Landelijke woongemeente met riante villawijken in de omringende dennenbossen, verspreide hoevebouw als getuige van de eertijds dominerende agrarische bedrijvigheid en natuurgebieden als rest van het oorspronkelijk heide- en boslandschap; van west naar oost doorsneden door de verbindingswegen van Mechelen naar Putte/Heist-op-den-Berg en naar Keerbergen/Aarschot/Diest. Oppervlakte van 1.393 hectare en 8.515 inwoners (1/1/1997).

Bodemvondsten van silexwerktuigen (omgeving Zwarte Leeuwstraat, heide achter Sint-Annakapel), een Hallstatt-brandgraf (achter Sint-Annakapel), urnen en Gallo-Romeinse brandgraven (ter hoogte van de "Kwade Heuvel" of het Balbos, ten noordoosten van de Sint-Ludwinakerk) en een Romeinse waterput (Mispeldonk) wijzen op een bewoning in de prehistorie en de Romeinse tijd. Sporen uit de Frankische periode werden niet gevonden; het Waverwald of Waverwoud, waartoe ook de "Boen(d)e(n)heyde" behoorde, bleef immers tot ver in de middeleeuwen een woest en onontgonnen gebied, dat in het bezit kwam van het machtige Berthoutgeslacht. Vermoedelijk ontstond Bonheiden in de 13de eeuw in de beginperiode van de heideontginning rondom een kapel die door Wouter III Berthout gebouwd werd aan de zandweg van Mechelen naar Aarschot. In 1331 werd de parochie expliciet vermeld als "Onze-Lieve-Vrouw van Berentrode op de Boedenheide". Door de ligging van de kerk -in de heide, aan een grote baan en op een afstand van de heerlijke woning (Berentrode)- en gezien de stichtingsperiode was het Volgens J. Laenen een "vrije kerk", waarvan het benoemingsrecht reeds vroeg in het bezit was van het Sint-Romboutskapittel. Volgens J. Verbesselt echter spreekt men in de 13de eeuw niet meer van vrije en domaniale kerken en gaat het over een patronaatskerk in het grote ontginningsgebied ten noorden van Mechelen met ook Walem, Onze-Lieve-Vrouw, Sint-Niklaas- (Putte) en Sint-Katelijne-Waver. Volgens dezelfde auteur bestonden de hoven van Berentrode en Befferen reeds vóór de grote ontginningsperiode (tweede helft 13de eeuw - 14de eeuw) van het Waverwald, ze zouden de oudste sporen zijn van het bezit van de Berthouts die Bonheiden als deel van één van hun voogdijgebieden, het Land van Mechelen, bemachtigden.

Na de Berthouts (1106-1406) volgden verschillende eigenaars elkaar op als "heren van Bonheiden", onder meer in de 16de eeuw de families Charles, ook Streignaert genoemd, Mechelman en Spira, in 1648 het geslacht Ittere de Castre en in de 18de eeuw de Romrée en Ferd. A. d'Yve, burggraaf de Bavay. Tezelfdertijd verbrokkelde de heerlijkheid en ontstonden afzonderlijke bezittingen zoals Zellaer, Vredestein, Berentrode, Befferhof en Vijverstein. Het feodale, omgrachte kasteel van Zellaer, in het noorden van het gebied, aan de Oude Baan, klom op tot de 13de eeuw en werd in 1885 vervangen door een kasteel in middeleeuwse stijl. Op de oostrand van het Zellaerpark, staat heden een recent landhuis naast de aangepaste Vredesteinhoeve, ten zuiden bevindt zich de moderne abdij van Bethlehem (1965). Het oude riddergoed van Berentrode, volgens J. Verbesselt opklimmend tot vóór de 13de eeuw, was van oudsher door een dreef verbonden met de kerk (zie huidige Berentrodedreef) en is thans verbouwd tot drie landbouwerswoningen. In het zuiden van de gemeente, te midden van lage velden in de uitlopers van de Dijlevallei, bevond zich tot 1896, in een bocht van de Boeimeerbeek, het waterkasteel Vijverstein. Op de grens met Mechelen (westen) ligt het Befferhof dat in de 17de eeuw samen met delen van de parochie Nekkerspoel, onder andere het "hof te Zellaer", en een aantal bezittingen "over" de Pasbrug, bij Bonheiden werd gevoegd.

