Geografisch thema

's-Gravenvoeren

ID
13827
URI
https://id.erfgoed.net/themas/13827

Beschrijving

De oudste bewoningssporen dateren uit het neolithicum (vindplaatsen onder meer op de Voerenberg en Hoogbos). De Romeinse bezetting wordt aangegeven door een belangrijke villa uit de 2de eeuw, heropgebouwd in de 7de eeuw op de plaats Steenbos (confer Steenbosweg), onderzocht in 1840-1846 door H. Delvaux, en de onderbouw van een Gallo-Romeinse villa op de plaats "Op de Saele", in 1867 onderzocht door H.Schuermans. In de Merovingische en Karolingische periode, belangrijk regionaal centrum, voorzien van een koningshoeve, mogelijk de herbouwde Romeinse villa van Steenbos, waar de opvolgers van Karel de Grote meermaals verbleven. Van de Via Mansuerica werden sporen teruggevonden.

Behorende tot het graafschap Dalhem, vanaf 1257 in bezit van de hertogen van Brabant (drossaardschap Dalhem). Door het Partagetractaat valt 's-Gravenvoeren in 1661 toe aan de Spaanse koning. De heerlijkheid wordt in 1626 in pand gegeven aan Arnold de la Margelle, vervolgens aan de families de Bocholt (1671), de Hoensbroeck (1675), van den Berghe genaamd Trips (1749) en de Geloes (1755).

De schepenbank fungeerde als oppergerecht en beroepshof voor Sint-Martens-Voeren, Warsage (tot de 17de eeuw), Sint-Pieters-Voeren, Mheer (Nederland), Noorbeek (Nederland) en Aubel.

Op het grondgebied bevonden zich enkele laat- en leenhoven, onder meer Altenbroek, Snauwenberg, het laathof van Sint-Lambertus, later Jezuïetenhof, Mars en Berg, Ottegraven, Huysnenshof.

De Sint-Lambertuskerk was moederkerk van verschillende omliggende kerken. In 1083 schenkt de graaf van Luxemburg ze aan het benediktijnermunster van Luxemburg. In 1620 verkoopt deze abdij patronaat en tienden aan de jezuïeten van Maastricht. Wanneer de orde in 1773 wordt opgeheven, gekocht door de Antwerpse bankier J.B.Cogels.

Landbouwgemeente met voornamelijk veeteelt (3/4 van het landbouwareaal wordt ingenomen door weilanden). Tot eind 18de eeuw (Ferrariskaart 1771-1777), vertoont de gemeente, samen met Moelingen behorend tot het Maasterrassenland, een typisch Haspengouws landbouw- en nederzettingspatroon, met geconcentreerde bebouwing in de dorpskern op de oevers van de Voer, omgeven door huisweiden en boomgaarden en geïsoleerd liggend temidden van het uitgestrekte akkerland. Het gehucht Schophem was belangrijker dan nu, met ten noordoosten ervan een omvangrijk heidegebied. Deze toestand blijft gehandhaafd tot circa 1865. De "Vergrünländung" zet in met een aanvankelijk geleidelijke stijging van het percentage grasland tot circa 1895 (20 procent van het landbouwareaal). Vanaf dan, snelle stijging die in het midden van de 20ste eeuw oploopt tot 57-67 procent van de landbouwgronden. Het volledig ontbreken van industrie had in de 19de en 20ste eeuw een sterke emigratie tot gevolg.

Thans ook woongemeente voor forenzen naar Visé, Maastricht en Luik. De laatste decennia, sterke Nederlandse inwijking (10 procent van de bevolking). 's-Gravenvoeren vervult een centrumfunctie voor de zes Voerdorpen; sinds de fusie van 1977 zijn de gemeentediensten hier gevestigd.

Straatdorp aan weerszijde van de Voer, met sterke concentratie van de bewoning in dit centrum (de as: Onderdorp- Kloosterstraat-Plein-Hoogstraat-Dr.J.Goffinstraat, met het begin van de op deze as uitlopende zijstraten). Het gehucht Schophem kent eveneens een vrij dichte concentratie. Een groot gedeelte van de woningen zijn of waren gesloten hoeven (het aantal was groter op de Ferrariskaart, confer supra), met een aan de straat gelegen boerenburgerhuis voorzien van een inrijpoort naar de achterliggende dienstgebouwen. De overige, meer verspreide bewoning strekt zich uit langsheen de weg van Moelingen naar Sint-Martens-Voeren, die de smalle, diepe (75 meter) vallei van de Voer volgt; enige recente lintbebouwing aan het eerste gedeelte van de wegen op Berneau en Warsage.

