Noordoostelijke fusiegemeente in de agglomeratie Gent, ten noorden grenzend aan Oostakker waarvan het tot 1872 deel uitmaakte (voor historiek zie inleiding Oostakker). Op die manier maakte ook Sint-Amandsberg tevoren deel uit van de Sint-Baafsheerlijkheid en ressorteerde onder de kasselrij van de Oudburg. Grotendeels verstedelijkte gemeente met een hoge bevolkingsdichtheid (23.800 inwoners op een oppervlakte van 600 hectare). Doorkruist door twee oude steenwegen van Gent naar Antwerpen en naar Dendermonde, en ook door de spoorlijn Gent-Antwerpen. Gelegen op vrij hoge schrale zandbodem nabij de alluviale vlakte van Leie en Schelde met hoogste niveauverschil in het zuidwesten gevormd door een aantal zandheuvels. Deze "bergen" waren overblijfsels van boreale stuifzandkoppen van 10.000 jaar oud. De meeste werden uitgezaveld of afgevoerd in de 19de en 20sten eeuw.

De gemeente ontleent haar naam aan de enige nog bewaarde zandheuvel, de Sint-Amandsberg of Kapelleberg, waarrond zich trouwens in de 19de eeuw het huidige centrum ontwikkelde. Ten noorden van deze Sint-Amandsberg, op het noordoostelijk gedeelte van het huidige kerkhof, zou de Sint-Baafsabdij een van haar oudste hoeven opgericht hebben, het hof van Zingem, voor het eerst vermeld in 966, maar als site mogelijk opklimmend tot de 7e-8e eeuw. Dit hof wordt beschouwd als de oudste woonkern van Sint-Amandsberg, in functie waarvan de kapel op de Sint-Amandsberg zou opgericht zijn. Vanaf de 17de eeuw verdwijnt ieder spoor van het hof, alleen de benaming Singemkouter herinnert nog aan de noordelijk gelegen akkers van het hof. De Antwerpsesteenweg, die de voet van de Sint-Amandsberg aandoet, wordt in zijn oorspronkelijk tracé (de Achterstraat die een bocht maakt rondom de heuvel) aanzien als een vergroeiing van twee wegen die het hof van Zingem aandeden. De vermaarde Negenmeimarkt van het Sint-Baafsdorp werd in 1540 verplaatst naar het gehucht genaamd Sint-Amandsberg rondom de gelijknamige heuvel met zijn kapel. Aan de voet van diezelfde heuvel werd in 1847 een nieuwe kerk gebouwd en van dan af werd Sint-Amandsberg een zelfstandige parochie.

Tot in tweede helft 19de eeuw was Sint-Amandsberg in hoofdzaak een land- en tuinbouwgemeente. Met de vestiging van industrie aan de stadsgrens en aan beide steenwegen ontstond lintbebouwing aan de Antwerpse- en Dendermondsesteenweg. Om te voldoen aan de huisvesting van de stijgende arbeidersbevolking werden trouwens tal van beluiken gecreëerd in de buurt van beide steenwegen. In aansluiting met de nieuw aangelegde burgerwoonwijk op de Heirnis te Gent werd ook de Heirniswijk op grondgebied Sint-Amandsberg geürbaniseerd en was die begin 20ste eeuw vrijwel volgebouwd. Vlakbij, ten noorden van de Dendermondsesteenweg werd de Heilige-Hartkerk in 1877 tot zelfstandige parochiekerk verheven. Beide eerst ontstane parochies van Sint-Amandsberg zijn heden morfologisch totaal vergroeid met stad Gent. De onvruchtbare velden Heyvelt en Westvelt werden pas in de 20ste eeuw aanlokkelijk als woonplaats. Door de gestadige bevolkingsaangroei werd nog de parochie van Onze Lieve Vrouw van de Oude Bareel opgericht (1928), van Sint-Bernadette (1949) en van het Westveld (1957). De moderne Heilige Kruiskerk van het Westveld op het Heilig-Kruisplein, werd opgericht naar ontwerp van architect P. Van Maele (1960).

Enkel in het oosten, aansluitend bij Oostakker, ten noorden van de spoorlijn Gent-Antwerpen, bleef nog een landbouwstrook bewaard, met de Beelbroekstraat als enig oud straattracé met landelijk karakter.

In het westen werd de gemeentegrens verscheidene malen verlegd voor de uitbouw van de haven van Gent.