Geografisch thema

D'Herbouvillekaai

ID
11680
URI
https://id.erfgoed.net/themas/11680

Beschrijving

De d'Herbouvillekaai maakt deel uit van de Scheldekaaien op de rechteroever. De d'Herbouvillekaai is gelegen in het Zuiden van de stad, van de Ledeganckkaai tot aan de Naftaweg. De kaai vormt de belangrijkste toegangsweg tot Petroleum Zuid.

De aanleg van de Scheldekaaien gaat terug tot een grootschalig eind-19de-eeuws infrastructuurproject dat in twee fases werd uitgevoerd. In de eerste fase, tussen 1877 en 1885, werd vanaf de Kattendijksluis tot aan de Ledeganckkaai een ononderbroken, licht gebogen kaaimuur opgetrokken en voorzien van de nodige infrastructuur. In een tweede fase, van 1897 tot 1903, werd de havenstrook met 2 km verlengd naar het zuiden toe: de d’Herbouvillekaai. Naamgeving op 5 mei 1903 naar de Franse Marquis d'Herbouville, die in 1800 door Bonaparte tot prefect van het Departement van de beide Neten werd benoemd.

Over de volledige lengte van de Scheldekaaien werd de kaaimuur opgebouwd uit zinkkisten (caissons) van 25 m lang, 9 m breed en 2,5 tot 5 m hoog. Deze zijn aangevuld met zand- en hardsteenconstructies en ondersteund door houten kadepalen. De 10 m diepe inham in de kades ter hoogte van de vroegere afdaken nr. 9 en 10 herinnert aan de krijgsvlotbrug, een kleinere uitgave van de ponton aan het Steenplein. Beide werden oorspronkelijk in 1890 gebouwd. Er werd een gekasseide strook van 80 m breed aangelegd voor kades, die werden uitgerust met havenkranen, kraan- en treinsporen en metalen, open opslagplaatsen. Daarnaast kwam een gekasseide rijweg van 20 meter breed, die van de havenstrook werd afgescheiden door een kilometerslang smeedijzeren hekwerk. Deze hekken werden uitgevoerd volgens een typeplan opgemaakt door de stadsingenieurs. Het grootste deel van het hekwerk werd uitgevoerd door de bekende firma Van Aerschot uit Herentals. Een deel van het hek langs de d'Herbouvillekaai echter, ter hoogte van de afdaken 8 tot 10, werd uitgevoerd in 1908 door de firma Decraene & Devreux & Co uit Sint-Gillis. Zij waren de goedkoopste bij de openbare aanbesteding voor het hekwerk langs dit deel van de kaai; ook Van Aerschot had hiervoor prijs opgemaakt. De vormgeving van dit deel van het hekwerk is identiek aan het oudere, meer noordelijke deel.

Het meest opvallende en best gekende bouwkundig erfgoed op de Scheldekaaien zijn de metalen afdaken. In 1903, na de verlenging van de kaaien tot aan het huidige Petroleum-Zuid, kregen alle afdaken een nummer van 1 tot 29, waarbij men in het zuiden begon te tellen. De havenafdaken aan de d'Herbouvillekaai, genummerd van 1 tot 8, bestonden uit een doorlopende constructie van 1288 m lengte op 60 m diepte ingedeeld in vierenzestig vakken van elk 20 m. De loodsen waren afgedekt met platte bedaking op kolommen op 12 m van elkaar. Op de daken werd een ononderbroken kraanrail gemonteerd waarop één kant van de 51 hydraulische halfportaalkranen steunde; deze kranen zijn verdwenen. Op de voorkaai werden drie evenwijdige treinsporen aangelegd die onder de kranen doorliepen. De zijkanten van de afdaken waren afgesloten met gegalvaniseerd plaatijzer met voor de poortopeningen rolluiken van het Kinnearsysteem. Van dit lange afdak bleef slechts één gedeelte bewaard van hangar 4. Op het terrein tussen de afgebroken afdaken nrs. 9 en 10 staat een 50-tons draaitorenkraan van 1907; het is de eerste elektrische kraan die in Antwerpen in gebruik werd genomen en een uitzonderlijk stuk industrieel-archeologisch erfgoed.

