizen van één, anderhalve à twee bouwlagen, (arbeiders)huisjes met gecementeerd of roodbakstenen parement uit het eerste kwart van de 20ste eeuw. De cementeringen zijn dikwijls uitgewerkt met sierlijke geometrische motieven (zie infra). Nummer 164 (zie infra, Oostendestraat nummer 164) herhaalt de uitgewerkte vrouwenhoofdjes boven besproken bij nummer 40. Deze arbeidershuizen worden in een aantal gevallen gebouwd door de brouwersfamilie Fraeys, nummers 105-107 (zie infra, Oostendestraat nummers 105-107) worden in 1867 gebouwd door het "Bureel van weldadigheid Torhout". Nummers 148-150-152 vormen een samenstel van diephuisjes, enkel nummer 150 bewaart zijn verankerd parement van witgeschilderde baksteen. Ook in dit gedeelte toenemende recente appartementsbouw.
Het laatste gedeelte van de Oostendestraat wordt gedomineerd door het kasteeldomein van Wijnendale (zie infra, Oostendestraat nummers 390-396). De geschiedenis van het "grafelijk slot van Wijnendale", gelegen in het uitgestrekte bosgebied op het zogenaamde "plateau van Wijnendale" en het als landschap beschermde Wijnendalebos gaat vermoedelijk terug tot 1085-1095, wanneer graaf Robrecht de Fries (1023/1032-1093) er een (houten) burcht laat bouwen, bedoeld als residentie voor de graven bij de jaarmarkten van Torhout (11de-13de eeuw). Op de kaart "Thorhoudt anno 1700" is er ter hoogte van de "Casteel Straete", de huidige Breestraat, en de straat verder op naar Oostende de zogenaamde "Groenplatse", palend aan het neerhof van het kasteel en de herberg "Den Hert". Deze aanleg gaat verloren bij de aanleg van de steenweg in 1751 en 1775.
Het huidige kasteel dateert grotendeels uit de 19de eeuw wanneer de familie Matthieu het ruïneuze kasteel herbouwt. De nutsgebouwen zoals onder meer de hoeve, de rentenierswoning en de paardenstallen met koetshuis en de ommuring met monumentale "Wijnendalepoort" aan de Oostendestraat – recht tegenover de Wijnendale-Stationsstraat - dateren uit de tweede helft van de 19de eeuw. Tevens bouwt de familie Matthieu een aantal beeldbepalende gebouwen buiten de ommuring zoals circa 1882 de herberg "A la Belle Vue" met smidse (zie infra, Oostendestraat nummers 345-347), recht tegenover de hoger genoemde poort (zie ook onder Fonteinpad). De huidige taverne "Heuvelhof" (nummer 394, zie onder de kasteelsite) is te identificeren als de vroegere herberg "Den Hert" die zou teruggaan tot de vroege 17de eeuw (als dusdanig met losse bestanddelen aangeduid op de Ferrariskaart en de Atlas der Buurtwegen).
Bron: VANNESTE P. met medewerking van MOEYKENS S. & CALLENS T. 2007: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Torhout, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL28, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: Vanneste, Pol
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Omvat
Arbeiderswoning
Omvat
Arbeiderswoning
Omvat
Arbeiderswoning
Omvat
Arbeiderswoning
Omvat
Arduinen kilometerpaal
Omvat
Beeldbepalend hoekpand
Omvat
Burgerhuis
Omvat
Burgerhuis
Omvat
Burgerhuis met smidse
Omvat
Burgerhuis met winkel
Omvat
Dorpswoning
Omvat
Dorpswoningen
Omvat
Herberg A la Belle Vue
Omvat
Stadswoning
Omvat
Winkel
Omvat
Winkel
Is deel van
Torhout
Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Oostendestraat [online], https://id.erfgoed.net/themas/11051 (geraadpleegd op ).
Beheerder fiche: Stad Torhout
Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.