Landelijke gemeente aan de Zenne, ten westen van Mechelen; ten noorden grenzend aan Leest, ten zuiden aan Zemst en ten westen aan Kapelle-op-den-Bos. Sedert 1 januari 1977 deelgemeente van Mechelen. Oppervlakte: 965 ha; inwoners: 3.818 (1/1/1994).

Hoewel gelegen in een zeer moerassig gebied, was Hombeek vermoedelijk toch bewoond van in de prehistorie; hiervan getuigen de vondsten van 1939 in de bedding van de Zenne: vaatwerk uit de IJzertijd, de Romeinse periode en de vroege middeleeuwen. Tijdens het ancien régime (vóór 1789) bestond Hombeek uit twee hoofdheerlijkheden: Op-Hombeek, modo Smal-Brabant, en Neer-Hombeek. De scheidingslijn tussen beide is vrij onduidelijk: het eerste, een uitgebreid bos- en heidegebied met schaarse bewoning, vormde het westelijke deel en hoorde toe aan het hertogdom Brabant, tot het in 1561 een zelfstandige Brabantse heerlijkheid werd onder Laurentius de Rycke. De ontwikkeling van dit gebied begon in de 13de eeuw en kaderde in een algemeen ontwikkelingsplan onder impuls van de Brabantse hertogen: enkele grote hoeven (kleine heerlijkheden), omgeven door verkavelingen, werden opgericht; de uitbouw werd toevertrouwd aan abdijen zoals Kortenberg (Hof ter Heyde, Walestraat nummer 16) en Leliëndael (Hof ter Schommen, heden verdwenen). Het oostelijke deel of Neer-Hombeek, het grootste in oppervlakte en bestaande uit vruchtbare allodiale gronden, omvatte de voornaamste bevolkingskern en was op het einde van de 13de eeuw in het bezit van de familie Berthout; vanaf 1308 viel het onder gezag van Mechelen. De oorsprong van dit gedeelte is vrij onduidelijk, maar moet vermoedelijk gezocht worden in een vrije nederzetting met eigen schepenbank (bevestigd in 1272) aan een Zenne-overgang. We vinden er de dorpskern met de kerk en de hoven Carmosteyn (gelegen aan de Zenne, iets ten zuiden van het voormalige klooster van Leliëndael en gesloopt in 1826) en Eggelgem (Steenweg op Zemst nummer 45). Merkwaardig hier was het bestaan van een 10-tal Brabantse enclaves, waarover herhaaldelijk geredetwist werd; gewoonlijk was er een brouwerij mee gemoeid, om accijnsrechten te ontduiken. Tijdens de Franse Revolutie werden Op- en Neer-Hombeek samengevoegd tot één gemeente.

Op religieus gebied behoorde Hombeek eertijds tot het bisdom Kamerijk, vanaf 1559 tot het aartsbisdom Mechelen. De parochiegeschiedenis klimt vermoedelijk op tot 1129 toen Burchard, bisschop van Kamerijk, het "altare de Humbeca" aan de cisterciënzerabdij van Kortenberg schonk. Deze abdij had alhier dus de oudste rechten, toch stond ze in 1231 (canonieke bevestiging in 1233) de stichting toe van het norbertinessenklooster Leliëndael, dat evenals de abdij van Kortenberg opvallend veel heeft bijgedragen tot de ontwikkeling van Hombeek en de ontginning der naburige gronden. De abdij was gelegen in het noordoosten van de huidige gemeente, nabij de grens met Leest, op de zogenaamde "Kerkhofweide" aan de Zenne. In de 16de eeuw meermaals beschadigd tijdens de godsdienstperikelen en volledig afgebrand in 1580; de zusters vluchtten naar Keulen, maar vestigden zich vanaf 1585 definitief in de Mechelse binnenstad. Van het klooster te Hombeek resten heden, in de lage weilanden aan de Zenne, nog slechts de fundamenten die gedurende meerdere opgravingscampagnes (1974, 1982 en 1992) werden bestudeerd.

Heden landelijke gemeente ten westen van de Zenne, van oost naar west doorsneden door de spoorlijn Mechelen-Dendermonde (1837), met aftakking richting Terneuzen (1870) ter hoogte van de Moststraat. De bedding van de Zenne werd op het einde van de 19de eeuw (circa 1895) grotendeels verlegd omwille van saneringswerken. Bijgevolg lag de grens met Mechelen vóór de fusie afwisselend links en rechts van de huidige loop, omdat ze de oude bedding volgde. Een klein gedeelte van de oude Zenne bleef bewaard in de vijver achter het kerkhof. Aan de Zenne en de Aabeek nog enkele bewaarde beemdlandschappen. Talrijke landerijen met verspreide kleine hoeven uit de 19de en 20ste eeuw, als Schoorstraat nummer2 (volgens kadastrale gegevens uit het laatste kwart van de 19de eeuw). De huidige dorpskern ligt in het oosten, ten noorden van de spoorlijn, en wordt gekenmerkt door een heterogene, voornamelijk 20ste-eeuwse dorpsbebouwing en de kerk. Oorspronkelijk waren er twee kernen, één aan de Zenne-overgang en één rondom de kerk, volgens Verbesselt respectievelijk teruggaand tot een pre-Frankische en een Frankische kern. Volgens de kadasterkaart van Popp vormden ze in het midden van de 19de eeuw nog afzonderlijke entiteiten. Circa 1975 ontsluiting van een nieuwe sociale woonwijk zogenaamd "Kriekerijveld" ten noordwesten van het centrum; centraal plein met beeld "Wachtend meisje" (1988) door A. Nees. Door de aanleg van de E19 ontstond in het zuidoosten van de gemeente de Egleghemvijver, een zandwinningsput die is uitgegroeid tot een bekend watersportcentrum.