De bebouwing langs de kaaien ter hoogte van het stadscentrum kent een grote dualiteit. Aan Scheldezijde is er het typische havengerelateerde erfgoed van sporen, afdaken en kranen. Aan de andere kant van de rijweg is er rijbebouwing, hoofdzakelijk bestaande uit appartementsgebouwen met handelsgelijkvloers, waaronder zeer veel opvallende nieuwbouwprojecten. De bebouwing op de Ledeganck- en de d'Herbouvillekaai kent deze woonfunctie niet. Aan beide zijden van de d'Herbouvillekaai bestaat de bebouwing uit erfgoed dat een rechtstreekse link kent met de havenfuncties. Aan noordkant van de d'Herbouvillekaai loopt het typische Scheldekaaienlandschap van afdaken, kranen, hekwerk en spoorlijnen door tot aan de Oude Veer. Aan zuidzijde van deze oostelijke helft van de kaai is het terrein van de spoorwegen gelegen, met een enorme sporenbundel die uitwaaiert naar de kaaien en het meer zuidelijk gelegen terrein van Petroleum Zuid. Gebouwen die gelinkt zijn met het goederenstation (zie Ledeganckkaai nr. 7) zijn het magazijn voor de toldienst op nr. 43, met een opvallend siermetselwerk, en de twee bakstenen torens die zich op het spoorwegterrein daarachter bevinden.

Het meest westelijke deel van de d'Herbouvillekaai maakt deel uit van het terrein van Petroleum Zuid, wat zorgde voor een specifiek, uniek soort bouwkundig erfgoed. De industriële site Petroleum Zuid werd in 1900-1902 ingericht ten zuiden van de stad, aan de grens met Hoboken. De d'Herbouvillekaai was de centrale toegangsweg tot het bedrijventerrein, en was tot 1939 de enige straat op het 70 ha grote terrein met een straatnaam. Petroleum Zuid werd in loten verdeeld, die allemaal door de stad in concessie gegeven werden aan verschillende bedrijven. Aan noordkant van de d'Herbouvillekaai ligt het vrij kleine lot C dat in 1913 in concessie gegeven werd aan de Société pour le Commerce et l'Industrie des Huiles Minérales. Het westelijke deel van het lot werd door het Londense bedrijf Blagden & Waugh in concessie genomen voor een periode van 10 jaar vanaf 1920. Ongeveer tegelijkertijd neemt de Belgian Benzine Company, een bedrijf uit Haren, het gebruik van de rest van het op dat moment nog lege perceel over. Aan de zuidkant van de kaai bevindt zich het brede lot XI, dat het volledige bouwblok tussen de Olie- en de Naftaweg in beslag neemt. Dit lot bewaart uitzonderlijk waardevol erfgoed, gelinkt aan de Belgian Benzine Company die sinds 1919 op dit terrein gevestigd is. Het ketelhuis met de bijhorende installatie werd beschermd als monument.

Een vrij klein, en in pittoreske bouwstijl uitgevoerd gebouw is het wachthuis voor de brandweer op nr. 36. Het gebouw werd in 1911 opgericht vlakbij de zeer brandgevoelige site van Petroleum Zuid, waar meermaals grote branden uitbraken, onder meer in augustus 1904.

  • ERFGOED & VISIE 2010: Onderzoek industrieel erfgoed Petroleum-Zuid Antwerpen, onuitgegeven studie.
  • KLEIO 2001: Antwerpen Petroleum Zuid: urgentie-onderzoek, samenvattend verslag, Wevelgem.
  • LINTERS A. en HIMLER A. 1987: Industrieel archeologische route langs Schelde en Rupel van Antwerpen-Zuid tot Boom, Kortrijk, 13-15.

Auteurs: Hooft, Elise
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Afdak 4 langs de d'Herbouvillekaai

  • Omvat
    Atoombunkers

  • Omvat
    Draaitorenkraan

  • Omvat
    Havenhekwerk en leilinden langs de Scheldekaaien

  • Omvat
    Kaaimuur van de Scheldekaaien met meerpalen

  • Omvat
    Loods ATAB

  • Omvat
    Lot C – Loodsen en complex met schoorsteen

  • Omvat
    Lot XI - Bedrijfsgebouwen van de Belgian Benzine Company

  • Omvat
    Magazijn voor toldienst

  • Omvat
    Schoorsteen en torentje tussen spoorwegbundels

  • Omvat
    Wachthuis brandweer

  • Omvat
    Werkplaats en tanks van de Bedford Petroleum Company

  • Is deel van
    Scheldekaaien

  • Is gerelateerd aan
    Petroleum Zuid


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: D'Herbouvillekaai [online], https://id.erfgoed.net/themas/11680 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Stad Antwerpen

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.