Het nederzettingspatroon -lintbebouwing op de oevers van de Voer- is, zeker gedeeltelijk, te verklaren door het feit dat de bewoners tot eind 19de eeuw voor drinkwater volledig aangewezen waren op het Voerwater en regenwater; door het ontbreken van de ondoorlaatbare lagen Vaalser Groenzand in de ondergrond van 's-Gravenvoeren is de bodem hier immers zeer doorlaatbaar, zodat het grondwater op een vrijwel onbereikbare diepte stagneert; waterputten waren onbestaand. Pas in 1891-1893 wordt een waterleiding aangelegd die bronwater uit Sint-Martens-Voeren aanvoerde; de nog bestaande gietijzeren kranen op verschillende plaatsen in de gemeente getuigen hiervan.

Typisch valleilandschap met steile, beboste helling (de Voerenberg bereikt bij de Nederlandse grens een hoogte van 200 meter) ten noorden van de Voer, die de gemeente van oost naar west doorkruist.

Oppervlakte: 1.334 hectare. Aantal inwoners (1970): 1.339.

  • De Voerstreek (De Tijdspiegel, 31, 1976, 2-3, pagina 13-15).
  • de RYCKEL A., Les communes de la province de Liège. Notices historiques, Liège, 1892, pagina 208-211.
  • de RYCKEL A., Les fiefs du comté de Dalhem (Bulletin de la Société d'Art et d'Histoire du Diocèse de Liège, 1908, pagina 279-301).
  • DEFIZE-LEJEUNE A.M., Répertoire bibliographique des trouvailles archéologiques de la province de Liège (depuis l'Age de Bronze jusqu'aux Normands), (Nationaal centrum voor oudheidkundige navorsingen in België. Oudheidkundige repertoria. V), Brussel, 1964, pagina 110-112.
  • KNAPEN-LESCRENIER A.M., Répertoire bibliographique des trouvailles archéologiques de la province de Liège. Les âges de la Pierre (Nationaal centrum voor oudheidkundige navorsingen in België. Oudheidkundige repertoria. Reeks a. Bibliografische repertoria), Brussel, 1966, pagina 268-269.
  • NIJSSEN J., Manuscript Voerense percelen, 1992.
  • PALMANS R., Voeren anders bekeken, Vlaamse Toerischtische Bibliotheek, Antwerpen, 1986, pagina 31-35.
  • VAN GELDER W., Voerstreek (Toeristisch wegwijs), Antwerpen 1981, pagina 33-42.
  • WAELBERS C., 's Gravenvoeren. Wegen-paden-plaatsnamen-gehuchten-huizen-kruisen-bomen (Heem, 3, 1959, 4-5, pagina 8-11).
  • WAELBERS C, 's Gravenvoeren. Kruisen-Bomen (Heem, 3, 1959, 6, pagina 3-7).
  • WALPOT M., De evolutie van het agrarisch landschap in de landen van Overmaas (Heem, 4-5, 1959, pagina 34-49).

Bron: SCHLUSMANS F. 1992: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Tongeren, Kanton Voeren, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 14n2, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Schlusmans, Frieda
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    1-Septemberstraat

  • Omvat
    Altenbroek

  • Omvat
    Beekbegeleidende houtkant langs Noorbeek

  • Omvat
    Begraafplaats 's-Gravenvoeren

  • Omvat
    Berneauweg

  • Omvat
    Boerenburgerhuis

  • Omvat
    Boerenwoning

  • Omvat
    Bovendorp

  • Omvat
    Brede houtkant

  • Omvat
    Brede houtkant op talud

  • Omvat
    Bruine beuken in bosrand

  • Omvat
    Burgerhuis in cottagestijl

  • Omvat
    Dalemmerkruis

  • Omvat
    Dolines Hoogbos

  • Omvat
    Doorsteekweg naar Mennekesput

  • Omvat
    Doorsteekweg naar Schophem

  • Omvat
    Doorsteekweg op plateau bij wegkruis

  • Omvat
    Dorpskern 's Gravenvoeren

  • Omvat
    Dorpswoning

  • Omvat
    Douanekantoor

  • Omvat
    Drie opgaande eiken bij de Oude Linde

  • Omvat
    Drie opgaande okkernoten

  • Omvat
    Drinkbakken

  • Omvat
    Elektriciteitscabine

  • Omvat
    Ezelstraatje Mennekesput

  • Omvat
    Gelegde meidoornhaag aan zevensprong 'Aan de Ling'