Langgestrekt, min of meer centraal gelegen centrum gegroeid als straatdorp ten noorden en ten zuiden van de Mechelsesteenweg, omgeven door dennenbossen met riante villawijken en landbouwgebieden. De twee hoofdbanen Mechelen-Keerbergen/Aarschot en de Oude Baan (modo Putsesteenweg) liggen tussen de afwateringsgebieden van de Begijnebeek (noorden), de Bruinbeek (centraal) en de Boeimeerbeek (zuidgrens), die in oost-westelijke richting, evenwijdig met de Dijle, door de gemeente vloeien en nabij de Pasbrug (Mechelen) samenkomen in de Vrouwvliet. Bosrijke residentiële gemeente met verscheidene villawijken uit de tweede helft van de 20ste eeuw, onder meer rondom het A.Z. Imelda en in de wijk Kleine Heide tussen de Mechelsesteenweg en de Muizensteenweg, met een monument voor de Bonheidense slachtoffers van de Boerenkrijg (confer straatnamen) naar ontwerp van H. Lemaire van 1973 (Schallenberghlaan/Kleine Heidelaan). Inplanting van woningen van de Kleine Landeigendom aan de kruising van de Berentrodedreef en de Oude Kasteellaan, ter hoogte van de vroegere "Grote Heide". Sociale woonwijk van 1972 ten noorden van het centrum; serviceflats en bejaardenwoningen "Den Olm" van 1972 naar ontwerp van de provinciale architect J. Van Loon (confer gedenkplaat Korte Hondshoekstraat nummer 12).

Naast het oude straatdorp met zijn aansluitende villawijken ontstond er vanaf begin 20ste eeuw een woonkern met een minder residentieel karakter aan de Putsesteenweg, op de landschappelijke zuid-grens van de groentestreek.

Voorts enkele verspreide, soms omgrachte, oudere hoeven, onder meer Blijdenberghoeve, Dorsthoeve, Vredesteinhoeve, Kleine en Nieuwe Krankhoeve, Mispeldonkhoeve, Hottentothoeve, Kleine Kathoef..... Zoals blijkt uit oude kaarten bleef Bonheiden als "arm" heidegebied tot in de 20ste eeuw een schaars bebouwd landbouwgebied; ondanks de intense bouw- en verbouwingsactiviteiten van de laatste decennia hebben veel van de opgenomen kleinere, naamloze boerderijtjes een inplanting die teruggaat tot de 18de of 19de eeuw zoals blijkt uit de kaarten van Ferraris, Vandermaelen en P.C. Popp. Kleine concentraties van hoeven liggen in de nog vrij landelijke gebieden rondom het kasteel Zellaer (Oude Baan, Zellaerdreef), aan de Hondshoek en ten westen van het Cassenbroek (Boeimeerstraat, Cassenbroek). Anderzijds blijkt uit het grote aantal fiches, door de heemkundige kring "'t Kaaskot" opgesteld ter gelegenheid van het Monumentenjaar 1975, dat sindsdien vele karakteristieke woonstalhuisjes grondig verbouwd werden of gesloopt en vervangen door nieuwe bouw.

Waardevolle natuurgebieden zijn het Mechels Broek op de grens met Mechelen, het Peultenbos op de grens met Putte (Peulis) en Sint-Katelijne-Waver (Onze-Lieve-Vrouw-Waver), de Dijlevallei/Mispeldonk het Cassenbroek en de Vallei van de Bruine Beek met de bossen van Zellaer en Berentrode.