  • Omvat
    Gemengde hoogstamboomgaard

  • Omvat
    Gemengde houtkant op talud

  • Omvat
    Gemengde houtkanten op taluds

  • Omvat
    Gesloten hoeve

  • Omvat
    Gesloten hoeve

  • Omvat
    Gesloten hoeve

  • Omvat
    Gesloten hoeve

  • Omvat
    Gietijzeren kraan

  • Omvat
    Gietijzeren kruisbeeld

  • Omvat
    Gietijzeren wegkruis

  • Omvat
    Gietijzeren wegkruis

  • Omvat
    Gietijzeren wegkruis

  • Omvat
    Grasland met microreliëf

  • Omvat
    Graspad als doorsteekweg

  • Omvat
    Grenspalen nummers 14 tot 45

  • Omvat
    Grindgroeven

  • Omvat
    Hakhoutbosje met houtkant op talud

  • Omvat
    Hakhoutbosje met robinia

  • Omvat
    Hakhoutbosje met robinia

  • Omvat
    Herberg en afspanning De Swaen

  • Omvat
    Hoekhuis

  • Omvat
    Hoeve

  • Omvat
    Hoeve

  • Omvat
    Hoeve Blancktyshof

  • Omvat
    Hoeve Giberg

  • Omvat
    Holle weg Altenbroek

  • Omvat
    Holle weg Altenbroek

  • Omvat
    Holle weg bij Kruisgraaf

  • Omvat
    Holle weg bij Kruisgraaf

  • Omvat
    Holle weg bij Wijnantsgrebbe

  • Omvat
    Holle weg Dalhemerweg

  • Omvat
    Holle weg Grijzegraaf

  • Omvat
    Holle weg Heuvelke

  • Omvat
    Holle weg Kinkenberg

  • Omvat
    Holle weg naar Kattenrot

  • Omvat
    Holle weg naar Oude Linde

  • Omvat
    Holle weg naar Schophemerheide

  • Omvat
    Holle weg naar Sint-Annakapel

  • Omvat
    Holle weg naar wegkruis

  • Omvat
    Holle weg naar Wittekapel

  • Omvat
    Holle weg parallel met Roetsgraaf

  • Omvat
    Holle weg Snauwenberg

  • Omvat
    Hoog geknotte eik op perceelsgrens

  • Omvat
    Hoogstamboomgaard

  • Omvat
    Hoogstamboomgaard

  • Omvat
    Hoogstamboomgaard

  • Omvat
    Hoogstamboomgaard

  • Omvat
    Hoogstamboomgaard

  • Omvat
    Hoogstamboomgaard

  • Omvat
    Hoogstamboomgaard

  • Omvat
    Hoogstamboomgaard

  • Omvat
    Hoogstamboomgaard

  • Omvat
    Hoogstamboomgaard

  • Omvat
    Hoogstamboomgaard

  • Omvat
    Hoogstamboomgaard

  • Omvat
    Hoogstamboomgaard en knotes

  • Omvat
    Houten kruisbeeld

  • Omvat
    Houten wegkruis

  • Omvat
    Houten wegkruis

  • Omvat
    Houtkant langs de Voerbeek

  • Omvat
    Houtkant langs de Voerbeek

  • Omvat
    Houtkant langs de Voerbeek

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud

  • Omvat
    Houtkant op talud bij holle weg

  • Omvat
    Houtkant op talud bij holle weg

  • Omvat
    Houtkant op talud bij holle weg

  • Omvat
    Houtkant op talud bij holle weg

  • Omvat
    Houtkant op talud bij holle weg

  • Omvat
    Houtkant op talud bij holle weg

  • Omvat
    Houtkant op talud bij holle weg

  • Omvat
    Houtkant op talud bij holle weg

  • Omvat
    Houtkant op talud bij holle weg

  • Omvat
    Houtkant op talud bij holle weg

  • Omvat
    Houtkant op talud bij holle weg

  • Omvat
    Houtkant op talud holle weg

  • Omvat
    Houtkant op talud holle weg

  • Omvat
    Houtkant op talud holle weg

  • Omvat
    Houtkant op talud holle weg

  • Omvat
    Houtkant op talud holle weg

  • Omvat
    Houtkant op talud holle weg

  • Omvat
    Houtkant op talud langs weg

  • Omvat
    Houtkant op talud langs weg

  • Omvat
    Houtkant op talud langs weg

  • Omvat
    Houtkant op talud langs weg

  • Omvat
    Houtkant op talud van holle weg

  • Omvat
    Jolette

  • Omvat
    Kapel Denisekrüske

  • Omvat
    Kapel Trichterbeeldje

  • Omvat
    Kapelweg naar Lynotkruis

  • Omvat
    Kaphaag van haagbeuk

  • Omvat
    Kattenroth

  • Omvat
    Kiezeloölietgroeven Schophemerheide

  • Omvat
    Kloosterstraat

  • Omvat
    Knotbomenrij van es

  • Omvat
    Knoteik in houtkant

  • Omvat
    Knotes

  • Omvat
    Knotes als hoekboom

  • Omvat
    Knotwilg

  • Omvat
    Knotwilg

  • Omvat
    Knotwilg met boomkruis

  • Omvat
    Kosterstraat

  • Omvat
    Krijtgroeven

  • Omvat
    Kruis van de Dries

  • Omvat
    Kruisgraef

  • Omvat
    Landbouwweg bij Maastrichtkapel

  • Omvat
    Landbouwweg parallel met Roetsgraaf

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Lork als kapelboom

  • Omvat
    Mariahof

  • Omvat
    Mennekesput

  • Omvat
    Meulenberg

  • Omvat
    Middelhoutbos

  • Omvat
    Moelingerweg

  • Omvat
    Molen van Lhomme

  • Omvat
    Molenloop

  • Omvat
    Molenweg Vitschen

  • Omvat
    Moltweg naar 's-Gravenvoeren

  • Omvat
    Onderdorp

  • Omvat
    Ongelukskruis

  • Omvat
    Ongelukskruisen

  • Omvat
    Onze-Lieve-Vrouwkapel

  • Omvat
    Opgaande Canadapopulier als hoekboom

  • Omvat
    Opgaande eik als hoekboom

  • Omvat
    Opgaande eiken als hoekboom

  • Omvat
    Opgaande es als hoekboom bij wegkruis

  • Omvat
    Opgaande es als kruispuntboom

  • Omvat
    Opgaande es als schermboom

  • Omvat
    Opgaande essen op talud

  • Omvat
    Opgaande fijnspar als hoekboom

  • Omvat
    Opgaande grensboom Huuskesboom

  • Omvat
    Opgaande Hollandse linde bij wegkruis

  • Omvat
    Opgaande plataan

  • Omvat
    Opgaande tamme kastanje met boomkruis

  • Omvat
    Opgaande zomereik

  • Omvat
    Ottegraeven

  • Omvat
    Parallelweg met de Voer

  • Omvat
    Parallelweg naar Schophem

  • Omvat
    Pley

  • Omvat
    Rij knotessen

  • Omvat
    Roetsgraaf

  • Omvat
    Schophem

  • Omvat
    Schophemmerhei

  • Omvat
    Silexgroeven Schophemerheide

  • Omvat
    Smeedijzeren wegkruis

  • Omvat
    Smeedijzeren wegkruis

  • Omvat
    Snauwenberg

  • Omvat
    Steenboskapel

  • Omvat
    Toegangsweg Kasteel Altenbroek

  • Omvat
    Twee op enen stam gezette meidoornen

  • Omvat
    Twee opgaande zomereiken

  • Omvat
    U-vormige hoeve

  • Omvat
    Uitgebrikte gronden Voervallei

  • Omvat
    Vartweg naar Wittekapel

  • Omvat
    Veekeringen in 's-Gravenvoeren

  • Omvat
    Veldhekkens

  • Omvat
    Verbindingsweg naar Oude Linde

  • Omvat
    Voetweg langs de Voer tussen Vitschen en Schophem

  • Omvat
    Voetweg naar Hoogbos

  • Omvat
    Watermolen Het Meuleke

  • Omvat
    Weg naar Dalhemmerkruis

  • Omvat
    Weg naar kapel Oude Linde

  • Omvat
    Weg naar La Verte Heydt

  • Omvat
    Weg naar Schophemerheide en Kattenrot

  • Omvat
    Weg naar Steenboskapel

  • Omvat
    Wegkruis Oude Linde

  • Omvat
    Weidepoel

  • Omvat
    Wittekapel

  • Omvat
    Woning Het Wit Kruis

  • Omvat
    Wynantsgrebbe

  • Is deel van
    Voeren


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: 's-Gravenvoeren [online], https://id.erfgoed.net/themas/13827 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.